Balada e nuses se vdekur

Kënga ka shpalosur vdekje nga më të çuditshmet, epike, legjendare,
monumentale; nusja që murohet (vetëflijohet) në kala, ura; zanat, që i
ngrijnë krushqit e i kthejnë në cungje; vdekja e dhëndërit nga shkelmi
i kalit ditën e dasmës, le pastaj vdekjet nga luftërat, epidemitë
shfarosëse, ku prapë ka mbetur gjallë vetëm një grua shtatzanë, nga
është ringjallur përsëri fisi i shuar. Vdekja kryesisht të pazakonta,
gjithnjë me një fill apo element tragjik të evidentuar. Por dhe vdekje
të paralajmëruara, te pritshme, si ato për gjakmarrje. Ka vdekur një
njeri, por kanë vdekur dhe disa njëherësh, siç ka “vdekur” (në
gojëdhënë) dhe një fis apo fshati i tërë. Ky është “bilanci” i baladave
tona. Por vdekja e Nusës së vdekur të kësaj esseje është tjetër nga
ato. Kënga kushtuar saj na paralajmëron se ka ndodhur ajo që “Qaf s’ka
tjanun kurr në këtë dhe”. Cila është, pra kjo vdekje, që nuk ka ndodhur
më parë, asnjëhere? Ku ka ndodhur, kur, në ç’rrethana? Eshtë e vertetë
apo legjendë?

Trualli ku u ngjiz balada. Gjeografia e tragjikes

Balada është realiste, fakti real. Zezona ka ndodhur jo dikur larg
në mugujt e shekujve, por pasi kanë kaluar dy dhjetëvjeçarë të këtij
shekulli (XX), pikërisht në vitin 1924, në lagjen Shtuf të Kaçinarit të
Mirditës. Për Shtufin gojëdhëna thotë se “qe më të dalmit fare”, nga
një epidemi, dhe ringjallja e fisit ndodhi vetëm pse një grua me barrë
në bark, në kohën e kataklizmës, kishte qëlluar tek prindërit e saj...
dhe ajo kishte lindur djalë! Një fshat që kishte rilindur nga barku i
një gruaje. Sgurisht një mrekulli folklorike më vete. Unikale dhe kjo.
Ndoshta Dila e Nikollë Gjok Brungës, burrë i përmendur i maleve dhe i
Kanunit, do ta kishte dëgjuar gojëdhënën për fshatin e saj. Ishte një
vajzë e urtë mirditore, 17 apo 18 vjeçe, që do të martohej atë verë, në
Livadhëz të Oroshit. Tregon plaku i Mnelës Llesh Marka Lleshi 81 vjeç,
i cili kishte marrë pjesë vetë në atë dasëm, ndonëse i vogel: Nusja do
të martohej te Nikoll Gjin Gjoka. Krushk i parë ishte Prend Ndue Koka,
i përmendun i bajrakut të Oroshit, krahas Çup Kol Skanës. E ama e cucës
(nuses), Cena, mendoi se cuca-nuse asht t’u ba “sutzën” (ritin e të
qarit), megjithëse kishte qenë e sëmurë ato ditë, por nuk kishte qenë
ashtu. Në kullë flisnin peshëm. Pala e nuses ngulte këmbë se ajo nuk
mund të dilte nuse atë ditë, ashtu e sëmurë rëndë, kurse krushqit (pala
e mikut) ngulte në të vetën “se nuk dalim gjallë prej këndej pa nuse.”
Sherrin (dilemën) e zgjidhi i ati i Dilës, i cili tha: “Nuk mund t’i
ndalet nusja mikut.” Kishte parasysh kanunin, që në paragrafin 44
sanksiononte prerë “Krushqit e marrin nusen me qenë tu dekë.” Dhe
kështu Nusja do të vihej përudhë, për në shtëpinë e dhëndërit të ri,
disa male përtej, por jo sa në legjëndë “plot nëntë male a nëntë
zalle”, madje do të kapërcehej vetem një zall, ai i Kalorit, nëse do të
arrinte ta kapëcente dhe atë e gjallë. Gjithnjë duke udhëtuar mbi Kalin
e Vdekjes, që ishte krejt një kalë i zakonshëm. Do të përshkoheshin
leqe, monopate, qafa, gryka, ura, tempuj të shenjtë, një reliev i
ashpër, shkëmbor, një dekor gri, në sfond bjeshkët e epërme të
Kaçinarit.
Rrëfimtari ynë i moshuar dëshmon: “Krushqit u nisën heret. Thanë:
“Në qoftë se nusja na vdes (ishin të vetëdijshëm për gjëmën, por të
pafuqishëm ta ndalonin) pa shkue të kisha e Shëngjergjit (Gjunalë), do
të kthejmë e ta varrosim në fshatin e vet. Në të kundërt do të varroset
në fshatin ku do të nusëronte”. Kjo qe marrëveshja e parë. Por pa shkue
të kryqja e Gjakonit në Shëngjergj, Dila-nuse, gjysmë e gjallë gjysmë
vdekur, gjeti forcë dhe iu drejtua krushkut të parë: “N’oret tane Preng
Ndue Koka.” Kjo do të thoshte se ajo nuk mund të qendronte më mbi kalë.
E qetësuan më fjalë, i freskuan ballin, që i digjej nga të nxehtit, por
nuk u ndalën. “Zbritën Pallënës së Kalorit, nusja e hipur mbi kalë, nën
duvakun mbytës e ata krushqit, më këmbë. Shtëpia e Pal Ndocit dhe pak
metra më poshtë Zalli i Kalorit. Nusja sapo kishte dhënë shpirt. E
bekoi Mrika, krushka që e shoqëronte, duke i bërë kryq me qiri. Mrika
ishte e motra e Dom Prend Brungës, i afërt i Nuses…”
Tani fillonte udhëtimi më tragjik i bërë ndonjëherë. Një karvan
krushqish, që ngjitej tërmales së Livadhezit me një nuse të vdekur në
shalë të kalit. Dhe jo pak, por plot dy orë ashtu. Ishte kapëcyer
legjenda dhe gjithçka. Ata njerëz, që deri dje kishin qenë pa andralla
kësisoj, krejt të zakonshëm nëpër punët e tyre të bujqësisë në katund,
befas ishin kthyer në përsonazhe të çuditshem të një drame të
paimagjinushme, që as mund ta kishin përfytyruar. Ata tashmë nuk i
besonin as vetes, hapave që hidhnin, këngëve. Kush i kishte nisur nëpër
atë shkreti dhe ku po shkonin ashtu pa krye? Kujtonin fatin e krushqve
të vrarë, po ajo s’kishte qenë asgjë para gjendjes së tyre. Shumica
ishin burra të moshuar dhe kishin fëmijë, mbi atë kalë përfytyronin
vajzat e tyre, që mund të kishin dasëm pas një jave a pas një muaj. Jo,
ata nuk ishin të zotët ta ndalnin as fatin e zi të vajzave të tyre,
nëse ai ishte i parathënë. Mund të shqiptonin vetëm se “kështu paska
qenë shkrue.”
“Ndaleni kangën, kthejeni në vaje…”! Kush qe ai që dha këtë urdhër
të papritur? A mund të urdhërohet një dasëm të kthehet në mort? Ç’po
ngjiste në Livadhëz të Oroshit atë ditë? Mos ishte çmendur ajo, që i
printe korit të grave? Por kishte qenë “sihariqi”, ai që kishte
komunikuar të pabesueshmen-vdekjen e nusës në rrugë, ai sihariq që
zakonisht krushqit e dërgonin sipas zakonit për të njoftuar ardhjen e
tyre të gëzueshme. Sakaq u shfaqen siluetat e krushqeve kryeulur. Prena
e Çup Prengës nga Kalori ia mori e para këngavajit; nusja prapë ishte
nuse dhe në vdekje, siç kishte qenë në jetë. Kënga ishte fine, humane e
ndjerë, ndryshe nga zakoni që kishte qenë i pamëshirshëm. Njëherë kënga
kishte qenë djepi i Dilës, tash po bëhej dhe varri i saj. Sigurisht
dekori tani ishte krejt i zi, dhe simboli i tij ishte padyshim “duvaku
i zi”, që kishte zevendësuar të kuqin, që nga ai çast fatal pa
mbërritur në Zall të Kalorit.
“…Dasma u kthye në mort dhe dasmorët në mortaxhinj. Të nesërmen e
kanë varrosur te Kisha e Shmetrit në Bukmirë. Ka ardhur dhe Dom Prend
Brunga e ka salikue vorrin. Erdhën dhe njerëzit e shtëpisë së saj. I
ati deshi që të futej në dhe “nuse” me sringla, xhup, kryq, i “vjehrri”
jo . Por ditën fitoi urdhëri i heshtur i të jatit, natën thuhet se
nusja nuk do të mund t’i shpëtonte një fati dhe më te keq… (Zhvarroset
nga vjehërria për ta rivarrosur pa teshat e nusërisë!) Kjo si për ta
bërë me një përmasë legjendare.


Përsëri rreshta për “gjeografinë” e tragjikes


“Cucën vashë”, siç do ta cilësonte më vonë balada, nuk do ta ketë
qetësuar atë natë as shushurima e ëmbël e përroit, që rridhte
përvajshëm aty ndanë shtëpisë së saj. Dita e nesërme, që ishte
ditëdasma e saj, i vinte turbull parasysh, ndoshte dhe si një
ditëvdekje. Mëngjesi, që e kishte bërë nuse, do ta përcillte me disa
“vaje” të pazakonta, pra, po qahej (ishte zakoni) dhe pse ajo po bëhej
nuse. Sigurisht burrat në kullë këndonin kur martohej vajza (në rastin
e saj nuk do të shkonte çiftelia në sofër dorë më dorë sa të ngjiste
diku, tek ndonjëri që ia thoshte “grykëhollës” me dy tela.) Ishte vajzë
e padalë nga katundi i saj, kështu që nuk do te njihte mirë dhe viset e
afërme. Ajo do të ngjitej mes krushqve të panjohur termales thikë të
Shkallës se Keqe, që të nxirrte paksa nën Shterë, ndërsa motivet e
pazakonta do të ishin në “përtej” udhë. Eshtë falur ngrykaz me njerëzit
e shtëpisë, pa mundur të hedhë sytë nga babazoti i moçëm, Rrapi në
qendër të Kaçinarit, ku ishte dhe kisha me varret, as nga Ura Nredi.
Një forcë mbinjerëzore e ka mbajtur shtatin e saj drejt në këmbë,
pastaj mbi shpinën e kalit, pa u rrëzuar si një shtatore e bardhë në
këmbët e tij. Ajo e dinte se do të vinte një çast që do të rrëzohej
përdhe (si një kauzë pa adresë), por le ta shtynte sa më shumë atë.
Kushedi ç’ka menduar vetimthi asaj copë udhe kaluar mbi Kalin e
Vdekjes. Përrallat e fëmijërisë tashmë nuk ishin krejt përralla, as
gojëdhanat. Aty poshtë ishte Laku i Kuq (në Qafë-Shpardh). Po përse i
kuq? Nga gjaku i një nuseje. Kishte qenë dimër larg. Nusja kishte dalë
mes suferinës, kishte mbledhur drutë dhe ishte nisur për në shtëpi, por
i kishte rrëshqitur këmba e kishte shkarë në humnerë megjithë barrën e
druve në kurriz. Laku ishte skuqur nga gjaku i saj dhe më vonë qe
thirrur “Laku i Kuq”. Kishte mbetur si një monument i atij rasti
tragjik. Erërat e largëta të Munellës, që kryqëzoheshin aty me simotrat
e tyre të bjëshkeve të tjera kanë vënë kujen për një çast, sepse në atë
vetmi nuk kishte gra për vaje... Ashtu erërat, që kishin dhe një qafë
të tyre (Qafë-Erzën) kishin qenë vajtojcat e para dhe të Nuses së Gurit
të Nuses (Fan) e të nuseve të tjera të legjendave.
Nusja ka vazhduar udhën, por flijimi ka qenë ndoshta kryemotivi i
asaj dite. Nuk e kuptonte se pse duhej që të flijohej njeriu ashtu?
Përse kishte aq shumë flijime? Qafë-Vorrëz (përsëri aty) gojëdhana
thoshte se qenë vrarë mes tyre dy lagje krushq, nga që nuk kishin
pranuar t’i lëshonin rrugën njëra-tjetrës. Kanë mbetur si degë të thara
lisi vetem dy nuset qyqe te shkreta. Ndoshta ishin 22, ndoshta 26 varre
në atë qafë, pasi krushqit shkonin 11 a 13. E pra nuk dihej koha e
lëgjëndës, më e vonë së koha e zanave, sigurisht. Asnjë sherr nuk
kishin bërë në atë gjysmëbjeshkë e gjysmëvrri ata burra, që të dilnin
zanat e trazuara e t’i kthenin në gurë ata, e kuajt e tyre në cungje.
Të kishin qenë punëtorë gurorje ato dy lagje burra nuk do te kishte
ndodhur asgjë, por tragjedia kishte ndodhur, pikërisht, për faktin se
atë ditë nuk kishin qenë njerëz të zakonshëm, por krushq...
Pak pa mbërritur në Zall të Kalorit ka besuar se nuk do të vdiste pa
freskuar ballin me ujë të ftohtë, e ka dëshiruar fort mbërritjen sa më
parë në breg, por nuk ka qenë e thënë. Ato njëqind metra befas i janë
bërë një mijë... Nuk ka patur forcë të ulej nga kali, duke shpërfillur
atë udhëtim cermonial pa fund, të flakte duvakun e rëndë dhe stringlat
e të vraponte për një çast si në fëmijërinë e saj krejt e lirë dhe e
shpenguar. Ndoshta ashtu, do të kishte mundur t’i shpëtonte vdekjes,
pasi fëmijërija mund të ruante ende një magji të rrallë, që njeriu e
humbiste në moshë të madhe. Duhej të ktheheshe prapa teje me një fuqi
hynore që të mund t’a zije atë magji. Por i gjithi ky ndoshta ishte
thjesht një iluzion... Duke u ulur Kodrës Short e ka vështruar
rrjedhjen e kaltër të lumit, por dhe rrugën që vinte nga Shkodra për në
Orosh. Njëri nga krushqit ka treguar serish një nga ato baladat për
Qafat e Vorreve, kësaj here në Fregën. Sikur e sillte lumi frushullimën
e legjendave... Kështu ka ardhur çasti kur ajo nuk ka menduar më dhe
ata nuk kanë folur. Dita ishte thyer në mes si të ishte lis e ta kishin
gjuajtur rrufetë papritur.

Kënga e Cucës Vashë, një nga motërzimet e baladës


Ngjarja e ndodhur ka bërë bujë të madhe. Rapsodët kudo kanë
shpejtuar të skicojnë relievin e ngjarjes. Arkitektura e tragjikës
është ndërtuar thjesht në vargjet. Eshtë shkruar e kënduar një baladë e
thekur. Rapsodët sikur janë vënë në garë. Thuhet se të parin variant të
“Këngës së Nusës së Vdekur në Udhë” e ka shkruar prifti dijetar dhe
poet Dom Prend Suli, mik i priftit të Brungës. Por dhe ai ka nënshkruar
“Populli”. Pas disa vjetësh kënga është kënduar gjer në 4 variante në
një shtrat kohor prej mëse 70 vjetësh, në një gjeografi që rrok të
paktën krejt Mirditën e vjetër e vendet me mirditas të ramë në Shkodër,
Lezhë etj. Eshtë dëgjuar në Kaçinar, Orosh, Kthellë, Gojan, Gomsiqe,
qindra kilometera larg.
Në vitet 80 një bard i folklorit të ri (Ndue Lleshi) nga Kaçinari e
ka përpunuar këngën dhe dy nuse nga këto anë e kanë kënduar me
madhështi në Festivalin e Gjirokastrës në vitin 1988. Dhe më pas nuk ka
pushuar balada. Një grup folklorik i Lezhës ka ngritur tani në skenë
një nga variantet e hershme të baladës, dhe tash ajo është kënduar dhe
përtej kufijve, në Kosovë, Gjermani, Ulqin etj. Po mbushet shekulli e
balada e Nuses së Vdekur nuk ka shterruar. Përherë në një shtrat të ri,
ku është dhe ai i vjeteri. E ka kënduar gjyshi në vitet ‘30, i biri në
vitet ’60 dhe nipi në vitet ’90. Zakonisht e kanë kënduar vajza dhe
gra. Balada pra është duke “ecur” për tu bërë njëshekullore. Sigurisht
është interesant ky fakt, në kohët moderne, kur folklori shpesh ndjehet
si i braktisur...
Mësuesi dhe folkloristi Gjergj Shabani në rubriken “Prej folklores
se Mirditës” të revistës “Kumbona e së Diellës”, të marsit 1943, boton
një variant të baladës nën titullin “Kenka e cucës vashë” me shënimin
“Ndodhje e vjetit 1924”, por që nuk duhet të jetë varianti më i mirë
artistikisht. Sidoqoftë mbledhësi i saj ka meritë, pasi ka lënë të
botuar një relike të rrallë folklorike, që prej 60 e ca vjetësh. Ai nuk
na thotë se ku e ka mbledhur, nga kush e hollësira të tjera, çka tani
do te ishin me interes. Të gjitha motërzimet e kesaj balade nisin me
vargun “ I tan Shtufi ashtë mbledh në kuvend.” Edhe kënga e mbledhur
nga Shabani nis: “Na u mblodh Shtufi, bajn kuven.” Vargu i dytë vazhdon
me qortimin e vetvetes “si me ba këte punë pa mend.”

Thue se viti s’kish tjetër ditë

“Thue se viti s’kish tjetër ditë”?! “Na erdhën krushqit natën e
Sh’Mris/Fli po i çoishin Perendisë...”, vazhdon kronika e dhimbshme.
Pastaj protesta kanunore e tyre: “E duam cucen në ditë të caktueme/
Asht bi rodi, s’asht e lshueme!” Po vajza ndërkohë në kthinën e saj i
lutej të atit me lotët që i rridhnin “parë e parë”, duke i thënë se
shtati i saj ishte bërë si qiriri në “atë lumterë” (shandan). Burrat e
fisit ishin “vra” në fytyrë por nuk mund të vendosnin asgjë pa fjalën e
të zotit të shtëpisë. Po të urdhëronte ai do të bëhej luftë”. Por “lalë
Nikolli” lëshon fjalët “Gja me zort krushkut s’i nalet”... duke
nënkuptuar se mes tyre si fis dhe miqve do të mbretëronte paqja. “Po i
përcjellim pa farë fjalët.” Poeti popullor vazhdon me përshkrimin e
gjendjes së nuses tek ngrihej nga shtrati për të kërcyer mbi kalin e
nuserisë:
“Më kamë s’qendroite, i dridhej shtati”
...
“Vesh e mbath për bukuri
Ja dha zoti një hijeshi
Xhup e strengla e xhurdi pushi
Vathë e pare sa kërkushi...
E shtrëngoinë, i venë duvakun,
sa memze e kcejka pragun.
Kur ka dalë Dila prej shpis
Lamtumirë i thotë shoqnis.
Kur u fal me rob e shokë:
“ma nuk shihna na në këtë tokë...”
Dhe krushqit u nisën, duke lënë pas vajin e brimën që kishin marrë
fëmijët... “A thue s’kishte viti tjetër ditë” duhet të ketë qenë vargu
i parë qortues i grave tek po përcillnin nusen, “nji lule të re.” Por
dhe mallkimi i pashprehur për diçka të papërcaktuar që kishte
“urdhëruar” fatin tragjik të bijës së tyre. Më pas ky varg famoz do të
ishte pjesë e çdo këngë për nusen, pasi Nusja e Shtufit ka tashmë një
“antologji” të sajin.
“Sa shum’ krushku shkoka Zallit”
Ata ishin 11 a 13 krushq, por poeti, në stilin e baladave
legjendare, i zmadhon me qëllim përmasat brenda hapsirës së të
madhërishmes.
“Sa shumë krushku shkoka zallit,
Nusja fshinte gjersën e ballit
Nuk janë gjersë që vijnë prej së xeti...”
Pikërisht në këtë ecje te hutuar, Nusja thërret:
“Ndalu i herë ti krushku i parë!”
Nuk ka ndodhur ndonjëherë më parë që nusja të flasë me krushqit, aq
më tepër të urdhërojë të parin e tyre. Ajo kërkon që ai t’i “dëgjojë
një fjalë”:
“Dhanrrit gjall s’ia shkel oborrin
Në lterë të Shën Metrit e due vorrin!”
Krushku i parë e ka pritur gjatë gjithë rrugës këtë “fjalë” amanet,
por tani nuk u ka besuar veshëve. Ka shpresuar se mos ajo “histori” do
të mbyllej disi në paqe e jo ashtu. Por tashmë nusja, që i ka “ardh
shpirti me dalë” nuk e pushon ligjërimin, duke dhënë amanete, të paktën
vdekjen ta kishte të “bukur”, nga që jetën nuk e pati të tillë.
“Prap po flet e mjera vashë”
Lalë më ban kryq se jam tuj dekë
E të mos dhemet deka eme,
M’i len strenglat pa m’i hjekë,
se unë do të jes për emën të motit...”
Pas kësaj gjithçka ka marrë fund tragjikisht. Vdekja e kobshme nuk është ndalur dot nga ata burra të sertë.
…Karvani i krushqve ka ecur e ecur, udhë pa fund. Vetëm zogj
vajtimtarë që ikin e vijnë furishëm. Ata krushq, në të vërtetë, tashmë
po ngjiteshin, por u ngjante se po fundoseshin e fundoseshin thellë e
më thellë, në një si gropë, që u përhihej si një varr i stërmadh. Deri
pak më parë shtatorja e bardhë që tash qëndronte mbi vigj ishte një
krijesë e gjallë si ata. Sigurisht shumë gjëra i kishin shkuar asaj
nëpër mend ato ditë. Zhaurima e dasmës, nata e parë e martesës,
veshtrimi disi i papërcaktuar i dhëndërit të ri, pastaj foshnja që do
të lindnin, që nuk guxonte ta ledhatonte. “Paç fat, bija ime”, dukej se
kishte shqiptuar ajo, pastaj i kishte ardhur për të qeshur me atë fjalë
që i kishtë shqiptuar si pavetëdije. Kur kishte hipur mbi kalë, ai i qe
dukur një kalë fluturues, që nuk shkonte për tokë, por që shpejtonte të
fshihej mes reve. Ka psherëtirë thellë dhe ka dashur të pështyjë
neverinë; nga pamundësia për të pështyrë përtokë, ka “stërpikur” me
pshërëtimën e saj kurrizin e djersitur të kalit, shamitë e mëndafshta,
tepër të shtrejta të blera ndo në Pazar të Shkodrës, e ndo në atë të
Gjakovës…
Në fillim karvani i krushqëve të saj kishte qenë gjysmë i dehur,
gjysmë i qeshur, gysmë i trishtuar, thjeshtë nga misioni i asaj dite, i
të qenit krushq. Më pas krushqit kanë harruar të qeshin, të flisnin,
fjalët iu ishin lidhur fort pas kockës së gjuhës. Pushkët në krah e në
brez nuk i ndienin, e shumta si një mish i huaj, ku i stërgjatur
pakuptim. Ç’kishin gjanëm ato armë kur nuk mund të vrisnin vdekjen e
një vashe nuse? Ç’kuptim kishte më tej burrëria, nderi, trimëria?
Kështu mes përsiatjesh kanë mbërritur tek Guri i Nuses nga vështrohet
kulla që i kishte nisur krushqit një natë më parë.
“Lajmi korb qenka tuj ardhë
Dekun nusja n’kalë të bardhë...”
Lajmi i “sihariqit” ishte i zi si korbi. Të parin atë e nuhati
gjyshja e dhëndrrit, nënë Prena, që urdhëroi kthimin e dasmës në mort:
“Ndalnje kangën, kthejeni në vaj”!
Kishte ndodhur në Mirditë, ajo që nuk qe dëgjuar kurrë mbi dhe, vdekja e nuses ditën e dasmës së saj.
“Në mort kthehet dasma e nuses së re
Qaf s’ka kurrë në këtë dhe.”
Kronikat e kuvendit në oda, a në hijen e Lisave të Shpalit, në
rrugët e Shkodrës a Gjakovës, mes princëve e konsujve të huaj,
udhëtarëve nga Europa që vinin me laps në dorë të shkruanin “gjëmat”
dhe burrënitë e maleve, nuk kanë reshtur për disa kohë. Pikërisht, për
atë që kishte ndodhur ajo e padëshiruara, e panjohura, unikalja. Lajmi
pra, nuk kishte mbaruar atë ditë në shtëpinë e dhëndrrit, por fill
kishte shpejtuar të trondiste malet, kullat, kreshtat, njerëzit, që të
habitur pyesnin: “Çfarë? Ka ndodhur, çfarë nuk ka ndodhur kurrë mbi
dhe? Po si? Po pse? Po ku?

Ishte viti 1924...

Në Qafë-Vorrëz të Kaçinarit gjenden Gurët Rreshet, si një karvan
krushqish të ngrirë... a të vrarë, në krye dallohet Guri – Krushk pak
më i madh, pastaj të tjerët ashtu si i ka zënë afshi i zanave a
“pushka” a stuhia e papritur e dimrit. Nusja mbi Kalin e Vdekjes
ndoshta i ka parë ata gurë – varre, ata gurë – krushq, apo thjesht gurë
– gurë, pa u përpjekur të gjejë aty simbolikën e tragjikes, që në
rastin e tyre mund të ishte thjesht një përqasje formale...
Varianti i baladës së mbledhur e botuar nga Gj. Shabani ka 63 vargje
dhe të tjerët afesisht kaq. Asnjeri prej tyre në librin e folklorit. Si
ështe e mundur? Dhe pse ajo është unikale?!...