Pirro i Epirit

Ne kohen antike treva qe shtrihej nga lumi Vjosa ne veri,gjer ne gjirin e Ambrakise ne jug dhe prej detit Jon deri ne malet e Pindit formonte nje njesi gjeografike me vehte te njohur me emrin Epir (Apeiros-do te thote stere,toke).Ne kete treve banonin fiset ilire si thesprotet,kaonet,moloset etj.
Rolin kryesor ne formimin e federates epirote e luajten moloset,prandaj ajo u quajt koinoni molos.Koinoni mori tiparet e nje shteti gjate gjysmes se pare te shek. IV p.e.s.,kur ne pushtet erdhi dinastia molose e Ajakideve.Ne fillim Mbreteria epirote qe shume e dobet per shkak te grindjeve te brendshme midis grupeve rivale te aristokracise skllavopronare.Ne fillim te shek. III keto grindje u kapercyen,kur pushtetin e mori ne dore Pirroja i Epirit nga viti 297 e deri me 272 p.e.s.
Pirro i Epirit (319/18 -272 p.e.s.) ishte një nga komandantët më të shquar të asaj kohe dhe mbret i Epirit dhe i molosëve..Ai, si pasardhes i larget i Akilit, ishte biri i Akidit. Kusheriri i Aleksandrit te Molosise, qe sundoi Moloset e Janines. Fatkeqesisht Akidi u ngaterrua ne grindje politike familjare e krahinore dhe, si rrjedhoje, ne fillim humbi mbreterine e pastaj edhe jeten ne vitin 313 para Krishtit. I biri tij, Pirroja ne ate kohe vetem 6 vjec, u shpetua nga Glauku, Princi i fisit Ilir te Taulanteve. Ne moshe te re ai hipi ne fron per nje kohe te shkurter, por u rrezua prej tij dhe filloi karrieren ushtarake me Antigonin e Maqedonise,
komandantin veteran qe kishte sherbyer me Aleksandrin e Madh. Ne njeren nga betejat ai u kap rob dhe u dergua si peng ne Aleksandri. Aty fitoi admirimin e Ptolemit, i cili i dha per grua te bijen dhe ne vitin 296 para Krishtite e vuri perseri ne fronin e mbreterise se tij. Pirro gezonte nam per fisnikerine dhe trimerine e tij ne beteje.Epirotet e quanin "Shqiponje". Sipas nje tradite Shqipetare pretendohet se emri "Shqipetare" (Bij te Shqipes) e ka origjinen nga thenie e Pirros. Kur dikush lavderonte zhdervjelltesine e levizjes se trupave te tij, ai i pergjigjej me krenari se nje gje e tille ishte normale, pasi ushtaret e tij Ishin "Bijte e Shqipes".Pirro u bë i famshëm kur në vitin 280 p.e.s. kaloi ngushticën e Otrantos me 20 000 këmbësorë, 3000 kalorës dhe rreth 200 elefantë, për të luftuar kundër Romës, e cila rrezikonte qytetin e Tarantos. Në krye të ushtrive të përbëra nga fiset ilire molose, Pirro arriti fitore të dhimbshme kundër ushtrive romake. Në kulturat perëndimore edhe sot shprehja "fitore pirrike" nënkupton një fitore me sakrifica të mëdha.Ne dy luftërat qe u zhvilluan ne Heraklea (280) dhe ne Askulit (279),epirotet i thyen keq ushtrite romake,por edhe vete pesuan humbje te medha.Pastaj Pirrua,se bashku me ushtrine epirote,shkoi ne Sicili ku korri nje varg fitoresh te reja kunder ushtrise se Kartagjenes,qe kishte pushtuar ishullin.Luftrat e shpeshta e dobesuan ushtrine epirote,prandaj pasi qendroi 6 vjet ne Itali, Pirrua u detyrua te hiqte dore nga pushtimet e metejshme dhe te kthehej ne Epir.Gjate kthimit ushtria epirote zhvilloi ne Beneventum (273) luftën e trete me ushtrine romake,e cila perfundoi me nje disfate te rende per te .Pasi u kthye ne Epir,Pirrua ndermorri me sukses nje sere fushatash te tjera.Ai sulmoi Sparten,por ne nje beteje gjate rruges qe u zhvillua ne qytetin Argos,ne gjirin e Korinthit,Pirrua u vra..Ashtu si heroi i tij, Aleksandri i Madh, që e kishte mbyllur karrierën e tij të shkëlqyer në mënyrë aq të dhimbshme, lavdishme edhe Pirroja e mbylli po ashtu në mënyrë shumë tragjike e disi të çuditshme për një hero aq të madh, në muret e Argosit, kur një grua e zemëruar do t’i hidhte një tjegull nga çatia e do ta linte të vdekur në vend.Vendin e Pirros e zuri i biri, Aleksandri, i cili pati grindje të vazhdueshme me Maqedoninë.Pas Aleksandrit, Epiri u nda midis një numri principatash fisnore, të cilat qeveriseshin nga krerët e tyre në krahinat përkatëse si mbretëri të vogla. Shumë prej tyre morën anën e Perseut të Maqedonisë në luftën e tij kundra Romës. Rrjedhimisht, senati i zemëruar romak e urdhëroi gjeneralin e sapoemëruar, Emil Paulin, të autorizonte ushtarët e tij që, si ndëshkim, të plaçkisnin qytetet e Epirit. Pas betejës së Pidnës trupat romake shkatërruan 70 qytete Epirote, pjesa më e madhe e të cilave i përkiste fisit të molosëve, dhe kishin si skllevër 150.000 banorë. Shumica e tyre u transportuan në Itali. Një shekull më vonë Straboni shkruante se, ndonëse zonat fshatare ishin të ashpra e plot me male, "i gjithë Epiri dhe Iliria dikur ishin terësisht të populluara. Tani pjesa më e madhe ka mbetur e shkretë, kurse zonat e banuara janë katandisur në fshatra ose në rrenoja. Madje edhe “Orakulli i Dodonës” ka mbetur pothuajse i braktisur fare. "Dëshmi të heshtura të hakmarrjes se egër të Romës mbi Epirin u gjetën 2000 vjet më vonë, kur gërmimet në Antigonea të Gjirokastrës nxorrën në dritë një shtresë goxha të trashë prej hiri, të mbetur nga zjarri që rrënoi plotësisht këtë qytet dhe 69 të tjere si ai.