Hankoja, nena e Ali Pashe Tepelenes

E kanë quajtur “qenie me shpirt ujkonje, e vrasjeve shekspiriane”. Por a është e ndriçuar ajo si figurë

Esmihan Hanëmi ose siç e thërrisnin ndryshe, Hankoja, ishte nëna e Ali Pashë Tepelenës. Po kush ishte ajo në të vërtetë? Mbi figurën e kësaj gruaje është hedhur baltë me një tepri të shfrenuar deri në absurditet. Hankoja cilësohet si “një qenie me shpirt ujkonje”, pjellë e smirës dhe e xhelozisë”, “njeriu që injekton tek i biri, Ali Pashë Tepelena urrejtjen për të afërmit, egërsinë, shpirtin e egër, etj”. “Esmihan Hanëmi është gruaja e të 99-ve, e hurit dhe e litarit, e helmit dhe e thikës, e vrasjeve shekspiriane”, “e pamoralshme deri në ditën e vdekjes së saj”. “Hankoja është gruaja që meshkujt e Kardhiqit e kapën rob gjatë një luftimi dhe që e përdhunuan për 40 ditë me radhë”. “Kjo grua është shtriga që helmoi dy fëmijët e të shoqit, Veliut, të cilët i kishte patur me gruan e parë”. Është krijesa e djallit që nxit të birin, Aliun, drejt krimit dhe vrasjes që në moshë të re”. Në çdo hap që hedh Ali Pashë Tepelena “shkëlqejnë” këshillat djallëzore të Esmihan Hanëmit.

Pak dritë mbi Esmina Hanëmin

Nëpërmjet Aliut ajo është gjithmonë aty ku ka vrasje”. Në këtë mënyrë përpiqen ta prezantojnë kronikat e botës perëndimore të asaj kohe, të cilat në mjaft raste janë shkruar 200 vjet pas vdekjes së Esmihan Hanëmit, siç është rasti i autorit William Plomer; (The diamond of Janina - Ali Pasha, 1741-1822, London, 1961). Pas gjithë këtij përshkrimi, kronikat e kohës përpiqen të interpretojnë jetën e Ali Pashë Tepelenës, njësoj sikur brenda qenies së tij të ketë hyrë shpirti djallëzor dhe i errët i Hankos. Duket sikur pas çdo lëvizje të Ali Pashë Tepelenës, pyesin veten: “Si do të ishte sjellë Hankoja në këtë rast…”? “Përse do t’i duhej ta kryente ketë veprim…?”. Të gjendur në këtë kurth, në çdo hap të hedhur nga Ali Pashë Tepelena, përpiqen të gjejnë shpirtin e errët të Esmihan Hanëmit. Tashmë duket se është mjaft e vështirë t’i shpëtosh ndikimit të kronikave të huaja, edhe pse ato janë shkruar nga armiqtë e Ali Pashë Tepelenës, siç ishin fjala vjen francezët, por jo më pak anglezët apo rusët. Esmihan Hanëmi duket sikur është “magjia e zezë” e Ali Pashë Tepelenës që nuk le të shkruhet drejt historia e birit të saj. Po kush ishte në të vërtetë kjo grua kaq e përfolur, emri i së cilës është përmendur në të gjithë perandorinë osmane e ndjekur nga thashetheme të pafund?

Martesa e Ali Pashë Tepelenës

Ali Pashë Tepelena ishte rreth 25 vjeç, kur vendosi të martohej. Kishte kërkuar dorën e

Um Gulsumit, ose siç e quanin ndryshe Emine, e cila ishte bijë e Kapllan pashë Delvinës. Emineja ishte një vajzë e bukur, e brishtë si fije bari dhe mjaft e këndshme. Edhe vetë Kapllan Pasha i Delvinës e kishte pritur me kënaqësi këtë mblesëri, njësoj sikur ta kishte ëndërruar prej vitesh. Aliu kishte një pamje të ëmbël, flokë verdhë dhe sytë bojë qielli; kishte me një vështrim që të zgjonte simpati, dukej sikur nga sytë e tij buronte një mirësi qiellore, e pafajshme. I tillë mbeti vështrimi i tij edhe në çastin, kur turqit i prenë kokën. Kaltërsia e syve të tij ngjante me një qiell të kthjellët të paanë. Mbi të gjitha, në dejet e Aliut të Tepelenës, rridhte gjak pashai. Gjyshi i tij, Myftari, i cili ishte vrarë më 1716 në Korfuz, kishte fituar gradën e pashait. Këtë gradë, edhe pse pas vdekjes, (1748) kishte fituar edhe babai i tij, Veliu. Për të gjitha këto, nusja e tij, Um Gulsumi, ose siç e thërrisnin ndryshe, Emineja, ndihej e lumturuar. Ali Pashë Tepelena ishte një djalë i gjallë, emri i tij ishte dëgjuar jo vetëm në pashallëkun e Delvinës, por edhe në të gjithë pashallëkun e Beratit, ku sundonte Ahmet Kurt Pasha. Emineja “kishte shtënë në dorë” djalin më të fuqishëm të atyre anëve, ku nga kjo lidhje patën dy fëmijë, Myftarin,(emri i gjyshit të Aliut), i cili u emërua pasha i Ohrit dhe më pas i Lepantit, pasha i Beratit dhe i Vlorës, dhe Veliun (emri i babait të Aliut), i cili u vu në krye të pashallëkut në Trikalla dhe më pas në More. Deri këtu jemi në të njëjtin këndvështrim me kronikat e kohës. Askush nuk ka mundur të flasë ndryshe për këtë lidhje mes Ali Pashë Tepelenës dhe Eminesë, e cila mbeti njësoj e fuqishme deri ditën kur Um Gulsumi u nda nga jeta për shkak të një sëmundjeje të pashërueshme. Në jetën e Ali Pashë Tepelenës do të vinin gra të tjera, Katerina e Tepelenës, me të cilën do të kishte një djalë, Gaziun, i cili do të vihej në krye të pashallëkut të Trikallës, do të ishte komandant i kalasë dhe Sanxhak bej i Gjirokastrës, një grua tjetër nga fisi i Zadejve në Janinë, Vasiliqi Kondakçiu, bijë e fshatit Plishevicë të Filatit, e cila ishte 18 vjeç kur u bë gruaja e 73-vjeçarit Ali Pashë Tepelena. Ndërkohë flitet edhe për një grua tjetër të quajtur Jorgjia. Megjithatë, edhe pse flitet shumë për Vasiliqinë, e cila ishte gruaja që i qëndroi afër në vitet e pleqërisë, Um Gulsumi ose siç e thërrisnin ndryshe, Emineja, mbeti e pazëvendësuar në shpirtin e madh të Ali Pashë Tepelenës

Në kronikat e kohës, Ali Pashë Tepelenës, nuk i jepet asnjë meritë për lidhjen e tij me Um Gulsumin. Ai qëndron vazhdimisht në hije, njësoj sikur Hankoja ta kishte marrë për dore dhe ta çonte në shtëpinë e nuses. Në qendër të vëmendjes qëndron Esmihan Hanëmi, e cila është gruaja që nuk le gur palëvizur, mjet pa përdorur, djallëzi dhe intrigë pa shfrytëzuar, vetëm e vetëm që nusja e djalit të saj të jetë nga një derë pashai. Ajo është “krijesë me shpirt ujkonje” “e paepur”, “nepërkë e helmatisur”, synon të rifitojë pozitat e saj shoqërore, të cilat ka vite që i ka humbur dhe ia mbërrin qëllimit. Tashmë në shtëpinë e saj do të ketë të bijën e Kapllan Pashë Delvinës. Por për të mbërritur deri këtu i është dashur mjaft. Kishte bërë gjithçka për t’iu gëzuar kësaj dite. Kishte helmuar njëri pas tjetrit dy djemtë e të shoqit, Veliut, i cili i kishte patur me gruan e parë. (Esmihan Hanëmi ishte gruaja e dytë e Veliut). Hankoja ishte përpjekur që në atë familje të mbetej vetëm Aliu dhe vajza e saj, Shanishaja, dhe askush tjetër. Vetëm dy fëmijët e saj mund të mbretëronin mbi këtë tokë. “Nepërka” ishte e aftë të helmonte në çdo kohë që mund t’i jepej rasti, duke shpërfillur çdo lloj morali. Me këtë dhelpëri që ia kalonte edhe dhelprës, kishte mundur t’i rrëmbente vajzën Kapllan Pashë Delvinës, të paktën kështu interpretohet nga kronikat ku përmendet emri i Esmihan Hanëmit.

Kur Ali Pasha ishte 25 vjeç

Po kush ishte Aliu në të vërtetë, kur kishte mbushur 25 vjeç? Përse kronikanët e kohës e lenë në hije, ndërsa në plan të parë qëndron gjithnjë Hankoja, madje edhe në martesën e tij me Um Gulsumin. Që familja e Ali Pashë Tepelenës, nuk i kishte humbur krejtësisht pozitat e saj që nga koha e Myftar Pashës (gjyshi i Aliut) dhe Veli Pashës (babai i Aliut) kjo është më se e vërtetë. Dy ngjarje, të cilat përmenden si nga Sabri Godo ashtu dhe nga Irakli Koçollari, ku ky i fundit i referohet R.A. Devanport, shprehin qartë se Aliu që në moshë të vogël ishte dikushi. Gjatë fëmijërisë së tij, kur mendohet të ketë qenë 16 vjeç, Aliu u kap rob në malet e Pindit në Greqi, nga Veziri i atyre anëve, i cili e dorëzoi tek Pashai i Janinës. Fatkeqësisht, Aliu akuzohej për vjedhje, por nuk iu pre koka, sepse bejlerët e Gjirokastrës, të Janinës, Përmetit dhe ata të Delvinës, insistuan pranë Pashait të Janinës, duke i bërë të ditur se, nëse Aliu do të merrte ndëshkimin kapital, atëherë kjo gjë do të shkaktonte një reaksion të fortë, i cili mund të ishte me pasoja për vetë pashain. Këtë fakt me siguri e ka ditur mirë edhe Um Gusumi, që tashmë e martuar me Ali Pashë Tepelenën, e vështronte me kërshëri këndellëse, duke i kujtuar Aliut, se kishte qenë edhe babai i saj, Kapllan Pashë Delvina, që kishte kërkuar Pashait të Janinës, të mos i pritej koka, djalit nga Tepelena, njësoj sikur ta dinte se pas 10 vitesh do ta bënte dhëndër. Pra, Aliu edhe pse fëmijë, del qartë se ka ende influencën e familjes prej pashai. Në këto rrethana Pashai i Janinës i tmerruar nga kërcënimet, liron Aliun. Po t’i referohemi kohës kur ka ndodhur ngjarja, mbështetja e fuqishme që iu ofrua Aliut, që nga Gjirokastra deri në Përmet, ka ndodhur pothuajse pak më vonë nga ngjarja tragjike e Hankos me kardhiqiotët, ku kjo e fundit përshkruhet si një vejushë e vetmuar, por që në të vërtetë miqtë e saj shtrihen në të gjithë pashallëkun dhe nuk ngurojnë t’i japin mbështetje. Atëherë si guxuan kardhiqiotët! Hankoja është bijë e Hysen bej Konicës, e cila ishte një nga dyert më të dëgjuara të atyre anëve, fis me Ahmet Kurt Pashën e Beratit. Dy vjet më vonë, kur Aliu, ishte mbi 20 vjeç kapet rob nga Kurt Pasha i Beratit, bashkë me 6 të tjerë. Siç shpjegon Sabri Godo, fjala “Kurt” do të thotë “Ujk”, por Kurt Pasha, edhe pse ujk i vërtetë, pashai më i fuqishëm i vendit, nuk jep ndëshkimin maksimal për Aliun, duke menduar se ka lidhje gjaku me të. Ndërsa 6 të tjerët, të cilët ishin kapur rob bashkë me Aliun, i vari tek sheshi i kalasë pa u menduar gjatë. Kjo histori e fisit Tepelena e bënte të lumtur vajzën e vogël 18 vjeç, Um Gulsumin dhe të ndihej e paprekshme si në shtëpinë e saj, atje ku sundonte Kapllan pashë Delvina. Um Gulsumi, ose siç e thërrisnin ndryshe, Emineja, mendonte se kishte qenë me fat, kur kujtonte se Aliu për pak sa nuk ishte martuar me vajzën e Pashait të Beratit. Edhe kështu mund të kishte ndodhur nëse Kurt Pasha nuk do t’i kishte dhënë fjalën Pashait të Vlorës.

Fakte kundër...

Kapllan Pasha i Delvinës krushqi me një prostitutë?!

Megjithatë, nëse marrim parasysh se Hankoja nuk kishte qenë gjë tjetër veçse një prostitutë, mbetet mjaft i çuditshëm fakti, se si Kapllan Pasha i Delvinës pranoi një krushqi të tillë. Tashmë e tutje do të kishte rastin që në shtëpinë e tij, në raste gostish e festash të kishte pranë krushkën, Esmihan Hanëmin, e cila nuk ishte gjë tjetër veçse një prostitutë, e përdhunuar nga meshkujt e Kardhiqit për 40 ditë me radhë, siç shprehen jo në pak raste kronikat e kohës. Gjithkush që është marrë me jetëshkrimin e Ali Pashë Tepelenës, nuk le rastin të përshkruajë anën shpirtërore të kësaj gruaje, pa harruar të përmendë se Esmihan Hanëmi ishte kapur rob nga banorët e Kardhiqit dhe të Hormovës, të cilët e mbajtën peng 40 ditë, ku meshkujt e dy fshatrave nuk dihet mirë se çfarë bënë me të. Hankoja, siç e thërrisnin ndryshe, pas vitit 1758, kur i kishte vdekur i shoqi, Veliu, ngjeshi armët në brez dhe u vu në krye të çetës që dikur udhëhiqeshin nga burri i saj. Pikërisht në një nga këto luftime Esmihan Hanëmi, Aliu i vogël dhe motra e tij Shanishaja, e cila ishte dy vjet më e vogël nga i vëllai, u kapën rob nga kardhiqiotët. Këtë fakt e gjejmë edhe tek libri i Irakli Koçollarit, “Policia Sekrete e Ali Pashës”, fq. 161, i cili i referohet William Plomer; “The diamond of Janina-Ali Pasha”, 1741-1822. London, 1961, por që në të vërtetë është i përmendur gjithkund ku shkruhet për Ali Pashë Tepelenën. Jo vetëm kaq, Irakli Koçollari, duke iu referuar William Plomer thotë se “dy femrat u kthyen në subjekte të një shfrytëzimi masiv seksual”. Po në këtë libër fq. 162 thuhet se Hankon dhe bija e saj Shanicën, mundën të shpëtojnë pas 40 ditëve “falë bamirësisë së një Dervishi”, i cili u kërkoi bashkëfshatarëve “t’ia ofronin edhe atij një natë prehën çlodhëse”, por që në të vërtetë ai liroi dy femrat. Për këtë ngjarje, Koçollari shfrytëzon edhe një burim tjetër nga R.A.Devanport, i cili thotë se Hankoja dhe Shanica shpëtuan fal ndihmës së një tregtari gjirokastrit të quajtur Malikovo, por që ky i fundit u helmua nga njerëzit e Ali Pashë Tepelenës. Por edhe pse nami i saj “si kurvë” kishte shkuar deri në Stamboll, Kapllan Pasha i Delvinës, ndihet mjaft i kënaqur me krushqinë që ka bërë.

Detaje që përplasen

Përdhunimi i Hankos, interpretimi nga shkrimtarë të ndryshëm

Duket qartë se kronikanëve të kohës u ka shpëtuar një detaj i vogël. Nëse duhet ta marrim të mirëqenë përdhunimin e Hankos, atëherë na rezulton se kur Esmihan Hanëmi u kap rob nga kardhiqiotët, Ali Pashë Tepelena, i cili ka lindur në vitin 1743, duhet të ketë qenë 14 vjeç, (kur i kishte vdekur i ati, sepse pas vdekjes së burrit të saj, Esmihan Hanëmi ngjeshi armët në brez), ndërsa e motra e Aliut, Shanishaja 12 vjeç. Duket e çuditshme kur e mendon se për ç’arsye kjo grua gjatë luftimeve merrte me vete dy fëmijët, Aliun dhe Shanishanë, ndërsa i duhej të luante rolin e prijësit. Nëse marrim parasysh moshën e Shanishasë, 12 vjeç, përdhunimi i saj duket edhe më absurd, sepse në kohën kur rrjedhin ngjarjet, rregullat e moralit ishin aq të forta sa nuk do të kishte shqiptar që do të guxonte për të kryer një akt të tillë, madje nuk gjen të tillë as sot e kësaj ditë, përveçse të sëmurëve psikik. Shkruhet se: “Hankoja së bashku me të bijën mundën të largohen pas një përdhunimi masiv prej burrave të fshatit, vetëm fal bamirësisë së një Dervishi që banonte në atë vend. Ai u kërkoi me mençuri bashkëfshatarëve që të mos diferenconin atë nga të tjerët dhe t’ia ofronin edhe atij një natë prehun çlodhës. Natën që fshatarët i çuan Dervishit dy robinjat, ai menjëherë u krijoi kushte, i shkëputi nga kthetrat e përdhunuesve dhe u hapi shtigjet drejt lirisë së tyre”. (Fragmenti është shkëputur nga libri i Koçollarit, i cili u referohet burimeve të tjera. Vëllimi i parë fq. 162). Por në të vërtetë ku qëndron mençuria e Dervishit?! Cili Dervish do të deklaronte veten imoral, kur nami i tij do të shkonte deri në Stamboll dhe pa asnjë dyshim nga feja e tij do të kërkohej ekzekutimi. Për më tepër, cili nga kardhiqiotët nuk do të dyshonte se me kërkesën “ma jepni dhe mua një natë prehun çlodhës”, Dervishi me siguri kishte synime të tjera atë të lirimit të dy femrave. Për shpëtimtarin e robinjave nuk ka vetëm një emër. Në një version tjetër, në kujtimet e Pukvilit, shkruhet se, “dy robinjat mundën të shpëtojnë nga kthetrat e fitimtarëve falë bamirësisë të një tregtari gjirokastrit, i thirrur Malikovo, i cili pagoi një shumë të konsiderueshme për lirimin e tyre. Vite më pas, më 1870, bën të njohur konsulli francez, Ali Pasha vuri njerëz dhe helmoi tregtarin që kishte shpëtuar nënë dhe motrën e tij, në fshatin Elefterohori”. Këto janë kujtimet e Pukvilit, por edhe në këtë rast, absurditeti logjik, është aq i dukshëm sa të le të kuptosh se është djallëzor. Kujtojmë se Hankoja është kapur rob bashkë me të bijën Shanishanë, por edhe me Aliun e vogël, atëherë si është e mundur që Ali Pashë Tepelena nuk i ka qëndruar mirënjohës. Për këtë rast, në këtë përfundim del edhe Koçollar duke shpjeguar se “Pukvili është nisur nga motivet e njohura të armiqësisë politike të Francës dhe atij vetë, kundër pashait shqiptar”. Një version tjetër të kësaj ngjarjeje sjell, Sabri Godo, ku sipas tij, rrëmbimi i Hankos ka ndodhur kur Aliu ishte vënë në shërbim të pashait të ishullit Negropont, si bylykbash, çka do të thotë se Aliu ishte shumë më i rritur dhe nuk ndodhej në Tepelenë. Në atë kohë Aliu duhej të ishte të paktën 18 vjeç. Cili nga versionet është i vërtetë? Dhe a ka ndodhur në të vërtetë kështu? Kronikat e botës evropiane, të cilat flasin për periudhën e Ali Pashë Tepelenës, tregojnë për zakonet e shqiptarëve se, si silleshin burrat, në rastet kur të kapurit rob ishin femra: “E bukur apo e shëmtuar, shpjegojnë kronikat, e re apo plakë, myslimane apo kristiane, sido që të ishte ajo, për tërë anëtarët e bandës së hajdutëve, ajo apo ato, robinjat qenë një objekt i shenjtë dhe i paprekshëm. Një komandant hajdutësh, i cili kishte dështuar në respektimin korrekt të pengjeve femra duhej të braktisej menjëherë nga trimat e tij përgjithmonë, si një njeri i pandershëm dhe i papërshtatshëm të të komandonte luftëtarët”.
(Fragmenti është marrë nga Irakli Koçollari)

Ali Pashe Tepelena

me pamje Luani

Karriera

Nuk ka asnje dyshim se figura me e rendesishme dhe me e famshme e historiografise Shqiptare neper kohera eshte figura e Ali Pashe Tepelenes, Pashait Shqiptar, sundues te Shqiperise se Mesme dhe Jugore, te fundshekullit te 18 deri me 1822.

Ali Pashe Tepelena qe mendohet te kete lindur diku mes intervalit te 1740 deri me 1750, ishte bir i nje familje aristokrate Shqiptare nga Tepelena. Gjyshi i Ali Pashes i qujatur Mukhtar, ishte nje komandant i zoti ne ushtrine Osmane, gje te cilen ai e pati treguar ne rrethimin e Korfuzit me 1716. I jati i Mukhtarit, Mucoja (apo Mustafai) ka qene Be nga Gjirokastra dhe besohet te kete qene muteselim (nen-guvernator) i nahijes se Tepelenes qytet qe ishte pjese e Sanxhakut (rrethit) te Vlores.

Mukhtari, gjyshi i Aliut si Be qe ishte, kishte nen kontrollin e tij prona dhe ushtare te shumte. Me vdekjen e Mukhtarit, titulli i Beut dhe pronat e Mukhtarit i kaluan te jatit te Aliut, Veliut. Gjate nje sherr qe Veliu i jati i Aliut pati me kusheririn e tij te pare, Islam Beun qe ishte edhe mutessarrif i Delvines, coi ne vrasjen e Islamit nga Veliu me 1759, gje qe coi Porten e Larte (ne Stamboll) qe pas 3 vitesh ta caktoje Veliun si mutessarrif i Delvines.

Ali Pasha qe u lind ne kete rreth aristokratik Shqiptar qe nje raport ndaj Hapsubrgeve te 1783 permendet se familja e Aliut ishte "familja me nobel e Toskeve te te gjithe Epirit" nuk pati fat qe te gezoje shume. Ne moshen 10 vjecare vdekja e babait te Aliut e coi familjen e tij qe te gjendet e vetme ne mes te kater rrugeve, te braktisur dhe varferuar. Familjes se mbetur pa burre te Aliut, armiqte e te atit te tij filluan qe ti benin lloj-lloj poshtersishe. Per kete arsye, e ema e Aliut, Hankoja qe rridhte nga fshati i Konices,tashme u detyrua qe te marre rrolin e burrereshes ne familje dhe u mundua qe te mbronte nderin dhe pronat e saja nga armiqte e te shoqit. Por ne nje konfrontimet qe ajo pati me bandat e Kardhiqioteve dhe Harmoveve, ajo ra viktime e pabesise se Kardhiqioteve qe e turperuan Hankon sebashku me te motren e Aliut, Shanicen duke i marre peng dhe c’nderuar.

Aliu i vogel qe ne kete kohe mendohet qe te kete qene mes 10 deri me 15 vjec arriti qe te shpetoje nga kurthi i Kardhiqoteve, por pasiqe ai ishte i pafuqishem dhe i vogel, ai nuk mundi qe te shpetonte dot nenen dhe motren e tij nga poshtersite e Kardhiqoteve. Motra dhe e ema e Alit u lirua nga Kardhiqotet vetem pasi nje tregtar Grek nga Gjirokastra shkoi ne Kardhiq dhe i pagoi Kardhiqotet per lirimin e dy femrave te marra peng.

Hidherimi qe Aliu i vogel morri ne shpirt nga kjo poshtersi, dhe kerkesa e Hankos per te marr hak per nenen e tij, ndoshta ishin edhe shkaqet kryesore qe cuan Aliun qe te rritej si nje djale ambicioz dhe me inspirime ne jete. Duke qene se ai rridhte nga nje familje e varfer, por me tradite aristokratike, Aliu rinine e tij sipas shume tregimesh e nisi si ‘bandit’ qe shquhej per trimeri dhe zgjuarsi. Ne kohen e rinise se Aliut Shqiperia e Mesme policohej nga ‘armatolet’ qe ishin mercenare Greko-ortodoks, qe shquheshin per kurrupsion dhe hajdutllek te madh mes tyre.

Ali Pasha sipas disa tregimesh mendohet qe te kete qene kryetar i nje bande cubash me ndikim në Thesali dhe anës se maleve të Pindit gjate rinise. Perderisa keto krahina ne ate kohe administroheshin nga Pashallëku i Beratit me në krye Ahmet Kurt Pashën, nje dite, Aliu u zu rob dhe e pru në Berat. Pashait te Beratit, Ahmetit, i bëri shume përshtypje bukurija dhe mencuria e Aliut. Per kete arsye Ahmeti, e punesoi Aliun si roje personale ne shtepine e tij. Por pas disa kohesh pune ne Pashallekun e Beratit, Aliu qe transmetohet te jete merzitur me Pashain, te cilit ai i kerkoi vajzen e tij, por qe Pashai ia rrefuzoi, u largua nga Berati dhe u bashkua me shoket e tij te mehershem. Me pas Aliu kaloi ne Delvine ku aty u martua me te bijen e Kapllan Pashes, (Pashait te Delvines qe ishte ne lufte me Ahmet Kurtin), Gjylsymen. Duke qene i ri ne moshe (24 vjec) dhe nje njeri me ambicje dhe zgjuarsi, Kapllani pa tek Aliu nje njeri te afte per te bijen e tij.

Disa kohe pas marteses se Aliut ne Delvine, i vjerri i Aliut, Kapllani, vdiq. Vendin e Kapllanit e zuri kunati i Aliut, qe quhej Ali dhe ishte martuar me te motren e Aliut, Shanicen. Por kunati i Aliut pas pak kohesh vdiq ne nje konflikt, kurse i vellai i tij Selimi nuk u lejua qe te behej Pasha nga Padishau i Stambollit, keshtu qe posti i shkoi Aliut nga Tepelena. Pak kohe pas marrjes se postit te Pashait te Delvines.me 1787, Ali Pashes iu caktua posti i Derbendler Bashbugut (shefi i policise se rrugeve malore). Zotesia e Aliut dhe sinqeriteti i tij ne pune jo vetem qe shtoi besimin e Portes se Larte ne aftesite e Aliut, por mbi te gjitha i solli zonave qe ai policonte qetesi dhe siguri qe kishte munguar prej kohesh, kjo fale ndershkimeve te rrepta qe Aliu iu dha hajduteve e kacakeve te kohes. Duke rekrutuar nje force Shqiptaresh te perbere nga 4.000 veta, Aliu vendosi rregull qe nga Janina e deri ne Thermofilat. Duke pasur kete post, sebashku me postin e mutessarrifit te sanxhakut te Terhalles te cilin Aliu e kishte marre ne 1786,Aliu marshoi drejt Janines me 1788 ku zoteronte anarkia. Me vendosjen e rregullit dhe qetesise ne Janine, Aliut iu dha posti i Pashait apo Vezirit te Janines, qe perpara tij u mbante nga Izet Pasha.

Ky post qe ishte edhe posti me i larte qe Aliu do te gjente ne karrieren e tij coi ne themelin e shtetit autonom Shqiptar qe Ali Pasha krijoi dhe udhehoqi gjate jetes se tij, prej moshes 44 vjec e deri ne vdekje.

Ndertimi i Shtetit Shqiptar

Me marrjen e Janines, Ali Pashe Tepelena, filloi edhe ndertimin e shtetit autonom Shqiptar qe do te shtrihej nga Durresi ne Veri deri ne gjirin e Korintit ne Jug. Duke nenshtruar Konicen, Permetin, Kelcyren, Libohoven, Arten dhe me vone me acarimet e Osmaneve me Bushatllinjte e Shkodres dhe fuqite Evropjane, Aliu morri kazane e Korces, nenshtroi Himaren, Gjirokastren, Beratin, Vloren dhe Delvinen.

Ne kete periudhe Aliu i vuri nje vemendje te madhe infrastruktures se vendit. Ai ndertoi rruge, hane, ura e ndertesa te reja neper fshatra e qytete. Sic shume agjente, e visitor Evropjan transmetuan ne kohe te Aliut, ne Pashallekun e tij nje mireqenie dhe ringjallje e tere kulturore morri pjese. Sipas Hobhousonit (1813) Aliu e beri zakon qe ta vizitonte cdo fshat e qytet te Pashallekut te tij, te pakten njehere ne vit. Duke ruajtur nje autonomi te gjere nga qeveria e Stambollit, Aliu diti me saktesi sesi te shuaje konfliktet, vjedhjet dhe hajdutlleqet ne Pashallekun e tij, dhe u soll si nje princ i vertete. Kujdesja e Aliut per infrastrukturen dhe zhvillimin e Shqiperise ne kohe te tij, coi ne lindjen e nje vale te madhe artizanesh, zejtaresh, tregtaresh dhe per me teper shume vizitoresh te huaj u shtyne qe te vizitonin Shqiperine.

Nga kapitali i Pashallekut te Aliut, Janines tregtare dhe agjente tregtare nga Venecja, Ankona, Padua etj, vendosen lidhjet e tyre qe ne ate kohe u shqua per pasurine e madhe. Nga Janina tekstile, mendafsh, flori, argjend e shpata dhe arme u eksportuan per ne Itali dhe viset e Ballkanit. Limone, portokalle, lesh e vaj ulliri qe shpesh vinin nga Saranda e Delvina u kaluan ne kohe te Aliut nga Janina per ne tregjet e Evropes. Ndersa kafeja, sheqeri erdhen ne Janine nga Trieste, rrobat erdhen nga Gjermania dhe Franca. Ne kete kohe portet e Durresit, Vlores e Prevezes sherbyen si pikat me te rendesishme nga ku mallrat i erdhen kapitalit te Ali Pashes.

Pasuria ne kohen e sundimit te Ali Pashes ne Janine u shtua shume. Sipas Cifutit te konvertuar ne Islam, Ibrahim Mansur Effenidese,qe sherbeu si sekretar i Aliut, Ali Pasha vete personalisht kishte mese 500.000 dele dhe 600.000 dhi. Ne kohen e Aliut, fushat e Terhalles dhe Larises qe me pare rronin ne frike dhe skamje, u mbushen plot me drith e prodhime bujqesore. Edhe pse ligjet Osmane te kohes e ndalonin eksportin dhe monopolizimin e grurit, vizitore te kohes se Aliut vune ne dukje se Aliu ishte nje nga biznesmenet dhe eksportuesit me te medhenje te grurit ne Pashallekun e tij.

Nese perpara ardhjes se Aliut ne pushtet ne trevat e Shqiperise, shume veta nuk paguanin taksat ndaj shtetit (Osman) me ardhjen e Aliut sistemi i taksave u riperteri ne te gjithe vendin. Aliu pervec taskave qe njerezit duhet te paguanin ndaj qeverise se Stambollit, vuri edhe taksa per pashallekun e tij, taksa me te cilat ai mbante shtetin dhe investimet ne vend. Personat qe rrefuzonin te paguanin taksat u ndershkuan shume rrepte nga Aliu qe i burgoste dhe denonte rrepte ata qe nuk paguanin detyrimet.

Pervec permiresimeve ekonomike, Aliu mbante nje elite te gjere intelektuale ne pallatin e tij. Sekretaret e Ali Pashes ne shume raste ishin Grek te shkolluar, Evropjan te konvertuar ne Islam, dhe Shqiptare me eksperience. Pasiqe jetonte ne Janine ku kishte shume Greker, gjuha zyrtare qe Aliu perdorte ne pallatin e tij per dokumentime ishte Greqishtja dhe Turqishtja, pasiqe Shqipja nuk kishte zhvilluar nje alfabet te qarte te vetin. Por gjuha e perditshme qe Aliu perdorte ne ishte Shqipja te cilen Aliu e perdori per dokumentimet e tij, por duke e shkruar me germa Greke.

Ne kohen e pashallekut te Aliut ne Janine, Janina u kthye ne qendren me te edukuar te te gjithe Ballkanit. Ne Janine u shkolluan me mijera Shqiptare, Grek e Turq. Me dhjetra shkolla u hapen, shkolla ne te cilat edhe shumica e rilindasve Shqiptare te shekullit te 19-20 u edukuan.

Ne fushen e administrates se Aliut, nuk duhet te harrohet Divani qe ai themeloi per administrimin e shtetit te tij, ku rrolin e kryeministrit te Aliut e luante Omer Pashe Vrioni qe ishte edhe kryekomandant i ushtrise se Aliut.

Ne politike Aliu e tregoi veten e tij si nje nga pashallaret me te afte te kohes se tij. Ashtu si edhe Mehmet Ali Pashe Cami ne Egjypt, Ali Pasha ishte ne gjendje qe Pashallekun e tij ta kthente ne nje shtet kuazi te pavarur nga Osmanet. Nga Janina, Aliu hynte ne marreveshie me Ruset, Anglezet e Francezet kur te donte ai, dhe pashallekun e tij e konsideronte si token e tij dhe jo si toke Turke. Edhe pse Ali Pasha mbante marredhenie te mira me Porten e Larte, sidomos me Valide Sulltanin (nenen e Sulltanit), te ciles ai i dergonte edhe dhurata here pas here, ai ishte virtualisht i pavarur nga Stambolli. Per kete edhe Anglezet, Francezet e Ruset derguan ambasadoret e tyre ne Janine, qe iu drejtonin Ali Pashes ne termat e nje princi te pavarur.

Duke qene i shkathet dhe i mprehte ne politike, Ali Pasha diti ne shume raste sesi ti luaje Anglezet kunder Francezeve, dhe ne shume raste te marre edhe ndihma e dhurata prej atyre, duke iu premtuar aleanca dhe mbeshtetje.

Ne kohen kur ne Evrope lufta me Napoleon Bonaparti ishte ne maksimum, Aliu ishte ne kontroll te plote te Shqiperise Jugore dhe te Mesme me bijte e tij mutassarrif ne Tërhalle dhe Lepant (Mukhtari dhe Veliu). Ne keto kohe Aliu pati kontakte te gjera me Anglezet dhe Francezet me te cilet ne 1797 pati edhe kontaktin e pare. Pushtimet e Francezeve ne detin Jon, te: Prevezes, Vonices, Pargës dhe Butrinti qe me pare ishin koloni Veneciane e coi Aliun qe te hyje ne kontakt me Francezet duke i pergezuar ata. Ne kete kohe, Aliu qe arriti te marre ndihma militare dhe leje per te dale ne det nga Francezet, e cuan ate qe te shtypte kryengritjet ne Himarë, gje per te cilen, Porta e Larte e shperbleu Aliun me titullin Asllan – Luan.

Sulmi i Francezeve ne Egjypt e coi shtetin Osman qe te hynte ne lufte me Frenget, gje e cila shtyu edhe Aliun qe te sulmoj Prevezen dhe Vonicen dhe te detyroje Francezet qe te dorezohen. Me kete fitore mbi Frenget dhe me rregullimin e mevonshem te marredhenieve Turko-Frenge, Sulltan Selimi i III e gradoi ate si guvernator te te gjithe Rumelise (te tokave Osmane ne Evrope) me qender ne Manastir, ne Prill te 1802. Ambicjet e Aliut per ta larguar Francen nga deti Jon e cuan ate qe te hyje ne aleance me Angline qe ashtu si Aliu donte te largonte Francezët nga ishujt e detit Jon. Bashkepunimi i Aliut me Anglezet e cuan ate qe te marre ndihme militare nga Anglia, ku ndermjet te tjerash ai morri nje dhuratë prej 20 topash.

Ne fushen e religjionit Ali Pasha, ashtu si edhe shumica e Shqiptareve te kohes se tij ishin, praktikuan Islamin si fene zyrtare te pashallekut, qe ishte feja e rraces sunduese - Shqiptare. Pervec Shqiptareve Musliman, ne pashallekun e Aliut kishte edhe Grek Ortodoks dhe disa Cifute. Edhe pse Greket Ortodoks gezonin lirite e parapara nga Islami, shpesh shume prifterinje Grek u ankonin se Aliu ishte shume i dhene pas Shehjlereve dhe Dervisheve, dhe sipas shume bashkekohesve te tij, ai iu dhuronte atyre shume para. Edhe pse ka disa tregime qe rrefejne per Aliun qe te kete detyruar disa Grekofile Shqiptare qe te Shqiptarizohen / Islamizohen me force, e verteta eshte se Aliu ishte shume tolerant ndaj jo-Islamo / Shqiptareve ne Pashallekun e tij, saqe tregohet se ai i lejonte Grekerit Ortodoks qe te vishnin rroba ekstravagante ne kohen e tij (edhe pse kjo nuk lejohej nga ligjet e kohes), gje qe e coi edhe nje Dervish qe te ankohet tek Aliu per tolerancen e madhe qe ai tregonte per ata.Te njejten tolerance fetare ne e gjejme nga Aliu edhe ne Haremin e tij, qe sic transmetohet Aliu ne ate kishte nje Shqiptare Kristiane nga Tepelena, qe Aliu e lejonte te kryente ritet e saja fetare ne pallatin e tij, me prifterinje.

Megjithate ne sarajet e Ali Pashe Tepelenes shume Evropjane pranuan Islamin. Nder ata ne mund te kujtojme Marko Kurinin qe ishte premtuar qe te behej Peshkop i Bombeit ne Indi, por pasiqe ai sherbeu si sekretar i Napoleon Bonapartit per disa kohe ne Egjypt, me vone gjate nje rruge per ne Evrope ai u morr si skllav nga disa pirate Ulqinak, te cilet e shiten ne Janine. Ali Pasha qe e bleu Kurinin si skllav, e Islamizoi ate dhe me pas e punesoi ne sarajet e tija. Si pasoje e pranimit te Islamit, Kurini e ktheu emrin e tij ne Mehmed Effendi.

Megjithe tolerancen qe Aliu tregonte per fete, dhe sipas disa tregimeve qe flitet edhe per konsumimin e alkolit nga ai, vizitoret qe vizitonin Aliun gjate Ramazanit ne Tepelene, njoftojne se Aliu agjeronte te gjithe Ramazanin, dhe gjate vizitave qe Aliu bente ne Tepelene, ne vendin e rinise se tij, ai behej konservativ ne fe. Edhe pse shkrues si puna e Haxhi Serretit e tregonin luften e Aliut kunder tradhetareve Suliote qe luftuan ne krah te Grekerve dhe Frengeve, si lufte kunder ‘qafirave’ (te pafeve), faktet ne kete argument nuk jane shume bindes.

Ne fundin e jetes se tij, tregohet qe Aliu i eshte kthyer shume fese, devocionit fetar dhe mesimeve te Islamit. Sipas Ibrahim Mansur Effendise, Aliu fundin e jetes se tij e kaloi prane nje mistiku Persian (Sheikh Ali), te cilit pas vdekjes, Aliu i ndertoi edhe nje mazoleum.

Fragmente nga jeta ne Pashallekun e Aliut

Toke e Shqiperise! Lere shikimin tim te derdhet ne ty

Ne ty, me njerez te ashper kujdestare

Kryqet bien, minaret lartesohen

(Lord Bajron, Peligrinazhi i Chaild Haroldit)

Jeta ne Pashallekun e Ali Pashes, ishte nje jete mjaft e bukur me ngjyra orientale Shqiptare qe ndezi shume kureshtjet e orientalisteve qe edhe shkruan per ate. Bukuria e Shqiptareve, krenaria e tyre, kultura e ndryshme nga ajo e Evropes, dhe per me teper zgjuarsia dhe personaliteti i Ali Pashes ishin nga faktoret me terheqes qe udhetare Evropjan si Bajroni, gjeten ne Pashallekun e Ali Pashes. Historite qe bashkekohes te Aliut shkruan per bemat e tij jane te shumta… Shume jane te pabesueshme, prekese, por qe ne fund tregojne karakterin e Ali Pashes dhe te jetes ne pashallekun Shqiptare te Janines. Bajroni nder te tjera ne kujtimet e tija kujton se:

Nuk do të harroj kurre ditën kur hym në Tepelenë, ne oren pese të mbremjes, ndërsa dielli ishte duke perënduar. Më erdhi në mëndje, me pak ndryshime në veshjen, përshkrimi i Branstone Castle në nje nga librat e Walter Scott. Veshja ndryshon mbas kombësise së trimave që janë në shërbim të Vezirit. Shqiptarët kanë petkun ma të mrekullueshëm të botës me fustanellën e bardhë, me jelekun prej kadifeje të qendisur me ar, me xhamadanin prej stofe të zezë dhe me koburen dhe kamën me doreza prej argjendi të punuar. Tartarët me qylafet e gjatë mbi krye; Turqët me çallmat dhe kaftanët e veshun me gëzof përmbrënda. Te gjithe këto kostume të bukur plot ngjyra dhe shkëlqim, ashtu edhe banesa e Ali pashës formonin nji pamje fort të kandshme për nje të huej. Më futën në nje dhomë që ishte shtrue mjaft bukur dhe Sekretari i Vezirit më pyeti për shëndetin mbas modës turke. Nuk më lejuan të paguaj as për fjetjen, as për ushqimin dhe as për ndonje send tjetër.

Kurse Hobhousi shkruante rreth Aliut:

Veziri ishte nji burrë i shkurtën dhe mjaft i trashë. Kishte nji fytyrë shume të kendshme me cipë të bardhë dhe trajtë të rrumbullakët. Syte i kishte të kaltërt me lëvizje të shpejta që të banin me kuptuar menjiherë se nuk gjindesh përpara nji Pashai oriental. Mjekrën e kishte të bardhë dhe të gjatë sa i binte përmbi gjoksin... Na priti me nji kortezi të jashtezakonshme dhe na mori aq me të mirë sa me na quajtur djem te tij. Ishte fare në qejf për nje njeri ne ate pozitë. Në sa vise të Turqise që vizituem nuk pashë nje pasha tjetër të qeshte në ate mënyrë. Nuk kishte ndonji roje të posaçme, por vetëm katër a pesë djem të veshun me petkun e bukur shqiptar dhe me flokët e gjatë që u binin mbi supe.

Prostituta qe u kthye ne Shenjtore

Nje nga ngjarjet qe shumica e Evropjaneve vune shenim ne mbresat e tyre ne Pashallekun e Ali Pashes, ishte edhe historia e Grekes Frosine dhe birit te Aliut, Mukhtarit. Sipas tregimeve, mesohet se djali i Aliut, Mukhtari ishte qejfli i madh. Duke u nisur nga ky fakt, nje Greke e quajtur Frosine, qe ishte gruaja e nje tregtari Grek, ishte nje nga shume femrat qe shkonin me Mukhtarin. Duke patur deshiren e saj qe ta vidhte Mukhtarin sa me shume qe ajo mundtte, Frosina nje dite iu lut Mukhtarit qe ishte ne dashuri me ate si i cmendur, qe ti jepte asaj unazen e floririt qe Mukhtar Pasha mbante. Mukhtari i verbuar nga pasionet, kujtoi se Frosina ia kerkonte atij kete unaze ne shenje dashurie, por Frosina ne te vertet pasiqe ia morri unazen Mukhtarit, shkoi menjehere tek nje argjendar per ta shitur mallin e marre.

Argjendari qe e pa unazen qe Frosina ia coi atij, pasiqe e kuptoi vleren e madhe te saj, shkoi menjehere ne pallatin e Pashait per ta shitur kete mall te cmuar tek gruaja e Mukhtarit, Pashoja. Pashoja qe e njohu unazen e te shoqit, u be si e marre dhe e pyeti argjendarin se kujt ia kishte marre ai kete unaze. Argjendari i tregoi se ia kishte dhene grekja Frosine. Pashoja si grua e ndershme dhe me dinjitet, qe tashme ishte ne kulmet e xhelozise, shkoi menjehere tek i jati i Mukhtarit, Aliu dhe i tregoi atij historine. Ne kete kohe, Mukhtari u therrit nga Stambolli per te shtypur Pashain e Adrianopojes ne Turqi qe ishte cuar ne rrebelim. Aliu qe u informua nga nusja e birit te tij Pashoja, per herezite e te shoqit me putanat Greke, pasiqe kreu nje hetim dhe i gjeti te gjitha prostitutat me te cilat i biri shkonte, i morri ato, i lidhi dhe i mbyti ne liqenin e Janines per shkak te pabesive bashkeshortore dhe prostitucionit qe ato kryenin, i cili sipas Aliut dhe ligjeve te kohes ishte nje krim i madh.

Greket qe i urrenin Shqiptaret ne kulm, ndershkimin e prostitutave Greke dhe te Frosines, i kthyen ne terma fetare, dhe per kete arsye Kisha Ortodokse Greke e shpalli prostituten Frosine Shenjtore, duke shtuar edhe metej urrejtjen Greke kunder Shqiptareve, tashme te shenjterizuar me nje prostitute, dhe duke satanizuar Shqiptaret dhe Ali Pashen te cilit Greket i dhane pershkrime si gjarper, satana etj.

Hakmarrja ndaj Kardhiqoteve

Si Shqiptar i ndershem dhe me gjak qe ishte, Aliu qe nga vegjelia e tij, mbajti me vete gjithnje nje enderr ne vete, ate te marrjes se hakut per nenen dhe motren e tij qe ishin c’nderuar nga Kardhiqotet kur ai ishte ende i vogel. Deri në shtratin e vdekjes Hankoja, e ema, i kujtonte Aliut turpin qe i kishin vene Kardhiqotet asaj dhe i kerkonte atij qe tia vinte nderin ne vend. Dhe momenti i venjes se nderit ne vend i erdhi Aliut me 1812, mbi 40 vjet pas turperimit qe Kardhiqotet i kishin bere familjes se tij.

Per kete ai rrethoi Kardhiqin dhe ekzekutoi 60 vete te cilet i kishte marre peng. Me pas Aliu hyri në qytet në krye të ushtrise dhe iu kërkoi që të gjithe burrat ti përuleshin. Gjashteqind burra të çarmatosur i shkuan atij përpara dhe i ofruan njohjen si sundimtar te tyre, te nje Han jashte Kardhiqit (Hani i Valias, ndermjet Kardhiqit dhe Janines). Aliu i quajti Kardhiqiotet vellezër dhe djem të tij, dhe i fali. Por mes fytyrave te atyre qe ai pa ne ate tubim, ai njohu ata që i kishin poshteruar nenën. I ndezur nga ndjenja e hakmarrjes, Aliu u dha urdhër ushtarve të tij qe ta rrethonin hanin dhe të masakronin te gjashteqind burrat. Por ushtarët e Aliut rrefuzuan me qelluar mbi njerez të çarmatosur. Per kete arsye, disa Greker të kryesuar nga Thanas Vaja, e kryen gjakmarrjen kunder gjashteqind Kardhiqiotve.

Renia e Pashallekut te Janines

Ardhja ne pushtet ne Stamboll e Sulltan Mahmudit te II, pervec te tjerash i solli shtetit Osman ri-centralizimin e kontrollit nga Stambolli. Mahmudi qe ne jeten e tij perjetoi rrevoltat e Jenicereve ne Stamboll, u be i vendosur ne shkaterrimin e tyre dhe te cdo fuqie tjeter ne shtetin Osman. Ne kete kohe Pashallaret te ndryshem kishin krijuar shtete nen – shtete ne Devletin Osman. Nder keta, dy me te fuqishmit mund te shihen dy pashallaret toske Shqiptare, njeri ishte Mehmet Ali Pasha i Egjyptit, dhe i dyti Ali Pashe Tepelena i Janines.

Per kete arsye qe me 1812 Ali Pasha u shpall si shkarkuar nga posti i mutessarifit te Janines dhe u urdherua qe te shkoje ne Tepelene, por me nderhyrjen e Anglise Aliu mbijetoi. Duke patur paranoje nga planet e ardhshme te Stambollit, Ali Pasha iu dha dore te lire militanteve Greke ne trevat e tija qe te benin rremujra kunder Stambollit. Por Greket nga ana tjeter, pasiqe arriten edhe qe te depertojne ne pallatin e Ali Pashes, shpresonin qe ta shfrytezonin luften e Ali Pashes me Turqit ne dobi te tyre.

Nderkohe, nje pasha Shqiptar qe quhej Ismail Pasho Beu pronat te cilit i ishin marre nga Ali Pashe Tepelena, pas shume ankesave qe ai beri ne Porten e Larte, dhe pas nje atentati te deshtuar qe Ali Pasha beri kunder tij, arriti qe te kete audience me Sulltanin te cilit i tregoi per demet qe i kishte bere Ali Pasha. Sulltan Mahmudi pas kesaj audience, dhe me deshiren e tij per te centralizuar pushtetin ne shtetin Osman, e shpalli Ali Pashen dhe bijte e tij si te jashteligjshem.

Per kete arsye, ne qershor te 1820, nje ushtri e komanduar nga Ismail Pasho Beu sulmoi Janinen. Ne kete kohe shume gjenerale te Aliut e dezertuan ate, nder ata 15.000 veta me Omer Bej Vrionin. Forcat bashibozuke (policore) te Aliut bene nje rrezistence te dobet, gje qe e detyroi Ali Pashen qe me besniket e tij te mbyllet ne dy keshtjella prane qytetit. Gjithashtu, djemte e Aliut; Veliu dhe Myftari ne kete lufte u dorezuan shpejte. Nen udheheqjen e Hurshid Pashes nga Morea qe ishte armik personal i Aliut dhe forcave te Bushatllinjve nga Shkodra rrezistenca e tij u be e pashprese. Per kete arsye Ali Pasha filloi negociatat e dorezimit ne menyre qe ti falej jeta, por Hurshid Pasha e mashtroi ate dhe ushtaret e tij e vrane Aliun ne momentet kur ai e kuptoi se ishte tradhetuar.

Vdekja e Aliut, dhe perqendrimi i ushtrive Osmane dhe Shqiptare ne lufte kunder Ali Pashes, i dhane shans rrebeleve Grek qe te fillonin dhunen e tyre ne Epir dhe Greqi per krijimin e shtetit Helen. Ne kete rrebelim shume Shqiptare ortodokse morren pjese, si suliotet Marko Bocari etj, te cilet luftuan perkrah Grekerve per krijimin e shtetit fondamentalist Helen, shtet i cili me vone do te shtypte dhe vriste Shqiptaret egersisht, pervec debimeve masive dhe masakrave qe ky shtet do te bente kunder Shqiptareve Musliman ne Epirin e Jugut dhe te Veriut, egersi qe ne i pame edhe ne shek. e XX dhe po e shohim ne te XXI. Shume nga ata Shqiptare ortodoks qe luftuan per Grekun, me pas u helenizuan dhe humben lidhjet e tyre Shqiptare, keshtuqe sot Greket, suliote si Marko Bocari etj, i shpallin heronje Grek.