AT SHTJEFËN GJEÇOVI

by Dode Progni Thu 10 Jun 2010, 11:21

At SHTJEFËN GJEÇOVI

Veprimtari i shquar i levizjes atdhetare shqiptare,teologu,etnografi,arkeologu dhe shkrimtari Shtjefen Konstantin Gjeçovi u lind në Janjev të Kosovës me 12 korrik 1874. Emri i tij i pagëzimit ishte Mëhill,por gjatë fëmijërisë dhe rinisë së hershme shkurt e thërrisnin Hilë. Mbiemer mbajti atë të fisit të vet Gjeçi,dhe Kryeziu –vendi prej nga kishin ardhur të parët e tij,për t’u vendosur në Janjeven e hershme,të bukur dhe të pasur në minerale,ku kishte një komunitet jo të vogël shqiptarësh, po aq të hershëm sa vetë Janjeva.Në vendlindje mori mësimet e para fillore. Vetëm 10 vjeç isht Hila kur me ndërhyrjen e priftit të Janjevës,i cili pasi kish parë tek djali i vogël i Gjeçajve deshirën e madhe për dije,zgjuarsinë dhe sjelljen shembullore, u propozoi prindërve që t’a dërgonin për t’u shkolluar në një kolegj fetar të Shqipërisë.

Me 1884 niset për në Kolegjin Françeskan të Shkodrës.,dhe prej këtu u dërgua për të vazhduar mësimet në Kolegjin e Troshanit,afër qytetit të Lezhës. Këtu ai kaloi katër vitet e para të adolishencës dhe në vitin 1888, në moshën 14 vjeçare,mbaroi shkollën me rezultate të shkëlqyera. Po këtë vit shkoi për studime të larta teologjike në Bosnje. Në gushtin e vitit 1892 hyri në Urdhërin Françeskan në Kuvendin e Fojnicës dhe pas një viti filloi mësimet liceale filozofike në Kuvendin e Derventës e të Banja Lukës. Këtu studenti i ri i teologjisë, djaloshi me trup të shkathtë, të lidhur e mesatar, me një fytyrë zeshkane e me flokë të zi,bir i nje familje të thjeshtë shqiptare nga Janjeva e Kosovës,po shafqej si një talent i veçantë.Ai krahas mësimeve teologjike e filozofike shfaqi një deshirë e pasinon të madh për studimin e gjuhës dhe letërsisë shqipe. Prandaj,gjatë kohës që studionte në Banja Lukë,shkonte herë pas here në Kreshevë për të ndjekur ligjeratat e albanalogut të njohur Ludwik Thalloczy mbi oroigjinën e lashtësinë e gjuhës shqipe. Pas mbarimit të studimeve të larta teologjike,me 29 qershor 1896,i kthehet përseri Troshanit, por tani si meshtar françeskan i emruar nën emrin e ri Shtjefën Konstantin Gjeçov,ku me 2 gusht 1896 dha meshën e parë. Pas një viti sherbesë në Troshan,në korrikun e vitit 1897 shkon për të krye detyrën e meshtarit në Sllavokuçan të Pejës. Dhe në vitin 1899 kthehet me detyrën e meshtarit në Laç Sebaste të zonës së Kurbinit. Verën e vitit 1906 Gjeçovi e kaloi pa punë,ndërsa në vjeshtë u emrue drejtor i shkollave elementare françeskane për djem e vajza në Shkodër ku punoi për pak kohë. Në fillim të vitit 1907 transferohet në Gomsiqe me detyrën e meshtarit ku qëndroi deri në vitin 1914,kur pas disa konflikteve që kishte me drejtuesit françeskan dhe parinë vendase mbeti përsëri pa punë. Në fundin e vitit 1916,mori emrimin e ri në Theth të Dukagjinit dhe në kulmin e dimrit iu ngjit maleve të larta me dëborë për të shkuar atje ku e prisnin besimtaret për tu bërë sherbesat kishtare. Asaj kohe Thethi i ngjante një “rrënoje” të vertëtë që sapo kishte dal nga lufta,nga epidemia e kolerës dhe nga dimëri i ashpër i viteve 1916-1917. Këtyre veshtirësive të mëdha u shtohej edhe një tjetër absurde: shtëpinë ku do të kryente sherbesat fetare e gjeti të uzurpuar nga komanda e forcave ushtarake austo-hungareze të cilat mbaheshin nga grabitjet që i bënin ditë për ditë pasurisë së malësorve,për të cilat Gjeçovi protestoi ashpër.Pa mbushur një vit në Theth,ai transferohet në një zonë tjetër të harruar të Dukagjinit,në Prekalin malor. Edhe aty,shtëpia ku do të kryente sherbesat fetare ishte kthyar në gërmadhë, por pas shumë mundimesh arriti t’a mëkëmbe me ndihmën e fashatarve. Në Prekal,famulltari françeskan do të përballej me një fenomen tepër të vështirë e delikat,me veprimtarinë keqbërse të disa cubave. At Gjeçovi ja arriti që me këmbengulje,guxim e zgjuarsi të ketë disa suksese të konsiderueshme në zhdukjen e këtij fenomeni teje negativ.Në vitin 1919 ai transferohet nga Prekali për në Troshan të Lezhës. Po i kthehej Troshanit pas 36 vjetësh,por tani i kthehej një Gjeçov-burrë i pjekur,një meshtar i devotshëm me eksperiencë dhe një shkencëtar pasionant i spikatur. Nga Toshani,mbërrinë në Vlorëme 21 prill 1920, për të krye detyrën e meshtarit. Aso kohe Vlora ishte e pushtuar nga forcat ushtarake italiane të cilat kishin uzurpuar dhe objektet fetare. Sapo mbërriti ketu,Gjeçovi u kërkoi autoriteteve ushtarake italiane që të lironin objektet fetare. Ky veprim e konfliktoi,jo vetëm me komandën e trupave italiane të cilat e raportuan deri në Vatikan,po edhe me parinë françeskane të Shkodës dhe posaqërisht me kryepeshkopin e Durrsit Bianki,i cili nuk e paisi me leje qëndrimi për ushtrimin e detyrës në Vlorë. Gjatë kohës së qëndrimit në Vlorë mblodhi të dhëna mbi gjendjen morale e shpirtërorë të kryengritësve dhe i publikoi në formën e vjershave gjë që bëri të fitojë admirimin e popullit të Vlorës,po dhe acaroi mardhenjet me autoritetet ushtarake italiane dhe ato kishtare çka sollën largimin e tij nga Vlora dhe kthimin në Rubik të Mirditës në fund të vitit 1920.

Si meshtar françeskan,At Shtjefën Gjeçovi,kurdoherë dhe kudo që sherbeu respektoi uniformën fetare,prdikoi Ungjillin dhe veprimtarinë e tij e përqëndroi në edukimin shpirtërorë të njrëzve. Jo vetëm si prelat katolik,po edhe si njeri,i kushtoi vemendje te posaçme varfërisë dhe të varfërve që ishin me shumicë në famullitë ku ai sherbeu. I prekur thellë në shpirtë nga varfëria e këtyre njerëzve gjithmonë ju drejtohej atyre me shprehjet ngushëlluese “Kështu e dhanë Zoti!” dhe “Shpreoni në jetëne amshueme!” Ai kurdoherë paraqiti tek njerëzit figurën ideale të sherbëtorit të Zotit dhe të sherbëtorit të shpirtit të tyre që ai dhe ata e quanin Atdhe.

At Shtjefën Gjeçovi,ishte një prift françesakan që rrëth 33 vite me rradhe ia doli që të zbatojë me besnikëri mësimet nga profesioni i tij si teolog duke i sherbyar Zotit pa hile,dhe me po aq besnikëri i shërbeu Atdheut dhe popullit të cilit i përkiste. Ku më mirë se tek Gjeçovi e shohim të materializuar binomin Fe dhe Atdhe? Gjithë veprimtarinë e tij shoqërorë,shkencore,arsimore,letrare etj. e përshkon si një fill i kuq dashuria për Atdheun dhe për kombin e tij – shqiptar. Qysh në moshën e femijërisë u mëkua më mësimet e rilindasve tanë dhe me përpjekjet titanike që bënë ata për bashkimin e popullit rreth Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, për të fituar lirinë dhe për të mbrojtur çdo pëllëmbë të tokës shqiptare nga grabitëçarët shovinistë serbo-malazezë.Kjo periudhë e lavdishme la gjurmë të thella tek djaloshi me zhgun e konop i cili arriti të kapërcejë caqet e ideologjisë fetar dhe me krenari u angazhua kundër ndasive krahinore e fetare mesjetare. Zhguni i fratit dhe detyrimi ndaj kishës nuk ja ndërruan asnjëherë natyrën e një malësori energjik dhe luftarak. Qysh nga viti 1900 ai e çoi zanin për me kërkue lirinë me një thirrje të fortë “Ngreu Shqypni!” – “Ngrehuni burra, çonju trima! Për Shqypni ta derdhim gjakun! Në luftë shqyptarë porsi vetima, per liri të lypim hakun!” Në vitin 1906 kur sherbente si meshtar në Kurbin u ngrit me forcë në mbrojtje të luftëtarve të lirisë. Ndërsa në vitet 1909 – 1912 kur sherbente në Gomsiqe mori pjesë gjallërisht në organizimin e kryengitjes së armatosur antiosmane duke u radhitur edhe vetë në çetat e luftëtarve të lirisë. Në vitin 1916 – 1917,dënoi haptas ashpërsinë dhe grabitjet që bënin në popull forcat ushtarake austro-hungareze. Dhe me 1920,në Vlorë,së bashku me priftin tjetër patriot Mark Vasa, ju kundërvunë forcave pushtuese italiane dhe ndihmuan luftëtarët e lirisë për dëbimin e tyre nga Vlora.Në Zarë të Dalmacisë, Pejë,Gjakovë, Prizren, e kudo në Kosovë u shqua si një nga luftëtarët më të vendosur kundër synimeve shkombëtarizues të serbomëdhenjve ndaj popullit e kulturës shqiptare. Si një figurë poliedrike që ishte,ai vuri në sherbim të atdheut dhe kulturës shqiptare të gjitha forcat mendore dhe fizike,talentin e mendjen e ndritur,penen dhe shpirtin e tij prej artisti të cilat Zoti ja kishte falur si rrallëkujt tjetër. At Gjeçovi u shqua veçanarisht në fushën e etnografisë. Duke jetuar mes njerëzve dhe në vise të ndryshme të Shqipërisë,veçanarisht në pjesën veriore të saj, u bë një hulumtues dhe një mbledhës i kujdesëshëm i traditës gojore etnografike të popullit. Për realizimin e hulumtimëvë të thella dhe të shumanshme përshkoi mijëra km. rrugë këmbësore duke shkuar nga fshati në fshat e nga krahina në krahinë për tu gjendur sa më pranë burimit gojor të popullit dhe për t’i regjistruar e ruajtur me zell në defterët vlerëmedhënj të tij. Nga goja e popullit ai mblodhi,fjalë e frazologji popullore,gjë e gjaza,këngë e vaje,rite e zakone të ndryshme.Ishte hulumtues i thellë i fiseve të Shqipërisë së veriut,gjenezës dhe gjenealogjisë së tyre,por në veçanti u thellua tek mënyra e organizimit dhe vetqeverisja e tyre. At Gjeçovi ka lënë shumë shkrime të botuara dhe të pa botuara për doke e zakone shqiptare si,lindjen,martesën,vdekjen,gjëmën, mikëpritjen,besën e bujarinë shqiptare, përshëndetjet dhe fjalet e urta etj. Hulumtoi mitet shqiptare dhe bëri përpjekje që të zbulojë lidhjet e tyre me besimet e lashta trako-ilire dhe pellazgjike. Me një qellim të lartë fisnikërie dhe patriotizmi u muar me hulumtimin e thellë të dukurisë gjakmarrjes. Si një atdhetar i madh e sherbëtor i Zotit,që synonte paqtimin dhe harmoninë midis njerëzve,hodhi hapat e para për zhdukjen e këtij fenomeni të dëmshëm,veçanarisht pas pavarësimit të Shqipërisë.Epiqendra e studimeve të tij në fushën e etnografise eshtë e drejta zakonore shqiptare. Pas një pune shumëvjeçare ai pregatiti për botim veprën e tij monumentale, gjigandin e etnografisë shqiptare,Kanunin e Lekë Dukagjinit, Shkodër 1933.Kjo e bëri të njohur në botën shkencore brenda e jashtë vendit. Në këtë permendore të pavdekshme të kulturës shqiptare janë përmbledhur në 12 libra dhe një shtojcë parimet gjyqësore me anë të cilave rregullohej ndër fiset shqiptare të veriut vetëqeverisja dhe tagri ndëshkimor. Ky monument juridik vën përpara cilitdo malësorin jurist dhe aftësinë e tij organizative vetëqeverisëse. Ai bën copë e thërrime etiketimet dashakeqëse të disa pseudostudiuesve shovinistë që për qëllimet e tyre të mbrapshta etiketonin popullin shqiptar si barbar dhe të egër,të pa aftë për t’u vetëqeveris. Kjo e drejtë zakonore e mbledhur nga Gjeçovi nën titullin “Kanuni i Lekë Dukagjinit”, veçanarisht nyjet dhe paragrafet që i përkasin të drejtës familjarë civile dhe organizimit të fisit,ku shëndrin drejtpeshimi e shpirti i disiplinës i lidhur ngusht me respektimin e të drejtave të përsonit, krahasohet me pjesët më të bukura të së drejtës romake. Vepra Kanuni i lekë Dukagjinit ,jo vetëm u vlerësua lartë nga studiues të medhenj brenda e jashtë vendit,po dhe u bë pikë referimi për shumë prej tyre. Pr. Claudius Schëering,profesor i fakultetit të drejtësisë më Universitëtin e Mynchenit–Gjermani e konsideronte Kanunin si “ligje krejt të iteresantshme, ndoshta më të vjetrat në Europë. Europa,-thoshte ai,- le ta njohë se çka ka përftue kombi i vogël shqiptar për veprimet e mëdha të kulturës.”Ndërsa dijetari ynë Faik Konica midis tjerash,shkruante: “Askush nuk mund t’i afrohet At Gjecovit në diturinë e këtij kanuni, qe është nji studim i palodhur dhe i hollë ku ka mbledhur, radhitur dhe ndritur të gjitha sa kanë mbetur nga mendimet juridike te Shqipërisë së Kohës ë Mesme, mendime të cilat ngjan t’i kenë rrenjet shumë pertej Kohës së Mesme”.

Shtjetjefën Gjeçovi ishte një arkeolog i apasionuar. Ai,me një mendje të hollë prej shkencëtari dhe dorë të kujdesëshme,s’pushoi së kërkuari visaret e paçmueshme të nentokës së vjetër shqiptare. Fillimet e kerkimeve arkeologjike të tij datojnë që nga viti 1900. Me kerkime të zellshme dhe plot pasion arriti të zbulojë dhe të gërmojë me një profesionalizëm të lartë disa tuma (vendvarrime) ilire prej nga nxorri e ruajti më shumë se 500 objekte me vlera arkeologjike si,enë balte,vegla pune metalike,monedha të periudhës ilire.etj.Ndër objektet më interesante të zbuluar nga Gjeçovi,siç tregonte F.konica,ishtje “Lotorja” (Iacrumatorium),prej të cilës mësohet se të vjetrit besonin se të vdekurit qanin të shkuarën e jetës së tyre. Për këtë arësye lotorja vendosej në varr bashkë me të vdekurin,në mënyrë që të kishte ku t’i hidhte lotët.Një tjetër objekt me vlera të mëdha historike,zbuluar nga Gjeçovi,ishte “Këmbona e Krujës e vitit 1462” Krahas punës për zbulimin e këtyre objekteve dhe bashkimit të tyre në koleksione të bukura arkeologjike,ai bëri përpjekje për evidencimin e të gjitha monumenteve të kulturës së popullit shqiptar në shekuj,dhe qysh në ato vite hodhi idenë e ngritjes së një arkivi dhe muzeu arkeologjik me gjetje nga vendi ynë. Perveç zbulimit,studimit dhe ruajtjes se shumë dëshmive materiale për historinë e vjetër të shqipërise ai s’rreshti duke punuar për publikimin e këtyre vlerave nepërmjet artikujve shkencor botuar në të përkohëshmet e asaj kohe.Në këtë fushë vlen për tu theksuar studimi i tij “Trashegime thrako-ilirjane” të cilin filloi t’a botonte në fletoren “Populli” të Shkodrës me pseudonimin “Komen Komina” dhe më pas vazhdoi në “Hyllin e Dritës”. Objektet arkeologjike dhe puna e tij studimore në këtë fushë u vlerësuan lartë nga arkeologët më të njohur të kohës si,Prof. Marucchi,Dr. Ugolini,F.Nopçe etj. Edhe 40-50 vjet pas vdekjes së tij grupe arkeologësh të specializuar, duke rigërmuar në disa zona arkeologjike të Shqipërisë së veriut kan gjetur objekte të cilat më parë kishin kaluar nepër duart e Gjeçovit,çka vertetohej me emrin qe ai vete kishte shkruar mbi to. Qellimi kryesor i kerkimeve dhe publikimeve të objekteve arkeologjike ishte nxjerrja në dritë e dëshmive matëriale mbi historinë e lashtë të popullit tonë dhe ndërgjegjësimi i masave të popullit për ruajtjen e këtyre dëshmive. Me zbulimet arkeologjike që bëri,Gjeçovi i dha një ndihmesë të rëndësishme arkeologjisë dhe historisë shqiptare për të nxjerr në dritë më mirë vazhdimësinë iliro – shqiptare dhe lashtësinë e popullit tonë.
Gjeçovi është i njoftun edhe në lëmin e letërsisë.Si intelektual u vu me zell me studiue gjuhën shqipe, duke mbledhur nga goja e popullit fjalë e fraza, shprehje popullore etj.Në atë kohë literatura e gjuhës sonë ishte në fillimt e veta. Gjeçovi qe nder ata shkrimtarë që me shkrime të veta të larmishme e ndihmoi letërsinë shqipe. Puna e Gjeçovit ishte në vazhdën e veprimtarive të rilindjes kombëtare për të mbledhur e për të dëshmuar traditën dhe lashtësinë e popullit shqiptar, për të lëvruar fjalën shqipe dhe për të forcuar vetëdijen kombëtare të popullit të vet. Me 1905 përfundoi tragjikomedinë “Mark Kuli Kryeqitas,që është një vepër e rrallë me një frymë patriotike.Ai është autori i dramës “Dashtunia e Atdheut” 1909; i vëllimit të bukur moralo – didaktik “Agimi i Gjytetnisë”,1910,kushtuar At Gjergj Fishtës,në të cilën bien në sy ndjesitë e flakta atdhetare. Këtu bën një studimtë të hollësishëm mbi fjalorin e gjuhës shqipe,ku rrah çeshtjet e pastrimit të tij nga fjalët e huaja të pa nevojshme. Tërheq vemendjen tek një të folur pa gabime dhe mbi mënyrën e mbledhjes dhe të përdorimit të fjalëve të marrura nga gjuha e popullit. Është autori i shumë artikujve studimor etnologjik dhe arkeologjik botuar në organet e ndryshme të shtypit të kohës,sidomos në revistën “Albania” të Faik Konicës ku shkruante me pseudonimin ‘Lkeni i Hasit”. Gjeçovi la shumë vepra në dorshkrim, si “Shqiptari ngadhnjyes”,1904; “Princi i Dibrave apo Mojs Golemi” (Dramë), “Mnera e Prezës”,1902; “Përkrenarja e Skenderbeut” etj. Gjatë qëndrimit të dytë në Rubik shkroi punimin; “Sebasti n’Arbni apo n’Armeni” i cili u botua në vitin 1921. Në këtë punim autori u thellua rreth çështjes së ashtuquajtur të Sapajt. Nga penda e At Gjeçovit kemi dhe disa përkthime nga letërsia e huaj, si drama e Pjetër Metastasit “Atil Reguli”,1912; Shna Ndou i Padovës sipas Dal-Gal,1912; “Vajza e Arleans-it a Joana d’Ark”,1915 etj.

Një tjetër fushë ku At Gjeçovi dha kontributin e tij në të mire të zhvillimit dhe përparimit të Atdheut ishte ajo e shkollës dhe arsimit shqip. Në korrik të vitit 1897,në moshën 23-vjeçare,në Sllavakuçan të Pejës,së bashku me popullin arsimdashës bëhet inisiator i hapjes së shkollës shqipe të fshatit ku bëhet dhe mësues i saj. Në vitin 1901,hapi shkollën e mbyllur të Laçit dhe me ndërhyrjen e tij në konsullatën austro – hungareze në Durrës arriti të sigurojë disa abetare të Brukselit për këtë shkollë. Në janarin e vitit 1906,sipas vendimit nr. 2136,dt.30 dhjetor 1905 të Ministrisë së Jashme A-H fillon punën si mësues i kurseve të gjuhës shqipe në Zarë të Dalmacisë ku vazhdon vetëm 6 muaj pasi konfliktohet me punëdhënësit për shkak të protëstës që bëri kundër largimit nga katedra e gjuhës shqipe të një shoku të tij. Në vjeshtën e vitit 1906 sherben si drejtor i shkollave elementare françeskane për djem e vajza në Shkodër. Në shkollën ku jepte mësim,ai përpos fëmijëve të paraparë për vazhdimin e shkollws,mbremjeve mblidhte edhe të tjerw tw rinjë e të reja për të marr mësime,që të masivizonte përhapjen e dijes dhe kulturës shqipe.Në këto shkolla mësohëj lënda ë historise,aritmetikës etj. Për shkak të pjesëmarrjes së tij bashkë me nxënsëit në veprimtaritë patriotike, e largojnë nga kjo detyrë dhe e dergojnë mësues në Gomsiqe.Por dhe atje,me 31 mars 1907,hap shkollën shqipe e cila fillimisht kishte vetëm dy banka,të cilat u bënë zanafilla e shkollës sw parë shqipe në këtë krahinë. Pas shkuarjes në Theth,me 17 shtator 1917,në një dhomë të shtëpisë ku banonte hapi shkollën shqipe. Për këtë veprim ai njoftoi dretpërdrejt përgjegjësin e arësimit Shkodër,të cilin e njoftonte se mbante mësim dy herë në ditë. Para dite kishte 26 djem,ndërsa pas dite 11 vajza,punë të cilën e bëntë pa shpërblim. Gjatë qëndrimit në Vlorë me 1920,u përpoq të hapte shkolla shqipe,por komanda ushtarake e forcave pushtuese e cilësio si përson të padeshirueshëm dhe e raportoi në Vatikan duke pënguar realizimin e deshirës së tij.

Që nga viti 1926 e deri sa ndrroi jetë At gjeçovin e gjejmë në krahina të ndryshme të Kosovës duke krye si gjithmonë detyrën ndaj Atdheut dhe popullit të vet. Por,dhe i ndjekur nga shovnistët serbë dhe disa tradhëtar shqiptrar.Në fund ishte famulltar në fshatin Zymë të Hasit. Ashtu si gjithë jetës edhe këtu vazhdoi të ishte një veprimtar i shquar i çeshtjes kombëtare. Për serbët Gjeçovi konsiderohej si një nga shqiptarët më të rrezikshëm,kundërshtar i rreptë i planeve të tyre shkomtarizuese të shqiptarve,e njëkohësisht përhapës dhe luftëtar i vendosur i idesë së bashkimit të Kosovës me Shqipërinë .Ndaj ata e piketuan për t’a eleminuar. E kjo ndodhi me 14 tetor 1929,në afërsi të Prizrenin kur po kthehej për në Zymë.Nga një pritë e mallkuar dora gjakatare serbe qëlloi mbi të duke i marr jetën. At Gjeçovi ndërroi jetë,por emri i tij mbeti i shkruar me shkronja të arta në historinë e kombit shqiptar. Ai me veprën e tij kolosale mbeti i pavdekshëm. Dhe si një yll i shëndritshëm u rreshtue midis heronjve që u flijuan për zhvillimin e përparimin e Atdheut dhe bashkimin e kombit shqiptar.

Nga Dodë Progni

Burimi i të dhënave:
1 – Gjeçovi , Vepra 4, “Rilindja”,Redaksia e Botimeve, Prishtinë,1985
2 – Frrok Kristaj,”Shtjefën Gjeçovi,Martir i shkollës dhe çeshtjes kombëtare,www.zemrashqiptare.net
3 – Pa autor, Shtjefën Gjeçovi (1873-1929), www.shqiperia.com
4 – Karl Gurakuqi, Shtjefën Gjeçovi (1874-1929)-Jetshkrimi veprimtaria,(Marr nga Shkrimtar Shqiptar-1941),www.forumishqiptar.com
4 – Wikipedia (Enciklopedia e lire), Shtjefën Gjeçovi
5 – Ndoc Kamsi,Shtjefën Konstantin Gjeçov,Shkëput nga Revista “Shkodra”,www.forumishqiptar.com
6 – Faik Konica,”Ca kujtime mbi At Gjeçovin”,Kanuni i Lekë Dukagjinit,Bot.Vitit 1993,fq.XXV-XXVI
7. At Pashk Bardhi,”Shenime biografike mbi Shtjefën Gjeçovin”,KlD,1993,fq.XXI-XXII-XXIII
9 – At Gjeçovi, “Agimi i Gjytetnisë”,Shkodër,1910
10 – Arkivi Qendror Shteteror i RSH,Fondi 58,Dos.75,fq.1-7,Dos.25,dok.2,14