Malësia e Madhe

Malësia e Madhe është pjesë e trojeve shqiptare dhe shtrihet në lindje
të Podgoricës(Mal të Zi)e vazhdon deri në pjesen veriore të
Liq.Shkodres, duke perfshirë një pjesë të mirë të Qarkut Malësi e Madhe
në Shqipëri.Është zonë malore me lartësi mbidetare midis 800 e 1700 m.
Në tërë këtë hapësirë rrjedh lumi i Cemit, i cili buron nga Alpet
Shqiptare (Bjeshkët e Nemuna) dhe derdhet në Moraçë.Kjo krahinë
shqiptare shtrihet në pjesën veri-përëndimore të Shqipërisë, që nga
Shala deri te Shpella e Berishës në brigjet e lumit Moraça.Në Mesjetë ky regjion njihet si Pulti ose Pulati ne
dokumentat Bizantin.Ky regjion ka një popullsi autoktone
shqipetare.Qendra kryesore eshtë Tuzi ne Mal të Zi kurse Kopliku në
Qarkun Malësi e Madhe në Shqipëri.Rrethi Malësi e Madhe në Shqipëri
përbëhet nga Bashkia Koplik dhe nga 5 komuna: Komuna Kelmend, Kastrat,
Shkrel, Rrethinat e Koplikut dhe Komuna Gruemirë, të cilat, në vitin
2009 numërojnë rreth 40 015 zgjedhës..Kurse pjesa e M.Madhe ne Mal te Zi
kanje popullsi prej 60.000 banoresh kryesisht shqiptar.
Historia e Malsisë
Sipas traditës popullore të Malsisë,të parët e ketyre fiseve shqiptare
ishin nga Bosna dhe Hercegovina,te cilet ishin detyruar te
shpernguleshin drejt jugut pas invazionit sllav dhe pushtimit osman,dhe
ishin vendosur ne keto anë.Pikërisht Eposet e kreshnikve shqiptar(Cikli i
kengevë Muja dhe Halili,nga Lugjet e Verdha (Jutbina) diku ne Kroaci
ose Bosnje)e vertetojne me së miri tezen se Iliro-Shqipetarët ishin deri
vone prezent ne brendesi të Bosnjes dhe Hercegovinës.Tradicionalisht
besohet se në fillim ishin 12 fise shqiptare te Malsisë;Kelmendi, Hoti,
Gruda(Sumasi), Shkreli, Kastrati, Trieshi(Triepshi), Piperi, Kuçi,
Vasojeviçi, Krasniqja, Gashi dhe Bytyçi.Sipas Legjendës i pari i tyre që
erdhi ne Malesi quhej KEQ PREKA dhe kishte 5 djem;Lazar Keqi (Hoti),
Ban Keqi (Trieshi), Kras Keqi (Krasniqi), Piper Keqi (Piperi), dhe Vaso
Keqi (Vasojeviçi).Trieshi ishte vellau i vogël i Hotit ndersa Piperi dhe
Vasojeviçi me kalimin e kohës u sllavizuan plotesisht,sikurse nje pjesë
e Kuqit,kurse Krasniqi me ardhjen e turqve u islamizua.Në veri keto
fise kufizoheshin me sllavët, ne jug me Arberinë dhe ne prendim me
Shkodrën. Nuk eshtë e qartë se cilit fis i perkisnin Rrancat e Malsisë,
Kopliku, Grizha, Buza e Ujit, Jubica, Reçi, Lohja e Rrjolli, por ato
ishin pjese e Malsisë.Më vonë erdhen Dukagjinasit(Shala,Shoshi etj) dhe u
futen si pyke ne mes të Malsisë duke e ndare në dysh;Malesi të
Madhe(Hoti, Gruda, Kelmendi,Koja e Kuçit, Kastrati, Shkreli dhe
Triepshi)dhe Malesi të Vogël(Krasniqja, Gashi, Bytyçi).
Malësia e Madhe ndahet në tri zona: zonat bjeshkore, zonat malore dhe
zonat fushore.
Zonat bjeshkore janë: Triepshi, Korita e Hotit, Kelmendi dhe disa
zona të Shkrelit.
Zonat malore janë: Koja, Fudnat, një pjesë e Grudës, pjesa e madhe e
Hotit, një pjesë e Kastratit dhe e Shkrelit.
Zonat fushore janë: Kopliku, Gruemira, Buz-Uji, një pjesë e Kastratit
dhe e Hotit, si dhe Gruda, e cila ka më së shumti fushë: Fusha e Cemit,
Dheu i Zi, Fusha e Vllanës, Fusha e Vranës, Fusha e Tuzit, Fusha e
Mileshës dhe Fusha e Dinoshës.