NDERI I MIKUT DHE I ARMEVE

by Dode Progni Wed 21 Apr 2010, 19:16

NDERI I MIKUT DHE I ARMEVE

( - Kujtime të një oficeri austro-hungarez,1918 - )

Shumë pak njerëz kan patur fatin të shikojnë malët e Shqipërisë.Me format e mahnitshme e me ngjyrat e shumëllojshme ato të magjepsin. Sa të bukura t’i sodisësh por sa të vështira të ngjitesh në to. Atje mundë të ngjiten vetëm shqiponjat,nepër ato humnera të zeza që nuk u duket fundi e që të kallin tmerrin thellë në zemër,mundë të banojnë vetëm egërsirat.
Kemi dy javë në ndjekje të dy kaçakëve të njohur Luç Prela dhe Kolë Tuli nga fisi i Nikajve,të cilët sikur tallen me ne,me mundimet tona të mëdha për t’i arrestuar në emër të perandorisë.

Jemi në Koren e Merturit. Uji i Drinit shkumbëzon me tërbim poshtë,por ai duket si ndonjë përrua i vogël në krahasim me këtë masiv që ngrihet qindra metra mbi lumë. Drini i ka ndarë e copëzuar këto male të Veriut të Shqipërisë: Malësisnë me banorët e Alpeve,më tej malet e Mirditës me banorët e saj krenarë. Perandoria ka dërguar trupa të shumta ushtarësh në këto anë për të çarmatosur malësorët e për të vënë rregull. Disa janë gënjyer nga premtimet tona,por shumica nuk i ka dorëzuar armët.

Kapiteni shkumëzonte nga inati,me që kaçakët dhe malësorët po i hiqnin aurolën e heroit. Unë si toger i ri me një patrullë të fortë të përbërë prej 40 vetësh e të armatosur deri në dhëmbë,po ndiqnim kaçakët me urdhërin e prerë për t’i zënë gjallë a vdekur,me që nderi i trupave tanë në këto maja malesh kishte rënë shumë poshtë.

Ne i ndoqëm ata në të gjithë krahinën e Shalës,Kelmendit,Merturit. Nganjëherë na shfaqeshin maje ndonjë shkrepi,qëllonin kundër nesh dhe zhdukeshin. Në këto luftime të vogla patrulla ime po rrallohej në mënyrë katastrofike. Mëngjezeve gjenim në ndonjë shpellë thëngjij akoma të ndezur dhe thërimet e bukës së misrit. Malësorët i furnizonin me ushqim e i mbronin. Ata kishin respektin më të madh për lirinë e trimërinë. Në ato kohëra dukej sikur nuk ishin shumë të dhënë pas marrjes së gjakut. Propoganda dhe jehona e saj për gjakmarrjen shqiptare të bënte të besoje se të gjithë banorët e Shqipërisë,e sidomos malësorët ishin armiq me njëri-tjetrin. Çfarë naiviteti,ose më sakt çfarë gënjeshtre e madhe! Kur vinte puna për luftë,e këtë ne po e jetonim vetë; ata luftonin dhe përkrah gjaksit të tyre dhe kishte raste që e mbronin atë nga armiqtë.

Me mundim ecnim përpara,duke u mbajtur me duar nepër shkrepa. Ndjekim rrugën e Drinit për të gjetur Valbonën që derdhet diku në Drin. Kishte rënë drita e mëngjezsit,kur papritur përpara nesh u duk gryka e bashkimit të Valbonës me Drinin. Ishim në një nga vendet më të bukura e më të panjohura të Europës,të cilin nuk e ka parë ndoshta asnjë europian dhe që në hartat e përgjithshme të shtabeve të luftës dukej si një pikë e bardhë.

Para nesh shtrihej një luginë e gjerë. Në shpate dukeshin kullat e bardha të malësorëve shqiptarë. U afruam drejt një kulle të tillë të ndërtuar me gurë. Ishte e lartë,e fortë dhe me frengji për të hapur zjarr. Shtëpia dukej si një kështjellë fshatare shqiptare dhe e dinim se sa e vështirë ishte të pushtoheshin ato.. Me kujdes mbërritëm te kulla duke ecur nga ara e mbjellë me misër që ishte rritur sa një bojë njeriu. Në mbarim të kësaj parcele fillonte një tjetër e mbjell me lakra.
Të heshtur siç ishim vumë re dy figura të çuditshme në mes të arës me lakër.
Përvijimet e këtyre figurave me mjegullën gri të mëngjesit dukeshin të holla e të gjata. Njëra prej tyre u përkul. U dëgjua zhurma e këputjes së kërcellit të lakrës.
Figura tjetër kishte në dorë një kokë lakëre,prej së cilës këputi një copë e filloi të hante.
- Kaçakët, - u dëgjuan pëshpëritje nga ana jonë. – Duken shumë të uritur.
- Të rethohen pa zhurmë – urdhërova me zë të ulët. – Ata duhen kapur të
gjallë. Ja dhe fundi i tyre.,mendova dhe ndjeva një gëzim të madh.Këtu nuk ju bëjnë dobi as shkrepat as humnerat. Papritur na panë,kapën armët dhe filluan të qëllojnë. Luftë e reptë. Dy burra kundër një kompanie dhe prap ishte e vështirë,shumë e vështirë t’i mposhje.
- Djaj shqiptarë – po mendoja me vete në atë rrebesh plumbash. – Çfarë race!
Të ishin ushtarët tanë në vend të tyre,që me krismën e parë do të kishin hedhur armët.
Disa krisma që vinin nga frengjitë e shtëpisë nuk më lan të vazhdoja mendimet. Ato ishin të përpikta dhe takonin në mish. Nga frika fillova të thërras sa kisha në kokë të vetmen fjalë që dija:
- Hej,shqiptar,tungjatjeta,tungjatjeta!
Disa çaste më vonë u hap dera e kullës dhe te pragu u duk figura e një malësori,i cili mbante në dorë një pushkë të gjatë të zbukuruar me qejf. Ai e shterngonte fort atë dhe në sytë e mprehtë,nën atë ball të shtërnguar,dukej një urrejtje e madhe.Qëndruam shumë kohë me pushkët drejtuar nga ai,duke u munduar me gjithfarë mënyrash për t’i treguar qellimin e ardhjes sonë. Malësori ndërkohë qëndronte po në atë vend ,duke na shikuar me përbuzje. Nga ana jonë asnjë nuk dinte shqip,veç disa fjalëve të shkëputura e pa lidhje. Nuk mund të merreshim vesh me të.Papritur dëgjuam hapin e një kali. Mbi të po vinte kaluar figura e njohur e një prift,i cili sapo na pa zbriti nga kali dhe bëri kryqin. Ishte padre Nikolla,prifti françeskan i këtyre anëve. Njeri i mësuar e që e njihte mirë gjermanishten.Nepërmjet tij i sqaruam malësorit,i cili po rrinte me pushkë gati për zjarr,se duhej të arrestonim patjetër kaçakët,pasi ata kishin vrarë shumë nga tanët dhe nuk përfillnin urdhërat e perandorisë.

- Të dy Nikajt më përkasin mua, të drejtës sime! – foli shqiptari plot zemërim dhe me madhështinë e një mbreti, qëndronte pranë nesh me një kryelartësi të padurueshme. Por ja që po na imponohej me forcën e karakterit të tij. Me veshjen e ngushtë,të bardhë me gajtanë të zi,me jelek të qëndisur me ar, me shaminë e bardhë,të cilën e kishtë lidhur në kokë në mënyrë piktoreskë,më ngjante me figurat ideale të luftëtarëve homerikë.
- Kjo nuk mundë të bëhët,pasi kaçakët na përkasin ne – fola me një zë që me dridhej padashur.
- Ata do të vinë tek unë! – Kërkoi përsëri me zë urdhëruaes.
- Lësho armën dhe pastaj mundë të shkosh ti tek ata – iu përgjigja.
Sytë e tij lëshuan shkreptima e u bënë më të frikshëm nga ç’ishin.
- Asnjë shqiptarë deri sot nuk i ka dhënë vetë armët – foli me kërcënim duke ngitur me krenari pushkën lart. – Lerini të vijnë tek unë,është e drejta ime,jo vetëm se kanë ngrënë bukën time,por edhe se janë shqiptarë.
- Mirë, me që deshiron,po t’i jap,por vetëm me një kusht: Të më japësh besën se do të m’i kthesh prap, - fola duke pasur parasyshë se fjala besë te shqiptarët bën çudira.
- Besën shqiptari e ka për shqiptarin e jo për të huajin – u përgjigj malësori dhe fytyra e tij u bë më krenare dhe hunda si e shqiponjës sikur iu mpreh akoma më shumë.
Me gjoksin të dal përpara shkoi drejt kaçakëve dhe u rreshtue në anën e tyre.
- Ja , besa ime! – u dha dorën e i përqafoi.

Unë së bashku me ushtarët e mi po shikonim të çuditur këtë skenë. Ishte e para herë që i shikonim kaçakët kaq afër. Ishin fare të rinj. Dy javët e ndjekjes hap pas hapi e kishin bërë punën e tyre. Dukeshin të lodhur. Rrobat i kishin të grisura. E para gjë që të binte në sy te kaçakët dhe te mbrojtësi i tyre ishin fytyrat krenare dhe sytë që u lëshonin shkëndija. Këtë gjë e kisha vënë re pothuajse të të gjithë shqiptarët.
- Ecni me mua – u tha malësori kaçakëve e bëri për nga shtëpia e tij.
- Jo, shqiptar, nuk i merr dot sepse sipas ligjeve tona ata na përkasin ne. – thash dhe ngrita armën.Të njejtën gjë bënë dhe ushtarët e mi,që dukeshin të hutuar.
Padre Nikolla hyri në mes dhe filloi t’i flasë malësorit:
- Jo biri i Zotit. Miqtë e tu nuk janë vetëm ata kaçakë,po edh këta ushtar të perandorisë,që kan një fe me ne. Ata do ta nderonin shtëpinë tënde. Paqë mes jush!
- Hiqu mënjanë, padre,se nuk kemi punë me ty – foli malësori. – Ushtarët e perandorisë nuk kan punë me malët tona. Këto male ne i mbrojmë vetë ,siç i kemi mbrojtur gjithmonë.
Vendosa të jap urdhër për të hapur zjarr,por ndërkohë nga kulla filluan të dalin me pushkë në duar disa djem. Më i madhi prej tyre ishte rrëth të njëzetave e më i vogli dhjetë vjeç. Ishin gjashtë fëmijët meshkuj të malësorit,të cilët ngritën armët gati për zjarr. Pas tyre u dukën dy vajza dhe një grua, edhe ato të armatosura me pushkë e me vezme në brez.
U zumë shumë ngusht. Shikoja fytyrat e ushtarve të mi,shikoja sytë e tyre që ishin hapur tej mase nga habia. Dukej sheshit se i kishte zënë frika.
Të gjithë shqiptarët me pushkë në duar,me këmbë pak të hapura po na shikonin me qesëndi dhe në cepat e buzëve u ravijëzohej një nënqeshje e lehtë.
- Do të shihemi prap dhe ai takim do të jetë fundi juaj – fola me zemrim dhe urdhërova ushtarët që të largoheshin.
- Ne këtu jemi për jetë e mot – tha malësori me zë të lartë.
Nga pas po na ndiqnin të qeshurat e tyre,që shkelnin mbi sedrën tonë të rënë përtokë.

Përktheu: Albert Grabocka