SHQIPJA E VJETER

SHQIPJA E VJETËR ËSHTË ILLIRISHTJA E RE DHE ILLIRISHTJA E LASHTË ËSHTË BURIMI GREKO-LATIN


Shqipja E Vjetër, nuk është lëruar sa duhet, as nga të huajtë, që vuan themelet albanistike, në mungesë të albanistëve shqiptar, përballë ballkanistikës, që udhëhoqen të gjitha seminaret e kongreset linguistike të kësaj fushe dhe nga të gjithë, dominoi i ashtuquajtur ekspanzioni edhe linguistik sllav, me një valë linguistësh, historianësh, e dietarësh, që sado u përpoqen gjoja për një realitet historik të mirëfilltë, u munduan të dominojë elementi sllav, në gjithë Ballkanistikën dhe linguistiken i.e., duke asgjësuar edhe vet hellenistiken, gjoja si shkencë greke, anipse vet shkronjat sllavishte, janë të profilit alfabetik grek, duke dalur edhe vet mbi mythin grek, si ekspanzion fuqizimi demografik - por që hasen në rrezistencë të fortë të Germanistikes, e cila kishte një eksperiencë të fortë historiko-linguistike, aq sa edhe rrodhi si emërtim gjithpërfshirës si linguistika indo-gjermanike. Pikërisht falë influences linguistike gjermanike edhe doli si ndihmë reale edhe ndaj Shqipes, si në aspektin historiografik, etnografik e arkeologjik edhe në atë linguistik, duke nxierrur rrënjet historike illirishte, ku deri në zbërthmet e fundit të mbishkrimeve të varreve mesape, e dëshifrimit të tyre, arriten në përfundime, se ''vetëm përmes rrënjeve të shqipes së vjetër, mund të dëshifrohen mbishkrimet e varrezave mesape dhe Shqipen e Vjetër e shohim si të vetmen zgjidhje dhe shqiptarët e sotëm i shohim në illirët e lashtë''.

Nuk kemi ende forma të tërësishme kapitujsh a veprash përkatëse, për historikun e Shqipes së Vjetër, vetëm ndonjë artikull, apo tërthorazi nga thema në themë, në theza e diotheza kolegjesh, me ndonjë theori linguistike, që ndritë gërmadhat e një hapësire të pafund, të një gjuhe madhore botërore të kohës paragreke e paralatine, që ishte illirishtja pellgasishte. Atje larg në krye të kolones së kohërave, shihen hallka të këputura arkeologjike, etnologjike e historiografike, ku detyrë mbi detyra i mbetet vetëm shqiptarit, të gjurmojë thellësisht, përmes ekipeve shkencore të mirëfillta përkatëse, duke finansuar vet shteti shqiptar (e ku mund të bëhet ende një gjë e tillë ende ), por vetëm në forma individuale, e sakrificave të shqiptarëve, në gjurmime linguistike nën një oqean gërmadhash të lashtësisë.

Një gjë duhet ditur, se nuk janë fajtore gjeneratat e sotme e tëardhme, kur nuk shohin gati asgjë reale historiko-linguistike e fonomorfologjike, nga lashtësia e Shqipes illirishte, kur shohin se antika po u përbëjka vetëm nga dy gjuhë e vjetra: greke e latine, e mu në to, ende nuk shihet burimi i vërtetë i tyre, kah erdhen gjuhet greke e latine, që u shndërruan edhe në grupe gjuhësh i.e.? Cila ishte ajo gjuha paragreke e paralatine? Kjo krijon një konfuzion mjegullirë, në vet gjeneratat, ngase ende edhepse shihen si fuqi të fjetura, po krijohet kundërthënja në mes vet gjeneratave, se nuk njohin një gjuhë të hershme burimore paragreke e paralatine edhe binë në vorbulla sa politike sa historike e skencore, kush nga vetkënaqja se nuk kemi burime shkencore, e kush nga deformizmi ideologjik shkencor, se duke mohuar vetveten, po u ngritkan në piedestale greke e latine. Kemi pasëraste kur mori pyetjesh, sielleshin edhe kështu:'po edehesikur tëdihet ai burimi i gjuhëve greke e latine, po edhe ai i linguistikes i.e. - çka pastaj'? Këtu shihet rënia e intelektit personal e kombëtar, që irriton studjuesit e rinj, nga gjenerata e vjetër e linguistëve tanë, që bënë aq sa bënë, por që për tu kthyer e risturkturuar shkencën albanistike, një mori veprash do tëmbeten të pavlera e të shkuara, nga se mungojnë pikërisht theoritë shkencore.Nuk mund tëmbetet Albanistika në esencen brënda kornizave të derisotme, ku qëllimisht, përqëllime tëcaktuara, u vua vet emri Albania, si toponom për shqiptarët ballkanik, si shtet i njohur botërisht - vetëm për të iu larguar esences absolute të historikut të lashtë të Shqipes së Vjetër dhe largimit nga rrënjet illirishte të vet Shqipes. Ka kohë, kur rrodhi një ide e gjurmimit linguistik të gjuhës arbane, Arbanishtes së Lashtë, me emërtim Arbanistika, ku u munduan tënxierrin në skenë historike Shqipen e Vjetër, deri edhe tek Aristidh Kolia (ku pësoi ashtu siç e dimë), se për tu drejtuar Albanistika, duhet të gjurmojmë në kërkime arbanistike, sepse Arbanishtja ka ekzistuar dhe ekziston është e gjallë tek arbanitët (arvanitët), kurse albanishtja është vetëm një hije qëllimisht, mbi Shqipen illire. Arbanistika duhet të zhvillohet, që të vijmë deri tek rrënjet illirishte dhe gjuhën illire pellgasgjike. Dikush mund të pyeti, pse siellemi vetëm në cirkun linguistik greko-latin, herë duke futur në thojza e herë pa to, duke shprehur një demoralizim, si ironi ndaj tëligave që iu bënë vet Shqipes, qe sot njihen botërisht vetëm gjuhët greke e latine dhe jo ato illirishte!
Këtu qëndron esenca e zbulimit të të vërtetes, ngase nuk ka asnjë spjegim përmes gjuhëve greke e latine,për illirishten sepse po ato ishin vet shuarja e illirishtes e vet mbuleses historike mbi shqiptarët, duke i quajtur historikisht barbarë dhe një gjuhë barbare të lashtë... Po cila ishte ajo Barbarishtja tani se? Këto skena komike u bënë qëllimisht, për të mbijetuar gjuhët greke e latine mbi substratin illiristik,qëjanë të vendosura kryekëput mbi atë taban substrat illiristik,sepsenuk kanë tjetër qendresë, bazë funksioni e zhvillimit - kur vet rrënjet e tyre janë krejt illirishte dhe vet ato dy gjuhë greke e latine janë drivate illirishte, vetëmse greqishtja i iku asaj të vjetres, me ndryshime sufiksale nga us,is illirishte në sufiksin - os dhe ato latine në sufiksin - um, kurse brëndia e seciles fjale është illirishte.

Greqishten e Vjetër dhe latinishten duhet t'i shohim si variante illirishte, kryesiht gjuha illire është në to burimi etno-linguistik, sepse shihet ethymologjia e lashtë, që vetëm Shqipja e Vjetër, ka fuqi spjegimi ethymologjik, në të gjitha segmentet linguistike e historiografike. Duket shumë komike çështja, pse dominojnë ende këto gjuhë mbi Shqipen e Vjetër, sikur të ishte gjithçka e lashtë vetëm greke e latine - e asgjë illirishte. Po, a dihet se balkani ishte i tëri illirik, Kaspik, e Adriatik - e si mos të gjindet asnjë shkrim, fletë a libër historik, e historiografik, as vet gjuha e asaj perandorie aq të madhe trekontinentale, gjithë ajo perandori botërore e kohës, sot të mos ketë asnjë shkrim, as gjuhë të veten origjinale? Kjo është sa komike aq tragjike,kur na dalin në skenë historike, dy gjuhë të lashta dhe një barbare - grek e latin dhe barbarë! Këtu shihet krejt invazioni edhe mbi Shqipen e Vjetër, që u degëzua në studimet albanistike të derisotme, në jeren anë thohet Shqipja e Vjetër, kurse në anën tjetër - albanishtja (albanische shprache, albanian language), ku na dalin dy termine e koncepte të ndryshme dhe mu për këtë edhe hasim në vështirësira etno-linguistike, të origjinës së vet Shqipes së Vjetër. Këto duhet gjurmuar e thelluar në shkencë, si pengesa kryesore për studime të mëtutjeshme. Pokështu edhe politikisht na sollen disa emërtime rreth identitetitnëpër histori: illir, arban, arbanasi, alban, albaner, scipetar, disa emërtime, ashtu sikurse sot identitetet: alban e kosovar, qëpo krijojnë mjegullirë mes vet shqiptarëve, kur të gjithë shqiptarët janë shqiptar shprehja brënda kombit dhe thonë: shqiptar e kosovar, gjoja si identiteti më i ri i ''zbuluar'' për shtetin e Kosovës! Kjo është kur ende nuk ka një reagim kombëtar i përgjithshëm, të vendoset për një identitet kombëtar, e jo disa sosh... Ashtu me gjuhën ashtu me politiken, u krijuan ndërskambëca histerike, që vet shqiptarët të marrin në t'thua në pragdere historike vetiu dhe me vet fajin e tyre, duke u shfajësuar, vet pushtuesit rrethepërqark kombit e brënda kombit shqiptar edhe duke u shfajësuar një botë...

Shqipen e Vjetër duhet kërkuar në illirishten, si burim i gjuhëve greke e latine, qëvetëm ndryshuan në shenjat alfabetike dhe sufiksale, duke shpërthyer në përmasa të lashtësisë botërore, sepse duke folur e studjuar gjuhën - flitet e studjohet kombi edhe vet bota!

Nezir Myrta (11.mars,2009)

Letersia e vjetër shqipe
Letërsia e vjetër shqipe lindi dhe u zhvillua në mesjetë,në kohën kur vendi ynë ishte nën zgjedhën osmane,dhe në kushtet e një shoqërie feudale, ku ideologji sunduese ishte ideologjia fetare.Ajo ndjek vazhdimësinë e kulturës së lashtë ilire, dhe është krijuar në një udhëkryq ngjarjesh dhe epokash ndërmjet Perëndimit dhe Lindjes,duke ruajtur autencitetin e vet.Letërsia e vjetër shqipe,ka përmbajtje kryesisht fetare.Të nisur nisur nga qëllime atdhetare, shkrimtarët e kësaj periudhe shkruan edhe vepra mësimore e didaktike, si:"Fjalori latinisht-shqip„ i F.Bardhit , "Gramatika„ e Andrea Bogdanit, madje edhe krijime tërësisht laike si ndonjë poezi e Budit,e shume vjersha të bejtexhinjve etj.Sot si Dokumenti i parë i shkruar në gjuhën shqipe, është ai që quhet Dorëshkrimi i Teodor Shkodranit (1210).I gjetur në Vatikan, ai është botimi më i vjetër i njohur deri tani i gjuhës shqipe. I tëri është në pergamen dhe ka 208 faqe. I gjithë dorëshkrimi është i shkruar me shkronja latine dhe i tëri në gjuhën shqipe, në dialektin e veriut. Dorëshkrimi ndahet në tre kapituj, në faqet 1r-97r mbi teologjinë;faqet 98r-146r mbi filozofinë dhe faqet 147r-208r mbi historinë. Ndërsa në fund, autori ka firmosur vetë duke shkruar: Mee nihemmen zze dessirnnee e phorte t' Lummnummitt ZOT e mbaronjj n'Vitte MCCX dittn ee IX t' Mmarxxitee. THEODOR SSCODRAANNITTEE (Me ndihmen dhe deshiren e fort te lumturit ZOT e mbarova ne Vitin 1210 diten e 9 te Marsit).Libri më i vjetër shqip që njohim deri më sot, është "Meshari„ i Gjon Buzukut, botuar më 1555.Ky është libri i parë i shkruar në gjuhën shqipe, por jo libri i parë i letërsisë shqiptare. Letërsi shqiptare të shkruar në gjuhë të tjera ka pasur edhe më parë. Vepra më e rëndësishme e këtij lloji është "Historia e Skënderbeut„ e Marin Barletit botuar rreth viteve 1508-1510 .Me letërsi të vjetër shqiptare kuptojmë letërsinë e tre shekujve. Në qoftë se në shekullin XVI u shkrua vetëm "Meshari", në shekullin XVII ai ndiqet nga librat në gjuhën shqipe të Pjetër Budit, Frang Bardhit, Pjetër Bogdanit etj.Letërsia e vjetër shqipe historikisht e tipologjikisht njeh tri faza letrare,të cilat Çabej i quante edhe periudha.E para është Letërsia e Humanizimit në shek XVI me Barletin në krye.E dyta është Letërsia filobiblike e shekujve,XVI,XVII dhe XVI(Buzuku,Budi,Bardhi,Bogdani,Variboba,Matranga dhe Zarishi).E treta përfshin Letërsin laike të Bejtexhinjve(Vjershëtarëve) të shek XVIII(Nezim Frakulla,Hasan Zyko Kamberi dhe Muhamed Kyçyku).Një grup tjetër përbën Letërsia që u zhvillua në qendra të ndryshme të Shqipërisë së Jugut dhe të Shqipërisë së Mesme si : në Voskopojë, Elbasan , Gjirokastër dhe Janinë. Sidomos në shekullin e XVIII dhe në gjysmën e parë të shekullit të XIX, ky prodhim përfaqëson kryesisht shtresat e zanatçinjve, të tregëtarëve dhe të fshatarësisë së lirë dhe lidhet me zhvillimin ekonomik e kulturor të qyteteve të këtyre anëve.Kështu p.sh.Voskopoja gjatë viteve 1720 - 1770 ishte një qytet i begatshëm me rreth 20.000 banorë, një nga qendrat kryesore ekonomike dhe kulturore të vendit. Këtu lulëzoi një veprimtari e gjerë arsimore, me kisha e shkolla të shumta; ndër to edhe një shkolle e nivelit të mesëm, e quajtur Akademia e re , e ngritur nga Bushatllinjtë e Shkodrës .Kishte,gjithashtu, një bibliotekë dhe një shtypshkronjë, të njohura për kohën.Rëndësi të veçantë jo vetëm politike, por edhe kulturore mori Janina sidomos në kohën e Ali Pashë Tepelenës.Shkrimtarët kryesorë te këtij periudhe janë Theodor Kavaljoti nga Voskopoja (sh.XVIII). Kostë Beratasi (nga fundi i shk.XVIII), Anonimi i Elbasanit (gjysma e parë e shekullit XVIII), trimi suliot Marko Boçari , peshkopi Grigor Gjirokastriti etj. Veprat e tyre kanë kryesisht karakter fetar ose mësimor, janë fjalore disagjuhësh ose përkthime. Ata vetë kanë një formim greko-bizantin , ndaj dhe në shkrimet e tyre përdorin kryesisht alfabetin grek, por pati edhe nga ata, si Anonimi i Elbasanit, Kostë Beratasi , Theodhor Haxhifilipi e ndonjë tjetër, që krijuan edhe alfabete të veçanta të shqipes, duke dashur të vënë në dukje individualitetin e gjuhës shqipe dhe dallimin e saj nga gjuhët e tjera.