Suliotet

Suliotet, Arvanitasit
Admiratoret angleze shkruanin se Aliu i kishte ngritur shqiptaret e tij ne lartesine e kombeve me te forta te kontinentit. Luftrat e Aliut kunder fiseve ortodokse te Sulit te siperm filluan rreth viteve 1790 gjate luftes Austro-Ruse pasi Suliotet ne malet e tyre sulmuan disa trupa te Aliut.
Megjithe shperthimet dhe permasat poetike qe morren suliotet per mbrojtjen e tyre heroike ata fatkeqesisht nuk ishin asgje tjeter vecse nje bande kleftesh(banditesh) te organizuar ne fise dhe shoqeri qe ne cdo dalje nga mali te banditeve qe perbenin komunitetin e maleve të Sulit, ata sulmonin Turqit , apo Greket , apo shqiptaret muslimane duke i bere krahinat perreth maleve te Sulit nje ferr per te gjithe. Ne 1791 duke perfituar nga mungesa e Ali pashes( sepse ky kishte detyrime ushtarake ndaj sulltanit) Suliotet sulmojne pronaret muslimane te zones se Paramithise dhe
Margelliçit.
Kete fakt na e sjell shkrimtarja De Joelle Dalegre ne faqen 157 te librit te saj « Greket dhe Osmanet 1453-1953 », ndersa ne arkivat franceze të « Journal des sciences militaires » ne faqen 161 shkruhet per vitin 1822 : Suliotet pasi morren keshtjellen e Regniazza ne rrugen e tyre drejt Artes i morren peng si rober lufte te gjithe camet e Margellicit. Ali Pasha qe edhe vete greket e quanin PYRRHUS apo
PIRRO i RI (4) ne nje ekspedite te dyte per te luftuar suliotet perdori edhe Armatolet greke kunder tyre ne korrik 1792 ne betejen e te ciles 2000 shqiptare te Aliut do te masakroheshin nga Suliotet.
Ata nuk e donin islamin dhe urrenin cdo njeri qe e pranonte ate. Fakt eshte se ata kur ndonje njeri nga fiset e tyre pranonte islamin, ose e vrisnin ose e perjashtonin nga fisi, gje qe sillte edhe largimin nga fshatrat e tyre. Sulmet e tyre te vazhdueshme ndaj osmaneve dhe muslimaneve te fshatrave perreth nuk mund ti linte keta te fundit indiferent ndaj edhe disa ekspedita ushtarake kunder Sulioteve u ndermorren nga kapedanet vendas kunder Sulioteve. Ne 1731 shqiptari Njazi Ahmeti pashai i Janines se bashku me 8.000 trimat e tij i luftoi Suliotet por ky e humbi luften dhe shume ushtare shqiptare u masakruan nga Suliotet.
Ne 1755 Mustafa Koka me 4.000 ushtare dhe Beqir bej Cameria me 5.000 ushtare por qe te dy perballe maleve dhe krykave te Sulit humben ushtrine e tyre. Ne 1759 Delvinioti Dost beu humbi perballe Sulioteve dhe gjithe ushtria e tij perbere nga shqiptare u shkaterrua nga Suliotet. Cami Maksut Aga nga Margariti qe ishte edhe guvernator i Artes pesoi te njejtin fat ne 1762. Ne 1772 cami Sulejman Capari bashke me 9.000 trimat e tij sulmoi Suliotet por i shtrenguar keq ne malet e egerta te Sulit e humbi betejen.
Ne 1788 Ali Pasha i Janines i hapi lufte sulioteve sepse keta te fundit nuk respektonin ligjet dhe kryenin krime. Ne 1792 3.000 ushtaret shqiptare të Ali Pashes do te masakroheshin nga Suliotet të drejtuar nga Jorgjio Bocari (babai i Marko Bocarit) , Llambro Xhavella (babai i Foto Xhavelles). Dy vjet më vone do te pesonin te njejtin fat 2.000 shqiptare të tjere qe Ali Pasha nisi kunder Sulioteve.
Suliotet të gjithe ndihmen e tyre e merrnin nga Parga dhe kishin mbeshtetje te forte nga Europa. Rusia dhe Franca i furnizonin ata me arme dhe municione. Per fuqite Europeane Suliotet ishin nje instrument i persosur per te dobesuar perandorine Osmane. Kur britaniket bashkuan forcat e tyre me Osmanet per ti bere balle Napoleonit Suliotet ngelen pa mbeshtetje sepse britaniket ja prene atyre furnizimet me arme nga të gjitha anet, gje kjo qe coi ne thyerjen e bashkimit të klaneve Suliote.

Familja Bocari per arsye politike kerkoi nga Ali Pasha qe ti linte te largoheshin nga Suli dhe te vendoseshin ne tokat e Aliut. Sidoqofte Suliotet u mblodhen ne kishen greke Shen Georgios të Sulit dhe vendosen qe te vazhdojne luftimet. Liderat e tyre ishin : Foto Xhavella, Dhimo Drakos, Tusas Zerva(nje nga stergjysherit e Napolon Zerves qe do të masakronte me pas çamet pa meshire duke kryer krimet me makabre te te gjithe historise se çamerise), Kutzonikas, Janaqi( nga paraardhesit e Gjeneralit famekeq Deli Janaqi qe me doren e vete do të masakronte me mijera came gjate tragjedise came), Fotomaras, Veiko etj.
Pas nje beteje te gjate ne 7 dhjetor Suliotet do te kapitullonin perballe ushtareve shqiptare te Aliut i cili i premtoi atyre se do të lejonte te largoheshin per ne ishujt e mesdheut me gjithe pasurine dhe armet e tyre. Ne 12 dhjetor 1803 Suliotet u nisen per ne Parga dhe neper ishujt e tjere Joniane. Nje numer i madh Suliotesh u vendosen ne Parge qe ishte nen kontroll Rus. Shume Suliote u vune ne sherbim te Rusise ne Korfuz dhe u bene componenti kryesor i Legjionit te Drites Riflemen.
Ky rregjiment ishte i perbere nga Suliotet, Himariotet, Maniotet, Kleptet(bandita greke), dhe Armatolitet( bandida greke anti-klepte). Suliotet morren pjese ne shume ekspedita ushtarake si ajo e Napolit ne 1805, Tenedos dhe Dalmaci ne 1806, si dhe ne mbrojtejen e Lefkosit ne 1807. Pas traktatit te Tilsit ne 1807 mes Ruseve dhe Francezeve, ushtrite ruse u larguan nga ishujt Joniane dhe keto ishuj u okupuan nga Francezet. Pas ikjes se Ruseve Suliotet qe ishin ne Legjionin e drites Rus u vune ne sherbim te francezeve duke formuar ate qe francezet e quajten tekstualisht LE REGIMENT SOULIOTE (regjimenti suliot) dhe jo regjimenti shqiptar sic e quajne filogreket shqiptare.

Ne mes te Sulioteve jetonin edhe disa bandite katolike qe ishin larguar nga malet e veriut te Shqiperise. Ne mes Sulioteve qe flisnin shqip por ne mes tyre kishte edhe shume bandite greke qe ishin arratisur dhe strehuar ne malet e Sulit per krime te ndryshme qe kishin kryer.
Ka shume hipoteza qe thone se mes tyre jetonin shume familje shqiptare ortodokse qe kishin lidhje martesore dhe gjaku me ta. Ky faktor dhe domosdoshmeria qe kishte shqipja ne Cameri(sepse te gjithe shqiptaret flisnin shqip dhe ishte gjuha vendase ne mbare Camerine)beri qe me kalimin e kohes Suliotet shqiptare apo greke apo Armatole qofshin ata te shqiptarizohen per sa i perket gjuhes shqipe. Ky proces mendohet të kete ndodhur per disa shekuj me rralle. Ne 1815 francezet, dhe anglezet e shperbene (LE REGIMENT DES SOULIOTES) dhe i integruan suliotet ne dy regjimente greke te drites. Nje pjese e mire e Sulioteve qe kishin marre pjese ne legjionin Rus te drites shkuan ne Rusi dhe i kerkuan Ruseve qe ti integronin ne ushtrite e tyre por pas refuzimit te ketyre te fundit ata u kthyen ne Greqi dhe integruan organizaten sekrete nacionaliste greke PHILIKI ETAIREIA e formuar
ne Odesa ne 1814 qe kishte si qellim lirimin e të gjitha tokave greke dhe bashkimin e popujve ortodokse.


Suliotet u perhapen neper Greqi duke bere te gjitha perpjekjet e munsdshme per te futur sa me shume vullnetare ne Philiki Etaireia ne menyre qe të rifillonin nje lufte kunder osmaneve qe do te vinte me vone me revolucionin grek te komanduar nga vete Suliotet. Ne 1820 duke mos humour kohe Suliotet ju pergjigjen fteses se Ali Pashes per tju bashkuar atij kunder osmaneve. Per ta cdo menyre per te dobesuar osmanet dhe forcuar Greqine dhe Ortodhoksine ishte e vlefshme qofte edhe bashkepunimi me ish-armikun e tyre Ali Pashen.

Gra te Guximshme

Kurajo e jashtezakonshme e grave shqiptare eshte shfaqur
vazhdimisht ne historine e vendit, por nje nga rastet me te njohura eshte rasti
i shenuar i linjes se popullit shqiptar te perfaqesuar nga Suliotet, kur keta
qene rrethuar nga Ali Pasha [Tepelena] ne 1792. Suliotet themeluan nje
konfederate gjysem te pavarur, qe perfshinte 66 fshatra ne rrethet e
Margaritit, Paramithias dhe Janines. Deri ne kohen e Ali Pashes ata [Suliotet]
krenoheshin me shlyerjen e rregullt te pagesave perkatese ndaj Portes [se
Larte]. Por intrigat e Veliut, dhelpres plake, i cili kerkonte te fuste te
gjithe spahilikun nen duart e tij makute, nxiti shume shpejt popullin qe te
rebelohej, dhe ata filluan luften e tyre te gjate e te lavdishme kunder Pashait
te famshem e shume here me te fuqishem. Ky i fundit, me ane te hipokrizise,
mjeshter i perkryer i se ciles ishte, kish vene ne ngaterrese Cavellen,
kryetarin e nje prej familjeve, me ane te pushtetit te vet, per te rrethuar me
tej qytetin e Sulit. Ai u orvat qe me ane te rryshfeteve ta bindte Cavellen te
kthehej ne nje tradhetar. Dinakeria ketu gjeti shpirtin binjak; Sulioti dinak
pretendoi pelqimin [ndaj Pashes], e madje ia besoi duarve te Ali Pashes djalin
e vet, Foton, si nje peng. Ai u kthye ne Suli duke u shtirur sikur kish
tradhetuar qytezen; por me t'u kthyer i shkruajti nje leter provokuese Pashes.
Per pasoje, Ali Pasha sulmoi qytezen dhe ishte pikerish ky casti kur spikati
heroizmi i grave shqiptare Suliote. Moskoja, gruaja e Cavelles dhe nena e
Fotos, ekspozoi nje trimeri gjeniale gjate gjithe rrethimit. Ajo hapi disa kuti
fishekesh me nje sepate dhe ua dha edhe grave te tjera, e teksa nxitonin drejt
hendeqeve ua shperndau ato Sulioteve te tjere. Ali [Pasha] kercenoi se do ta
digjte te gjalle te birin e saj, Foton, por ajo iu pergjigj se ishte e re e
mund te bente femije te tjere, e se do te ishte me mire te kaperdinte njecikez
nga mishi i djegur i djalit te saj se sa te tradhetonte vendin e vet.