BETEJAT E FORCAVE POPULLORE TË LIDHJES SHQIPTARE TË PRIZRENIT,PRILL - MAJ 1881,NË EPIKËN HISTORIKE

by Dode Progni Mon 24 May 2010, 12:02

BETEJAT E FORCAVE POPULLORE TË LIDHJES SHQIPTARE TË PRIZRENIT, PRILL – MAJ 1881, NË EPIKËN HISTORIKE

Burimi: Myftar Memia

…Shumë dekada kan kaluar,do të kalojnë dhe shekuj,por ushtima e madhe e këtyre betejave heroike ka mbetur e freskët, dhe si të tilla janë përjetësuer gjerësisht në epikën tonë historike,me të cilën u edukuan breza të tërë luftëtarësh popullorë në luftërat e parreshtura për liri e pavarësi. Mizeritë e ushtrisë turke që solli Dervish Pasha në stacionin e Shkupit dhe të Ferizajt, misionin me të cilin e kishte ngarkuar “dovleti”,si dhe egërsinë e tyre për t’ia arritur qellimit,poeti anonim i paraqet me mjeshtëri të rradhë artistike nepërmes figurash shumë të goditura,me anën e një krahasimi të dyfishtë: “Shumë asqër po qet pamporri, /Qet Dervisha ma zi se korbi! “/Pastaj poeti në vargjet e tij plot frymëzim zbërthen idenë e vet rreth misionit të Dervish Pashës. Ai na tregon se atë e ka çue “dovleti” për të shtypur me zjarr e hekur kryengritjet popullore: Lidhjen e Prizrenit,qeverinë e përkohshme dhe ushtrinë e saj vullnetare,të varros përgjithmonë kërkesat autonomiste, idetë e Rilindjes Kombëtare,aspiratat e popullit shqiptar,të nenshtrojë atë, duke e detyruar të dorëzoj armët,të paguaj taksat dhe të japë nizam. Të gjitha këto poeti na i jep në vargjet e tij lapidar: “ Dervish Pasha prej Stambolli:/ - Ku i ka çadrat Mic Sokoli?/ Ku i ka çadrat,ku i ka t’part, / M’ka çue mbreti me ja çartë;/ Me ja çart m’ka çue dovleti, /Don me kan shah nër veti; /Shah nër veti don me kan, / Kurrgja mbretit mos me i dhanë, / As redifë e as nizamë...”/ Poeti popullor,duke vënë vargjet e tij në gojën e marshallit turk,na tregon se Dervish Pasha informohet që nga Stambolli për qeverinë e Lidhjes së Prizrenit, për forcat ushtarake të Lidhjes,për përqendrimin e tyre,prandaj pyet ai për një nga komandantët kryesor të forcave ushtarake të Lidhjes,që simbolizon qëndesën e përgjithëshme popullore. Idetë e Rilindjes Kombëtare,kërkesat e vëndosura të popullit shqiptar për autonomi dhe egërsimin e Sulltan Hamitit ndaj popullit kryengritës shqiptar,poeti na i jep në vargun e tij konçiz: “don me kan shah nër veti”,prandaj e “ka çue dovleti” për të shtypur me zjarr e hekur qëndresën e vendosur dhe luftën e popullit shqiptar për liri e pavarësi kombëtare. Në vargjet e këngëve popullore me një forcë të veçantë tingëllojnë thirrjet e kushtrimit,masat e ngutëshme që marrin malësorët dhe luftëtarët të tjerë të Lidhjes,për t’i prerë hovin ekspeditës gjakatarë të Dërvish Pashës,që po marrshonte në drejtim të Prizrenit,duke çarë rrugën me grykat e topave të fuqishëm,që po villnin zjarr e flakë pa pushim: “Mic Sokoli po bertet, / Ali Ibrën po ethërret:/ - Merr bajraqet hajde shpejt,/ Na rrethoji asqeri mbret.”/ Kushtrimi buçet... Ushtojnë fushat e malet,luftëtarët e Lidhjes vrapojnë që nga Rrafshi i Dukagjinit,Malësia e Gjakovës,Hasi,Luma,etj. për t’u prerë hovin hordhive osmane. Luftëtarët e Malësisë së Gjakovës të udhëhequr nga kryetrimat Mic Sokoli e Ali Ibra,vendosen në kodrat e çveshura të Shtimjes; ndërsa në Slivovë dhe në grykën e Cërnalevës,zënë pozicione forcat e tjera të Lidhjes të komanduara nga kryekomandanti Sulejman Vokshi,një nga figurat më të shquara politike e ushtarake të qeverisë së përkohëshme të Lidhjes së Prizrenit. Ata i kan zënë pozicionet “për me dekë” ballë për ballë me armikun gjakatar,për të mbrojtur gjerë në fund Lidhjen e Prizrenit,kërkesat e tyre autonomiste. Këngët popullore na japin një tabllo të gjallë të zhvillimit të këtyre betejave plot situata epike. Aty evokohen traditat luftarake të krahinave që vrapojnë në vijë të parë të zjarrit dhe me burrëri hidhen dallgë-dallgë në flakë të barutit. “Ku po del kjo flakë e verdhë?/ Gashi i Gurit si përherë, / Si çdo herë rrema rrema, / Bajram Ram me shtatë zemra...” / Poeti na tregon se si kryekomandanti i forcave të lidhjes,Sulejman Vokshi,ka hip në maje të thepit; vrojton vijën e frontit,vendos forcat dhe evokon traditat luftarake të krahinave të Rrafshit të Dukagjinit,bijtë e të cilave kishin zënë pritë në Slivovë dhe në Grykë të Cërnalevës,për t’u prerë “n’thika”, “n’kacatura”, e “n’jatagana” me forcat e zeza osmane. Përpara hedhjes në kundërsulm, Sulejman Vokshi i këshillon luftëtarët e tij t’i zënë mirë prit armikut,të shtinë me kujdës në nishan dhe në çastin vendimtar të qëndrojnë si shkëmb graniti për të mos e lënë “pashën me hi”! Luftëtarët e Malësisë së Gjakovës me një trimëri dhe vendosmëri të rradhë,për pesë ditë e net përballojnë sulmin e forcave turke,duke i gozhduar ato përpara kodrave të xhveshura të Shtimjes,ku kishin zënë pozicionet forcat popullore. Kështu për të thyer qëndresën e vendosur të forcave popullore të Lidhjes,në vijën e parë të zjarrit,Dervish pasha në mëngjezin e 21 prillit 1881,u detyrua të vëj në veprim,jo vetëm repartet kryesore të ushtrisë,por dhe artilerinë e rëndë fushore dhe pas përleshjeve trup me trup dhe humbjeve të rënda nga të dy anët,të ndodhura përpara rrëbeshit të artilerisë armike,forcat popullore tërhiqen në formë të organizuar dhe zënë pozicione më të përshtatshme në Grykën e Cërnalevës. Kur flasim për betejat heroike të Slivovës e të Grykës së Cërnalevës,etj. na dalin përpara syshë vitytet më të larta njerëzore,që i karakterizonin luftëtarët popullorë të Lidhjes: dashuria për vendin,urrejtaj për pushtuesit,etja e pashuar për liri,drejtësi e përparim shoqëror,motive këto,që në çastet më vendimtare i shtynjnë ata të hidhen në llogoret e armikut,në flakët e pushkës,në majat e thikave,në grykat e topave,duke treguar burrëri,guxim, trimëri e heroizëm masiv,tradita këto që kan kaluar dhe zhvilluar nga një brez në tjetrin,dhe që tani ishin të mbrujtura me idetë e Rilindjes Kombëtare. Luftëtarët popullore me shahi, jatagana e thika në dorë hidhen në flakë e kacafyten trup me trup me hordhitë osmane: “Ali Ibra po pisket. / M’thikë p’i rxon ka shtat’a tetë...”/ Beteja,na thotë kënga vazhdon aq furishëme,sa kryengritësit kalojnë përmbi kufomat e panumërta të turqve,ku gjaku kish arritur gjer në bark të kalit: “Ali Ibra me gashnjanë, / Përmbi turq po ban denam... / Bajram Rama i Malsisë, / Fort ja dha dorën shahisë. / Ja dha dorën e ja dha gishtin: /A m’i pat Zmajlin e Micin? / Fyt në fyt,tha me Dërvishin! “/ Sulme të egra,kundërsulme të furishme. Pesë orë përleshje trup me trup. Edhe në situatat më të rënda,kur “shkon gjaku për zinxhi” poeti popullorë na jep moralin e lartë të luftëtarve, optimizmin e tyre të thellë:“Ali Ibra n’vraç të zi. /Po i shkon gjaku për zinxhi./Qëndroni burra, bani gajret,/ S’do ta lam asqerin mbret! “/ Shembulli pararojë i udhëheqësve popullorë Sulejman Vokshi,që “pesë zabita” i la “pa jetë”, dhe kërkon të gjej Dërvish Pashën “t’ja qes zemrën n’ledinë”; Mic Sokoli që përleshët “fyt në fyt,tha, me Dervishin ”; Ali Ibrës; që “m’thikë po i rrxon ka shatt’a tetë”,dhe “po i shkon gjaku për zinxhi” , frymëzon luftëtarët popullorë,ngre lartë moralin e tyre,optimizmin e thellë,shpirtin luftarak,gadishmërinë për t’u flijuar për lirine e Atdheut zëmadh por të mbytur në gjak nga “Dërvish Xhelati” e ushtria e tij “ma zi se korbi”: “ Mic Sokoli ban me dorë:/ Bini shokë se s’muj me folë, / Se m’ka ra do gjak në gojë, / Se m’ka ra do gjak në bark,/Shtatë martina i kam n’shtat “/ Sulme të egra,kundërsulme të furishme. Përleshje e gjithënjë përleshje trup me trup. Toka mbulohet me kufoma nga të dy palët. Mic Sokoli në këto çaste kritike,kur në fushën e betejës kan rënë me qindar luftëtar popullorë,për t’u dhënë zemër bashkluftëtarve të tij,sipas një varianti,i armatosur me dy tagana, me shtatë martina në trup,kur topat e armikut po villnin flakë e zjarr mbi forcat e Lidhjes,me trupin e tij mbyll grykën e topit si një hero vigan: “ Mic Sokolin e vrau reja,/ E vrau reja e vrau moti, / E vrau Dervishi me gjyle topi ”./ Kështu poeti popullorë me vargjet e tij plot ndjenja e frymëzim të fuqishëm na jep si të derdhur në bronx figurën e këtij trimi që shkëlqen në historinë e popullit tonë për burrërinë,guximin,trimërinë dhe heroizmin popullor. Poeti na tregon se shqiptari gjatë gjithë historisë së tij,në luftën e tij të drejtë,ka përshëndetur vitet,dekadat e shekujt me grykën e pushkës,me kryengritje të fuqishme duke vdekur me nderë për trojet e veta,për liri e pavarësi. Vargut të pambarim të dëshmorve të kombit iu shtuan edhe 800 deshmorë në këto beteja heroike,të cilët e shpaguan veten në fushë të betejës me “1800 dervisha ma zi se korbi”. Batërdinë e madhe që u bë në Slivovë,në Shtimje,në Grykë të Cërnalevës,në Qafë të Dulës,në Suharekë etje.,hidhërimin e thellë të popullit për humbjen e 800 trimave,të cilët deshën më shumë lirinë e Atdheut se jetën dhe ranë në fushëne nderit për të mos vdekur kurrë,poeti anonim i shpreh me vargjet e tij të kursyera ku ndihet ofshama e mbarë popullitm për këto humbje kaq të rënda: “ Hajmedet, shum a metë njeri; / Mic Sokoli e Zmajl Hyseni... / Zmajl Hyseni ish drangue, / -Nanë e babë ju mett pa mue,/ Nanë e babë ju mett pa djalë, / N’fushë t’Shtimjes sot jam nalë... “/ Sipas traditës vajtohet edhe ndonjë nga trimat,që në lulen e djalërisë,në pragun e gëzimeve të jetës, la “Krushqit thirrë” e “vadën” me “i shkue” dhe vrapoi siera atje ku e thërriste zëri i fuqishëm i Atdheut,u sul atje ku rreziku ishte më i madh dhe në betejat e përgjakëshme ai sëbashku me qindra të tjerë u “nal” “në fushë të Shtimjes” apo në Slivovë,në Cërnalevë apo në Suharekë, për t’u pre hovin “dërvishave ma zi se korbi”,dhe pas betejave “kurrkush varrin s’jau ka gjetë”:“Hysen Zmajli i hypi atit,/Ja dha malit,ja dha shpatit,/ Me kërkue vorrin e djalit./ Kam dasht djalin me martue!/ Krushqit thirr vadja m’ka shkue! Zmajl Hyseni hup e tretë, / Kurrkush vorrin s’ja ka gjetë! “/ Dërvish Pasha vetëm pasi e shtroi rrugën nga Ferizat gjer në Prizren,me 1800 kufoma osmane,me ndihmën e zjarrit të fuqishëm të artilerisë së rëndë fushore dhe të qëndrimit tradhëtar të disa pashallarëvë e bejlërëve feudalë shqiptarë, duke kaluar mbi kufomat e qindra luftëtarve të lirisë,arriti të çaj rrugën në Slivovë,në Shtimje,në Qafë të Dulës,në Grykë të Cërnalevës,në Suharekë dhe të marrshojë në drejtim të Prizrenit për të shpartalluar nga themeli Besëlidhjen shqiptare,duke mbjellur zi e varre anë e mbanë. Kryengritja titanike e popullit shqiptar,barbarizmat e ushtrisë turke për të shtypur me zjarr e hekur Besëlidhjen shqiptare,batërdinë e madhe që u bë,stoicizmin e trimave që “për Atdhe” flijuan jetën e tyre “si me le” poeti popullor na i jep me vargjet konçize: “Kudo vu njaj turku kamë,/ Gjak e vrerë e ka bamë./Na janë vra e na janë pre,/ Tue luftue trimat për Atdhe... “ / Poeti anonim nënvizon se për luftëtarët popullorë të Lidhjes,liria e Atdheut ishte më e shtrenjtë se jeta e tyre në pranverën e djalërisë,të pjekurisë burrërore,apo të pleqërisë thinjoshe,por të shkrumbuar për liri e pavarësi kombëtare,për drejtësi e përparim shoqërorë. Bashkë me udhëheqësit dhe organizatorët kryesor të qëverisë së përkohshme të Lidhjes së Prizrenit,Sulejman Vokshin e Omer Efendiun,kishin dal në Malësinë e Gjakovës qindra kryengritës të Rrafshit të Dukagjinit,për të vazhduar qëndresën e armatosur së bashku me malësorët e Malësisë së Gjakovës,kurse për t’i shpëtuar terrorit të egër e masakrave në masë një pjeë e popullatës së Gjakovës dhe fshatrave të Rrafshit të Dukagjinit kishin marr arratinë nepër bjeshkët e larta ku nuk arrinte dora gjakatare e ekspeditës ushtarake turke. Dervish Pasha, që kërkonte të shtij në dorë një nga udhëheqësit dhe organizatorët më të shquar të Lidhjes së Prizrenit, Sulejman Vokshin,poeti popullor në vargjet e tij plot frymëzim,me një lirizëm të pashoq i jep një përgjigje therëse e po aq krenare: “Ç’po pëvet Dervish Pasha: /- Zot ku rrin Sulejman Aga?/ N’ato bjeshkë te retë e bardha... “/ Dhe kur xhelati pyet për kryengritësit,arratisja e të cilëve e tmerronte,ai merr një përgjigje akoma më të qartë,të prerë e të vendosur e paralajmeruese për shpërthimin e përleshjeve të rëja,vargje këto që përshkohën nga një optimizëm i thellë: “Dervish Pasha po pëvet: /- Zo mileti kah u tret? /- Qatje nelt ku zbardhin retë./ Koftë kysmeti do’i shoh shpejt.. “ Beslidhja shqiptare që lindi,u rrit dhe u zhvillua si rezultat i pjekurisë së ndërgjegjes patriotike të masave në veprimtarinë e tyre aktive dhe në luftërat e parreshtura për liri i dha popullit shqiptar të parën platformë politike e ushtarake të organizuar në shkallë kombëtare. Ajo mbolli,lavroi dhe ngriti në një shkallë më të lartë ndërgjrgjen kombëtare të popullit tonë. Lidhja e Prizrenit ndonse u shtyp egërsisht me zjarr e me hekur,mbolli thellë në zemrën e popullit shqiptar dhe kultivoi dashurinë e pakufishme për çlirimin kombëtar. Kështu me veprimtarinë e saj pioniere Lidhja e Prizrenit me grykën e pushkës lehtësoi zhvillimin e mëvonshëm të lëvizjes kombëtare shqiptare, ia çau shtegun çeshtjes shqiptare,e cila pas Kongresit të Berlinit u bë çeshtja kyçe e politikës europiane në Ballkan. Ajo e la vendin të mbarsur me luftra e kryengritje,ushtima e të cilave nuk pushoi gjatë tri dekadave të pastajme,gjer në ditën e madhe dhe historike të 28 Nëntorit 1912,kur në Vlorë u shpall pavarësia jonë kombëtare dhe u valvit krenar flamuri i Skenderbeut me shqiponjën dykrenare.