Kalaja e Krujes

Mbi nje shkemb te thepisur ne vendin ku kryqezoheshin sinjalet midis Petreles,Prezes,Rodonit e Lezhes, prej nga shikimi i vrojtuesit tretej deri thelle ne det, atje u ndertua kalaja e Krujes. "Zoteruese" e qytetit,fushes, brigjeve te detit,ajo ze edhe nje pozicion te vecante ne historine e kombit shqiptar, ne tipiken e fortifikimit mesjetar, ne menyren e furnizimit me uje. Kryeqender qysh ne shtetin e Arberit, me kthimin e Skenderbeut kalaja e Krujes u be kryeqendra e epopese shqiptare ne qendresen kunder pushtimit Osman. Emri i saj dhe i Skenderbeut u bene te njohur ne te gjithe Evropen e asaj kohe. "Qofshi pasqyre e shembull per te gjithe princat, per te gjithe popujt dhe emrin tuaj le ta kurorezoje nje fame e ameshueshme" - keshtu e pergezonte Krujen dhe Skenderbeun Republika e Raguzes me 1452.kur u ndertua kalaja e Krujes
Zanafillen kalaja e ka ne shekujt V-VI.Ndoshta kjo eshte e lidhur me braktisjen e qytetit Ilir Albanopolis, te cilin Ptolemeu e permend si qytet ne token e Albaneve. Kalaja i hodhi themelet mbi muret e nje vendbanimi Ilir te shekullit te trete para eres se re. Me emrin Kruje kalaja permendet ne nje dokument kishtar te vitit 879, kohe kur qyteti kishte rolin e nje qendre peshkopale. Ndertimet e metejshme bene qe nga fundi i shekullit te dymbedhjete kalaja te marre formen e plote dhe ka sherbyer si qender e garnizoneve dhe guvernatorit bizantin. Gjate mesjetes sistemi i fortifikimit te kalase eshte persosur e rindertuar disa here, vecanerisht pas tri fushatave te medha osmane (1450,1466,1467). Termeti i fuqishem i vitit 1617 si dhe shkaterrimet masive nga osmanet pas shtypjes se kryengritjes te vitit 1832 i sollen demtime te medha kalase. Disa rregullime qe ju bene gjate shekullit te XIX nuk munden ti kthenin shkelqimin e dikurshem. Pamje e pergjithshme e kalase.Kalaja e Krujes ka nje pamje eliptike me siperfaqe 2.25 ha, e cila zbret fuqishem nga lindja drejt perendimit. Muri rrethues ndjek kreshtat e shkembit me perimeter 804 m. Keto mure te trasha 1.5 m, jane te perforcuar me 9 kulla te rrumbullakta apo katerkendeshe, te cilat jane ngritur ne pjesen me te rendesishme: prane hyrjes kryesore dhe prane burimeve te ujit. Kullat pergjithesisht kane qene te larta e me diameter rreth 15 m. Hyrja kryesore e kalase eshte vendosur nga veri-lindja, ndersa nje hyrje e dyte ne forme tuneli eshte vendosur ne jug-perendim. Ne pjesen me te larte te kodres se fortifikuar, ne shekullin XII-XIV u ndertua selia e feudalit. Prane rrenojave te kesaj selie jane ato te nje kishe dhe lartesohet kulla e sahatit.
Kalaja eshte e banuar.Ekzistenca e banoreve ne kala evidentohet me dokumente te hershme historike. Nje gje e tille deshmohet nga nje vendim i perandorit bizantin Androniku II Paleologu, i cili ne tetor 1286 u rinjeh banoreve te kalase privilegjet e vjetra dhe "... te gezojne gjithshka si brenda dhe jashte keshtjelles".

Rruga tregëtare
Pazari karakteristik i Krujës shtrihet në të dy anët e rrugës së shtruar me kalldrëm që të çon drejt kalasë së Krujës. Nga vendasit njihet ndryshe me emrin Pazari i Derexhikut. Ky pazar ka funksionuar që prej kohës së Skënderbeut në shek e XV, kur dyqanet e tij arrinin deri pranë hyrjes së kalasë. Dyqanet i kanë muret, tavanet dhe qepenat prej druri. Këtu turistët kanë rast për të blerë artikuj të ndryshëm të artizanatit si punime në argjend, bakër, alabastër, qëndistari, bizhuteri, filigrame, qylyma etj. Pazari i ka rezistuar sundimit 500 – vjeçar turk dhe është restauruar në kuadër të 500 vjetorit të lindjes së Skënderbeut.

Museu Gjergj Kastrioti – Skanderbeu
Muzeu Kombetar “Gj. Kastriot Skenderbeu eshte inaguruar me 2 Nendor 1982, ndertuar ne keshtjellen e Krujes, ne te majte te hyrjes se saj. Arkitekte te Muzeut jane Pranvera Hoxha dhe Pirro Vaso. Muzeu eshte ndertuar ne Kruje per faktin se Kruja ishte qender e epopese shqiptare te shek. XV kunder osmaneve dhe emri i saj behet i njohur ne te gjithe Evropen. Deshtuan tre rrethume (1450, 1466, 1467) dhe osmanet e moren kalane vetem ne vitin 1478. Ndertesa ka karakterin e nje memoriali. Ne zgjidhjen arkitektonike te jashtme shquhen dy vellime kryesore, pjesa e shtrire horizontale me sallat e medha kryesore dhe pjesa me theksimvertikal e trajtuar si kullat shqiptare te veriut. Hapesirat e brendshme jane zgjidhur ne menyre qe mjediset te nderthuren duke krijuar nje hapesire te vetme te panderprere, ashtu sic eshte permbajtja e historise se paraqitur. Histora, arkitektura dhe arti perbejne nje te vetme. Jane perdorur elemente arkitektonike historike, si trare te rende e harqe guri. Veprat e artit, gdhendjet me gur, ne dru, hekuri i rrahur si dhe hartat, grafiket, pikturat ne xham etj. kane vlerat e nje materiali ndihmes historik. Muzeu hapet me nje grup skulpturor qe paraqet Gjergj Kastriotin ne mes te popullit. Figurat e lufterave nuk jane te emertuara, veshjet e tyre dhe mbulesat e kokave, tregojne pjesmarrjen e te gjithe krahinave ne lufte per te mbrojtur vendin. Figura e gruas tregon pjesmarrjen e grave ne luftim.

Muzeu Kombëtar Etnografik i Krujës
U përurua më 20 Nëntor 1989. Është një ndërtesë tradicionale e ndërtuar në mesin e shekullit të XVIII (1764) nga Ismail Pashë Toptani. Arkitektura e saj është orientale me koridor të mbyllur, tip kulle, dy katëshe me mure guri me gjerësi 60-80 cm. Në të gjenden piktura të stilit barok, dhe islamik, të cilat zbukurojnë dhomat kryesore të saj. Që në hyrje të saj bien ne sy harqet e portave me gur të gdhendur dhe rrugët e shtruara me kalldrëm. Në këtë banesë gjenden shumë elemente të traditës së zonës për mënyren e jetesës, veshjet, zakonet, etj.