NASRADIN HOXHA

Figurë e vërtetë apo pjellë e imagjinatës njerëzore?

Gati si me çdo personazh tjetër popullor, edhe jeta e Nasr el-Din Hoxhës është e mjegulluar nëpër legjendat e shumta të trashëguara. Megjithatë, kërkimet e bëra mbi jetën e tij që nga mesi i shekullit paraprak

Nasr el-Din Hoxha është njëri ndër filozofët më të njohur të humorit në historinë botërore. Anekdotat e tij, të rrëfyera mbi një hapësirë të gjerë prej Gjermanisë deri ne Japoni, përmbajnë mësime ku përmes theksimit të një të mete njerëzore apo një pike të dobët synohet ngritja e të kuptuarit të njerëzve për të si dhe shërimi i asaj mangësie. Nasr el-Din Hoxha njihet me emra të ndryshëm nëpër botë. Ai njihet si Artin në Armenia, si Oylen Sipikel në Gjermani, si Mac Antash në Skoci, si Xhuha në Arabi, apo me emra tjerë në vende tjera si Ero, Koso, Iter Pejo e kështu me radhë. Kjo mund të jetë për arsye se në çdo shtet ndodhej një person i ngjashëm si Hoxha apo për shkakun se anekdotat e Hoxhës duhej të kishin një figurë të cilit mund t’i atribuoheshin.
Gati si me çdo personazh tjetër popullor, edhe jeta e Nasr el-Din Hoxhës është e mjegulluar nëpër legjendat e shumta të trashëguara. Megjithatë, kërkimet e bëra mbi jetën e tij që nga mesi i shekullit paraprak, pothuajse të gjitha janë në ujdi se ai u lind në Sivihistar, në rrethin e provincës Eskisehir në Turqinë qendrore. Sipas të dhënave që O.S.Gökyay i jep në artikullin të cilin e shkroi për Islam Ansiklopesiski ( ‘Një Enciklopedi e Islamit’, Istanbull 1986), Fuat Köprűlű ( Nasreddin Hoxha, Islanbull, 1918) shkruan se njëri nga muftitë e vonshëm të Sivrihisarit i quajtur Hasan Effendi shënon në librin e tij të pa përfunduar Maxhmu’a-i Ma’arif (Enciklopedia e Edukimit) se Nasr El-Din Hoxha u lind në fshatin Horto afër Sivihisarit ku edhe shërben si imam për një kohë duke e pasuar të atin i cili po ashtu kishte qenë imam, për të migruar më vonë në Akşehir, në rrethinën e provincës Konya të Turqisë qendrore ku edhe e kompleton jetën e tij.
Megjithatë, ka disa pohime se Nasr el-Din Hoxha është fryt i vonshëm i shpikjes popullore. Sipas pohimeve të tilla, ekzistonte një njeri me emrin Nasr el-Mahmud i cili merr besimin e Gayhatus, atëherë komandant i armatës Mongole në Turqi, dhe e parandalon atë nga të këqijat dhe gjakderdhja. Pasi se ky njeri ishte i mençur dhe i dashur nga njerëzit, thëniet e tij të urta bënë që populli të krijoj një Nasr el-Din Hoxha. Mirëpo, supozimet e tilla janë hedhur poshtë nga studiues serioz. Në mes tyre, Haqqi Konyali, i cili shkroi një vepër voluminoze rreth Nasr el-Din Hoxhës dhe Akşehirit të titulluar Nasreddin Hoca’nın Şehri Akşehir: Tarihĭ, Turistik Kılavuz (‘Udhëzues historik dhe turistik për në Aksehir, Qytetin e Nasr el-Din Hoxhës’), Istanbull 1945, shkruan se atëherë ishin katër Nasr el-Dina të cilit jetuan në të njëjtën kohë dhe që bënë punë të njëjtë si Nasr el-Din Mahmudi, andaj të njëjtat pretendime mund të bëhen për të gjithë ata. Por Nasr el-Din Hoxha mund të jetë asnjëri nga ta. Ky është ai që me të vërtetë jetoi në Akşehir.
Në artikullin e tij ‘A propos de quelques tentatives d’identification de Nasreddin Hodja’ (Internationaler Kongress der Volkszerzählungsfarcher, Kiev and Kopenhagen. 1959), Perter Naili Boratav shkruan se në disa gjenealogji përpiluar kohëve të fundit, Khidr Çelebiu, kadiu i famshëm i Istanbollit gjatë kohës së Mehmetit II dhe babai i Sinan Pashës, autorit të Tedarru’name (Një Lutje Zotit), është shënuar të ketë qenë nga Sivrihisari dhe pasardhës i familjes së Nasr el-Din Hoxhës. Boratav gjithashtu shënon se në një dorëshkrim që e kishte gjetur në Bibliothèque Nationale në Paris, disa nga anekdotat atribuuar Nasr el-Din Hoxhës i janë mveshur po ashtu edhe popullit të Sivihisarit dhe një njeriu të quajtur Khadji. Disa studiues Perëndimor si H.Ethè, M. Hartmann, A. Wesselski pretendojnë se anekdotat atribuuar Nasr el-Din Hoxhës janë anekdota anonime të treguara pothuajse në çdo pjesë të botës, andaj Nasr el-Din Hoxha na del një shpikje. Ca të tjerë si R. Basset dhe Christensen janë të opinionit se anekdotat atribuuar Nasr el-Din Hoxhës janë përshtatje e thënieve të mençura dhe anekdotave që i takojnë Xhuhës, i cili jetoi në Irak në shekullin e 10-të ku edhe u bë mjaftë i famshëm. Mirëpo, pohime të tilla rrjedhin nga një gjeneralisim i mangët. Duke qenë se njerëzit e urtë dhe të mençur si Nasr el-Din Hoxha mund të kenë jetuar pothuaj në çdo vend, anekdotat e Nasr el-Din Hoxhës mund të jenë transmetuar nëpër vende tjera përmes rrugëve të ndryshme të komunikimit. Padyshim se një njeri i quajtur Nasr el-Din Hoxha, shumë perspektiv dhe i mençur i aftë t’i dalloj pikat e dobëta dhe mangësitë në karakterin njerëzor i cili u mundua t’i shëroj ato përmes humorit dhe zgjuarsisë, vërtetë ka ekzistuar.

Varri i Nasr el-Din Hoxhës ndodhet në Akşehir. Ismail Haqqi Konyali shënon se personalisht ka parë një mbishkrim në njërën nga gjashtë shtyllat që mbajnë kuben e brendshme. Sipas atij mbishkrimi njëri nga ushtarët e Bajzitit I, sunduesit Osmanli i cili vdiq më 1403, i quajtur Mehmet, vizitoi atë varr më 1393. Kurse në një regjistër të vakëfeve dhe tokave shtetërore, të përgatitur me urdhër të Gedik Ahmet Pashës, i cili në emër të Osmanlinjve pushtoi Akşehirin më 1476, është shënuar edhe varri i Nasr el-Din Hoxhës dhe një medrese dhuruar nga ai në shërbim të popullit.

Të dhënat historike dhe anekdotat
Shumica e hulumtimeve të bëra mbi Nasr el-Din Hoxhën janë të pajtimit se ai ka jetuar në shekullin e trembëdhjetë. Në epitafin e gdhendur mbi gurin e varrit të Fatimës bijës së Hoxhës e që ndodhet në Sivihisar, shkruan se Fatimja ka vdekur më 1327. Lamii (vdiq më 1533) shkruan në Lata’ifin e tij se Nasr el-Din Hoxha ishte bashkëkohës i Shayyad Hamzës, një poet i popullit i cili jetoi në shekullin e 13-të. Ismail Haqqi Konyali shënon se Hoxha ishte bashkëkohës i Pir Abit dhe Khadja Jihanit dhe bashkë me ta ka mësuar tek Khadaja Fakih i cili vdiq më 1221. Sipas këtyre dhe shënimeve tjera të ngjashme, na del se Nasrr el-Din Hoxha jetoi në shekullin e 13-të.

Shekulli i trembëdhjetë njihet si shekull shumë kritik për historinë mesjetare të Turqisë. Invadimi Mongol pas kryqëzatave i dha fund shtetit të famshëm të Selxhukëve, dhe bëri që Turqia të copëtohej në shumë pjesë. Veç kësaj, rebelimet dhe konfliktet e brendshme e bënë jetën edhe më të vështirë për popullin. Pra, në këtë periudhë kritike, ne takohemi me tri figura të rëndësishme dhe bashkëkohore. Në mesin e tyre, Maulana Jalal el-Din el-Rumi ishte një mësues Sufistë me shumë ndikim në mesin e klasave të shkolluara dhe sunduese nëpër qendrat e qyteteve. Si një mbrojtës dhe përkrahës i dashurisë dhe tolerancës Islame, ai la shenja të pashlyeshme jo vetëm në historinë Islame por edhe në atë botërore. Yunus Emre është bashkëkohës i Maulanës në mesin e njerëzve të thjeshtë. Ai shprehu në Turqishtën e rëndomtë atë çfarë Maulana kishte bërë në një stil shumë të lart të Persishtës, duke ndihmuar në pakësimin e dhembjeve të njerëzve dhe largimin e përçarjeve të brendshme e armiqësive në mesin e tyre. Nasr el-Din Hoxha, figura e tretë në mesin e atyre treve, ishte njeri i urtë, filozof i popullit dhe moralist i shquar. Megjithatë, i pajisur me një sens shumë të mirë të humorit, ai nxori në pah deformimet morale në mesin e popullit dhe, pa i lënduar ndjenjat e dikujt, ai kritikoi njerëzit për veset e tyre në një mënyrë të butë dhe të mençur. Përgjigjet apo anekdotat e tija janë plot mendjemprehtësi dhe urtësi morale.

Është e pa mundur të pranohet se të gjithë anekdotat që i janë atribuuar Hoxhës i përkasin atij. Është fakt se fama zakonisht përvetëson edhe atë që nuk i takon. Kjo do të thotë, se ka tendenca të zakonshme t’i atribuohet një individi të famshëm edhe diçka çka në të vërtet nuk i përket atij. Për këtë arsye, një përqindje e konsiderueshme e anekdotave që i janë atribuuar Hoxhës nuk mund t’i takojnë atij. Për shembull, në mesin e anekdotave të tilla janë edhe ato që thuhet të kenë ndodhur mes Hoxhës dhe Amir Timurit, i cili mposhti sunduesin Osmanli Bajazitin I më 1402 dhe invadoi Turqinë. Por, është e pa mundur që Hoxha ta ketë takuar Timurin. Me kohë, imagjinata e popullit i ka atribuuar Hoxhës mjaft anekdota të cilat i përngjanin atyre të Hoxhës vetë.

Anekdotat atribuuar Hoxhës janë paraqitur në formë të shkruar që nga shekulli 16-të e këtej. Megjithatë, librat e para për tu hartuar rreth Hoxhës dhe anekdotave të tij filluan të publikohen në çerekun e dytë të shekullit të kaluar.[1] Përkthimet e para në gjuhët evropiane u duken gati një çerek shekulli pas publikimit në Turqi. Në mesin e më të famshmëve, që ia vlen të përmenden janë, La Litèrature Populaire Turque nga Edmond Saussay ( Paris, 1936) dhe Nassredin Hoca et ses histories Turques nga Jean-Paul Garnier (Paris !959).

Një ditë një njeri i afrohet Hoxhës në rrugë.
-Hoxhë, paqja qoftë mbi ju!
-Edhe mbi ty qoftë paqja dhe mëshira e Zotit!
-Hoxhë, vetëm para ca sekondash një njeri me një tepsi me bakllava kaloi këtu pari!
-Nuk është punë për mua!
-Por Hoxhë, ai njeri qe nisur drejt shtëpisë tënde!
-Atëherë nuk është punë për ty!

Njëherë Hoxha ishte ulur mbi gomar por i kthyer mbrapa. Ata që e panë qeshnin dhe thërrisnin:
-Shih Hoxhën, është ulur mbrapsht mbi gomar!
Hoxha buzëqeshte dhe pëshpëriste:
-Lavdi i qoftë Zotit! Të gjithë thonë Hoxha është ulur mbrapsht mbi gomar. Asnjëri nuk
erdhi të thotë gomari po qëndron mbrapsht nën Hoxhën!

Njëherë Hoxha ishte ulur pranë një liqeni dhe hidhte në të pak jogurt. Disa njerëz po kalonin aty pari. E panë Hoxhën dhe u ndalën:
-Hoxhë, përse po e bën atë?
-Si po e shihni, po e fermentoj këtë liqe.
-O i dashur! A është fermentuar liqeni ndonjëherë?
-Pse jo? Çka nëse fermentohet njëherë?

Njëherë Hoxha ishte ulur nën një lis të madh të arrës në një fushë bostani. Ai thotë me habi:
-O Zot, Ti nuk pyetesh për mençurinë Tënde, por unë po habitëm pse krijon në një lis kaq të madh aq arra të vogla përderisa Ti bën që një bime zvarritëse të prodhoj bostan kaq të mëdhenj!
Pa e përfunduar fjalën akoma kur një kokërr arre i bjer mbi kokë. Hoxha vërejti nën dhimbje:
-O Zot, vazhdo të veprosh çfarëdo që dëshiron! Çka do kishte ndodhur sikur të kish qenë bostan ai që më ra në kokë?

Nga anglishtja:
Jeton Mehmeti
Kuala Lumpur 7.11.2005

The Fountain Magazine

SA KËMBË I KA GOMARI ?

Nastradini hipur në gomar
Takohet me një udhëtar
Me hoxhën u mahit udhëtari
E pyeti sa këmbë ka gomari.

Nastradini zbriti ia numëroi
Pastaj me zë atij i tregoi
-Unë e di-tha ai-po pse zbrite
Sa këmbë ka gomari a nuk e dite?

-Jo, jo unë e dita edhe pa zbritë
Po thash ta mbush ty kokën e mërdhitë.
-----------------------------------------------

NË AJËR TË PASTËR
Doli Nastradini jashtë qytetit, në varreza, dhe po shëtiste, por kur i pa tek vinin disa kalorës, u fsheh në kaçuba. Ata kur u afruan, e zbuluan ku ishte, dhe e pyetën:
— Çka po bën ti këtu?!
— Kurrgjë. Unë jam i vdekur, por vetëm kam dalë në ajër të pastër! — tha dhe mori drejt varreve që ishin fare afër.
-----------------------------------------------
I LUMI UNË?
Nastradinit i humbi gomari dhe ai duke e kërkuar, sa mund bërtiste: i lumi unë, i lumi unë!
Njerëzit e dëgjonin me habi. Dikur e pyetën, përse thotë këtë që thotë.
Ai u përgjigj:
— E po, si mos të them — i lumi unë? Po a dini ju se sikur të kisha qëlluar unë i hipur mbi gomar, do të kisha humbur edhe unë?!
-----------------------------------------------
QË TË MOS E DI UNË
Nastradini njëherë u hidhërua shumë në gomarin e vet të padëgjueshëm dhe urdhëroi të birin:
— Ketij gomari mos i jep të hajë, as të pijë! Le të ngordhë ky, sa më parë!
Kur dolën jashtë ahurit, Nastradini i pëshpëriti të birit:
— Unë thashë ashtu që ta tremb gomarin, që mos të më hidhërojë tash e tutje. Po ti jepi ujë e ushqim si zakonisht, por të mos e di unë këtë gjë!
-----------------------------------------------
NUK TË DON TY, NËNË!
Një lypës trokiti në derën e Nastradinit. Kërkonte bukë ai. Nastradini ngau te e ëma që ishte brenda dhe i tregoi. Nëna tha:
— Biro, i thuaj lypsit: nuk është nëna këtu! Nastradini iu përgjigj nënës:
— Po, ai nuk po të kërkon ty, por po kërkon bukë, nënë!
-----------------------------------------------
BËJ ÇKA E KAM NË MENDË!
Në Lipjan Nastradini i mblodhi qytetaret dhe u tha:
— Ose më jepni ushqim, ose e bëj çka e kam në mend!
Lipjanasit u trembën dhe i dhanë gjithë ç'patën. Kur u ngop Nastradini mirë e mirë, ata s'u du-ruan pa e pyetur ç'kishte pasur ndër mend t'i bënte Lipjanit.
Ai tha:
— Kam pasur ndër mend të shkoj në qytet tjetër — në Prishtinë!
------------------------------------------------

ENDRRA E NSTRADINIT
Njëherë Nastradini i kërkoi gruas bukë. Ajo i solli një copë të madhe dhe ia vuri përpara.
- Grua, i tha Nastradini, më jep pak djathë. Djathi ësthë ushqim i mirë, ai të hap oresksin, të shton gjakun dhe të permirëson shikimin.
- O Zot ! u përgjegj gruaja, djathi mbaroi, nuk ka mbetur asnjë copë.
- Më mirë që ka mbaruar, tha Nastradini. Djathi të prish dhëmbët, të shkakton dhëmbje të forta, në stomak të shurdhon.
- C'është kjo ? e ndërpreu gruaja. Ti njëherë thua ashtu dhe njëherë kështu, kë të besojmë ?
- Në qoftë se do të kishte djathë, beso të parën, deri sa nuk ka, beso të dytën.

PSE S'PO PYETNI CKA PO HAN HOXHA
Nasradini mberrini ne nji qytët me fitue dishka, prandaj filloi me mbajte vase ne nji xhami. Kur u ngrys, kerkuj nuk i ra në mend me I dergue darken.
Si mbramja e pare kaloi edhe e dyta. Mbas nja dhjet ditesh, ne nji vase ai permendi se i derguemi i Allahut - Isaja (as) ndodhet ne katin e katert te qiellit.
Te pragu i xhamise iu afrue nji njeri dhe e pyeti:
- Hoxhe i dashtun, ti the se i derguemi i Perendise - Isaja ndoshet ne katin ë katërt te qiellit. A thua i bekuemi ka se shka te haje e te pije atje?
Hoxha I unet u nxe prej ketyne fjaleve e iu pergjigj:
- O njerez te cuditshem! Une jam ketu qe pesmbedhjete dite e askush s'pyeti se cka po ha e cka po pi hoxha i ngrate. E ti, tash prej meje kerkon me te spjegue se çka ha e çka pi ne qiellin ë katert i derguemi i Allahut, te cilin Allahu e ushqën me gjithcfar gjellnash te xhenetit.

SHAKAJA PARA VDEKJES
Nasradini para vdekjes la nje shaka,
Gruas iu drejtua dhe keshtu i tha:
Nasradini: Degjo, moj grua, keshtu me lot ne sy nuk mundem te shikoj ty, andaj shko vishu si ne nuseri, vishi ato qitajne te bukur lahuri. Rregullo vetullat, syte beri syrmeli, pastaj eja ketu prane meje rri!
Gruaja: Nuk te kuptoje, hoxhe efendi, keto fjale qe me thua. Pse te vishem siq thua kur te degjoj ty duke gjermuar!
Nasradini: Oj grue kur vjen me ma marr shpirtin Azraili ndoshta i pelqen ti e me harron mua.

emer i ngjum ky

nastradin hogja tha jan dy kijamete i madhi kijamet esht kur des burri a i vogli esht kur des gruja hahaha