Bekim Fehmiu, mit dhe realitet !

Bekim Fehmiu, mit dhe realitet

Bekim Fehmiu, është një emër pa të cilin nuk mund të shkruhet historiografia e filmit shqiptar. Eshtë një emër i cili la gjurmët e tij edhe në historinë e filmit europian dhe atij amerikan.Çuditërisht, Bekim Fehmiu një aktor me permasa botërore, nuk i la përshtypje asnjë regjisorit shqiptar! Bekim Fehmiu la gjurmë të pashlyeshme në Holivud , aty ky mijëra e qindramijëra aktorë botëror ëndrrojnë të luajnë, madje edhe një rol episodik. Bekim Fehmiu që me talentin e tij artistik, po e mahniste botën e filmit botëror, në mënyrë indirekte iu pamundësua të kontribuonte në vendin e tij.

Në mënyrë perfide dhe kurrë pa e refuzuar ia pamundësonin të ndihmonte në kulturën e vendit të tij. Me metoda të sofistikuara Bekimit ia pamundësian të kontrubuonte aty ku babain e tij qytetarët tanë e kishin varrosur me flamurin kombëtar, me nderimet më të larta që i bëhën një patrioti duke e pasur parasysh rrethanat dhe shtërngesat policore serbe.Gjurmet e Bekim Fehmiut do t’i gjejmë në Paris, në qytetit e dritave dhe të kultures europiane. Këto gjurmë do na shpien në shtëpitë më të njohura filmike italiane që emri i Bekimit po skalitej nga mjeshtrit më me renome të regjisë për t’u mos shlyer kurrë. E Bekimi e shikonte varrin e babait ku eshtrave të tij po i bënë roje flamuri me të cilin populli e kishte mbështjellur si amanet gjeneratave të ardhshme se për flamur çdo gjë sakrifikohet. E shikonte i heshtur, në qetësi, dhe sikur ndërmend i sillej amaneti i tij. E Bekimi në heshtje po i gëzohej suksesit që po arrinte në botë. Në heshtje e përjetonte gëzimin dhe lumturinë. Në heshtje e digjte dëshira ta ringjallte babain vetëm për një çast që më të ta ndante kënaqësinë. T’i rrëfene për suksesin në Holivud. Vetëm për një çast t’i tregonte babait ku kishte arritur biri i tij. T’i rrëfente për pengesat që kishte hasur, për intrigat që ia bënin, për rrugën e gjatë e të mundimshme që e kishte kapërcyer ,dhe pas të gjithave mënxyrave suksesin e kishte arritur. Ah, sikur vetëm një çast të ringjalles e ta shihte birin e tij që bota ia kishte lakmi! E Bekimi përsëri zhytej në thellësinë e mendimeve sikur ende kishte për të bërë, ende amaneti i babait i sillej në kokë. I zhytur në botën e vetë, nisej drejt Prishtinës. Dëshira e tij ishte që të arrinte sukses me një film të prodhuar nga shqiptaret. Momente ideale. Fama botërore e Bekim Fehmiut cilitdo regjisor ia siguronte shitjen e filmit dhe njohjen ndërkombëtare të aktorëve e te ndonjë regjisori i cili kurrë nuk e pati këtë fat.E Bekimi priste. Priste skenarist. Priste regjisorë. Priste oferta. Priste angazhim. Priti aq sa nuk duhej të priste. Bekim Fehmiu priti kotë. E në pritje kritiket e njohur botëror veç tjerash shkruanin: “Poashtu mund të shkruajmë faqe të tëra, që të flasim për lojën e shkëlqyeshme të Bekim Fehmiut, në rolin e Uliksit, një aktor që pak është parë në film. Do të jam i lumtur të ju ftoj, ta shikonit serinë televizive për të zbuluar serinë më të mirë televizive që kurrë nuk është realizuar gjë më tani” (Mario Guguére).

Krenoheshim me famën e Bekim Fehmiut Sa të çuditshëm, e sa objektivë janë kritiket botëror?! Në superlativ flasin për lojë të mrekullueshme të Bekim Fehmiut, e dikund në botën e artit të një province heshtin pendat, por nuk heshtte populli. Me famën e Bekim Fehmiut, krenohej çdo shqiptar, por jo edhe disa penda të asaj kohe. Sa shumë populli kishte simpati dhe e adhuronte aktorin e vetë do ishte mirë sikur ndonjë gazetar të interesohej në statistikat e Kosovës, t’i numëronte e shenonte se, sa djali ato vite u pagëzua me emrin BEKIM? Bekim Fehmiu ishte sinjifikim i suksesit edhepse në një shtet ku rëndonte robëria. Bekim Fehmiu ishte sinjifikim i bukurisë, i forcës, dhe i talentit për çdo shqiptar kudo që jetonte. Bekimi ishte sinjifikim edhe i krenarisë sepse secili shqiptar mburrej që ishte shqiptar. Bekim Fehmiu ia ktheji dinjitetin shqiptarit që deri aso kohe ishin mesuar tjerët të na trajtonin vetëm për punë të ërnda fizike dhe sharraxhinj. E Bekim Fehmiu priste ofertën e një roli jetësor, që përmes emrit të tij të ndihmonte në radhë të parë vendin e tij e pastaj filmin shqiptar. Në pritje ai akumulonte role në arenën më të vështirë botërore në Çineçita (Itali), në Paramount, studion më të madhe të Holivud , në Paris duke luajtur përkrah aktorëve gjigant të filmit holivudian dhe evropian. Bekim Fehmiu me shpejtësi të rrufeshme po e rriste famën e tij si aktor i denjë dhe shumë i talentuar aq sa mahniste kritiket dhe shikuesit botëror. Bekimi u shndërruar në mit për miliona e miliona spektatorë të botës, i cili mit, herë pas here po ecte rrugëve të Prishtinës jo si legjendë e gjallë, jo si një njeri mitik por me ecjen e tij u shkri me masën e popullit sepse kjo ishte dëshira e tij e zjarrtë. Populli ynë që aso kohe ishte mësuar ta shihte Xhon Vejnin në filmat kauboj tani biri i këtij populli kishte filluar të luante edhe në filmat kauboj, me aktorët me të cilët kishte luajtur Xhon Vejni. Kishte përfunduar filmin “Kalimi nëpër shpellën e djallit” 1971, dhe pas pushimeve dëshironte të ndjente kënaqësinë dhe lumturinë ta ndante me popullin vet. Ecja e tij rrugëve të Prishtinës, e mahniste popullin, sepse nëpër këto rrugë me baltë e gropa po ecte Bekim Fehmiu, miti që kishte luajtuar filma njëlloji si Xhon Vejni, kishte luajturme yjet më prestigjioz botëror me Ava Gardner, Ornella Muti....

Pritja e gjatë dhe zhgënjimi Shqiptaret, kur e shihnin Bekim Fehmiun, ndjenin befasi por edhe krenari. E Bekimi priste oferta dhe përsëri kthehej në arenën e konkurencës botërore që të luante në filmin “Liberté, mon amour!” 1973, bashkë me Klaudia Kardinale. Sa më shumë që luante aq më shumë Bekim Fehmiut i rritej fama botërore e pas tij vraponin skenaristët duke i ofruar skenare nga më të ndryshmet që në filmin e tyre të ardhshëm ta venin emrin e Bekim Fehmiut, që ishte sigurim i suksesit. Në kërkim të shtimit të emrit të Bekim Fehmiu për film të tyre ishin edhe regjisorët e panjohur për t’u bërë të njohur, e të njohurit për ta siguruar vazhdimësinë e punës së tyre. Kështu Bekim Fehmiu do luan në filmin “Black Sunday, it could bi tomorow” 1977. (E diela e zezë”) me regji të John Frenkeinhemer nder regjisoret më të njohur të Holivudit, sipas skenarit Thomas Harris. Pas çdo filmi që e përfundonte, fama e Bekim Fehmiut rritej për të mos zbritur kurrë. Kjo ishte një tregues se Bekimi kishte arritur majat më të larta botërore të filmit. E Bekim Fehmiun e digjte dëshira dhe zjarri i vendit të tij dhe sikur në ëndërrë diçka po e nxiste që t’i ndihmonte filmit shqiptar. Nuk ishte pasioni ai që e cyste, por ishin fjalët e babait, që po prehej nën roje të flamurit dhe sikur nga ato cepa të grisur po ia percillnin amanetin e pathënë për së gjalli që atdheut t’i ndihmonte. Bekim Fehmiu nuk dinte në ishte ëndërrë se përpiqej t’i kapte fjalët që i vinin tinëzisht në thellësi të shpirtit. Vraponte pas tyre e ato largoheshin e pastaj përseri i ktheheshin. Bekimi nuk e dinte nëse i vinin nga thellësia e varrit të babait apo nga thellësia e shpirtit të tij, sepse ato vinin tinëzisht të thekshme e të frikësuara nga njerëzit e skenave të errëta, që i përcillnin edhe ëndrrat, edhe sukseset, edhe dëshirat... Nuk e dinte nëse ishin fjalë luetje apo vajtimi?! Ishin kërkesë apo dëshirë?! Ishte ëndrrë apo realitet. Ne Kosovë çdo gjë iu kishte bërë konfuz njeriut më të madh të filmit që kishte lind ky popull. Njeriut që ishte bërë simbol i tërë popullit e veçanërisht i djelmoshave të bukur shqiptar, të cilët filluan të luanin teatër edhe në rrugë, edhe në shkollë , edhe në punë ... Bekimi po priste, priti dhe dhe këto ditë më i zhgënjyer se kurrë më heret në jetën e tij me lot në sy deklaroi se po tërhiqej nga bota e filmit. Po tërhiqej nga pritja e kotë e një oferte serioze. Po tërhiqej nga bota ku në vend të vlerave ngritën antivlerat. Bekimi nuk e tha këtë sepse është aq i madh sa nuk e bënë ballë të pranojë një gjë të tillë. Nuk e tha këtë sepse ende respekton amanetin e babait dhe falmurit kombëtar, që ende në varr po i bënë roje e nga cepat e grisur e të përbaltur përmes erërave ia percjellin amanetin- kurrë mos hiç dorë nga populli. Bekimi është i vetëdijshem siç janë të vetëdijshem çdo regjisor se për aktorin nuk ekziston mosha, dhe ai në çfardo moshe mundet të luajë. Aktori edhe të jetë në karrigë lëvizësse ka mundësi të luajë. Por, i lodhur nga pritjet e kota, më në fund jep deklaratë se po tërhiqet nga bota e filmit. Ai mund të tërhiqët por kritika e mirëfilltë e filmit tonë nuk do do të lejojë që emmri i tij të shuhet. Nese sot ka tendenca për ngecje, neser do te lindin gjenerata te reja që Bekimi për ata do mbetët legjendë, e për ne një legjendë që patëm nderin të pinim kafe me të për t’iu dëshmuar fëmijëve të fëmijëve se Bekimi ishte yni dhe i tërë botës. Se Bekimi i takon miliona adhuruesve të tjerë, shikojeni emrin e tij të skalitur në enciklopedi botërore, në libra të ndryshme të filmit botëror dhe në “Dictionaire Visuel du Cinema Culte” (Fjalori Vizuel i Filmave Kult, janar 2007) Por, për Bekim Fehmiun në internet në gjuhen shqipe mund të gjejmë vetëm artikuj informativë e aty - këtu ndonjë artikull joprofesional. /Reshat Sahitaj

I NDERUAR DHE I DASHUR BEKIM FEHMIU

Na thanë se ke vrarë veten. E pabesueshme! Ti Bekim nuk mund ta vrisje Bekim Fehmiun. Ai ishte i madh për tu vrarë. E deshe ti atë apo nuk e deshe, ai nuk ishte vetëm yti. Ishte edhe yni. Ti linde në një qytet tragjik, ku filloi një luftë botërore e disa të tjera ballkanike. Ti linde në një kohë të pakohë, kur shqiptarët nuk kishin film, as ekran e as shtet të konsoliduar. Linde me shumë lindje shqiptare. Ato ishin lindje plot dhembje, disa edhe të përgjakshme. Ndaj u detyrove, njësoj si Uliksi, të rrugëtoje e shpërnguleshe nga njëri qytet në tjetrin: nga Sarajeva, Shkodra, Prizreni, Prishtina… Udhëtove nga njëra kulturë në tjetrën, nga njëri front në tjetrin. Fole në shumë gjuhë, e megjithatë disa nuk të kuptuan.Ti zgjodhe të jetosh në një skenë e vend të turbullt. Kjo ishte beteja jote, në të cilën ishe i gatshëm për sulme e plagë. Ti nuk zgjodhe skenarin e jetës sate. Atë ta shkroi e imponoi koha e gjeneratës sate.Jeta jote ishte plot shkëlqim e dallgë, guxim e frikë, sfida e fitore. I ngjan fatit të shqiptarit. I ngjan historisë sonë. Si komb, ne përherë ishim në luftë mbrojtëse, ashtu siç ishe ti. Gjatë historisë, ndonjëherë ne lidhëm edhe aleanca të gabuara, mirëpo arritëm edhe shkëlqime në civilizimin evropian. Megjithëkëtë, shpesh na bënë fajtor. Ishim të akuzuar, ishim të abuzuar. Jo rrallë e zgjodhem tkurrjen si mbrojtje. Ti jetove në Beograd, në kryeqytetin e vuajtjeve shqiptare. Aty ku shqiptarët i quajtën “sharrëxhinj”, “njerëz me bisht”, “primitivë”… Në qytetin ku shqiptarët përherë ishin të përbuzur e nënçmuar. Aty ku shpesh u morën vendime të kobshme për shqiptarët. Mirëpo ti dëshmove se ne nuk ishim njerëz me bishtë, por njerëz me njëqind shpirtra. Nuk ishim sharrëxhinj, por vetë sharra: ajo që hapë udhë edhe aty ku nuk ka. U ngrite mbi urrejtjen e përbuzjen në një yll hollivudian. Na bëre të ndihemi krenarë edhe atje ku sna njihnin ose ku sna donin. I munde përçmimet që iu bënë kombit tënd. U tregove edhe armiqve të kulturës sonë se shqiptarët kanë talent dhe mund të ngrihen edhe mbi kulturën e tyre. U dëshmove atyre se ne kemi kulturë edhe për kulturën e tyre. U bëre idol i tyre dhe yni.

Kritikët e tu të qortuan pse zgjodhe Beogradin si qytet tëndin akademik. Po çzgjidhje tjetër kishe? Ta studioje filmin në Prishtinë, Gjakovë, Ferizaj?!… Kosova asokohe nuk kishte shkollë për ty. Ndoshta mund të zgjidhje Tiranën. Po të zgjidhje Tiranën, ska dyshim se rruga jote jetësore do të ishte tjetër. Mirëpo asokohe Tirana ishte e ndaluar për ty e për ne. Madje, edhe kineastët më të njohur të Shqipërisë në ato vite shkolloheshin në Rusi. Ndaj mbase Beogradin e pate një udhë të imponuar nga rrethanat në të çilen jetove. Disa shtruan pyetjen e kundërt: pse jo Beogradin? Ne kishim intelektualë të shquar në të gjitha qendrat e Ballkanit. Nëse kishim një Moisi në Vjenë, një Gjika në Bukuresht, një Luaras në Sofje, një Frashër në Selanik, pse të mos kishim edhe një Bekim në Beograd? Në atë qytet jetuan dikur, e jetojnë edhe sot, më dhjetëra mijë shqiptarë. Në Beograd u shkolluan edhe intelektualë të shquar shqiptarë, si Anton Çeta, Idriz Ajeti e deri te Mark Krasniqi. Beogradi gjendet në Ballkan, e ky Ballkan u takon edhe shqiptarëve.Të kritikuan pse nuk u shpërngule. Pse nuk e lëshove Beogradin atëherë kur edhe intelektualë serbë u larguan në shenjë proteste për politikën e luftën që u udhëhoq e u drejtua nga ky qytet. Vendimi yt mbase ishte protesta jote. Apo lufta jote kundër tkurrjes shqiptare. Në të kaluarën ne u shpërngulëm me mijëra nga Bujanovci, Nishi, Beogradi. Mjaft na shpërngulën! Ndoshta është koha të rrimë e mbijmë aty ku duam për të dëshmuar praninë tonë në të katër anët e Ballkanit. Gjithnjë dëshiruam të të shihnim në një film shqiptar, mirëpo kjo nuk ndodhi. Sigurisht që nuk ishe kundër filmit shqiptar, mirëpo ishe kundër provincializmit primitiv shqiptar, i cili nganjëherë preku kulturën tonë. Ne kishim heronj e role për ty, mirëpo nuk kishim filma për ty. Sepse ti ishe më i madh se filmat që bënim. Kosova nuk mund të të ofronte atë që nuk e kishte. Ndaj na kritikove e të kritikuam. Donim të të shihnim të përsosur, doje të na shihje më të mirë. Kritikat, ngado që erdhën, nuk ta humbën madhështinë. Ti mbete vigan në artin tënd e kulturën tonë. Kosova nuk ka intelektualë për të gjykuar apo hedhur.

Jeta jote ishte një rrjetë sfidash. Ti rrënove ose kapërceve shumë mure. Vizitove Shqipërinë në një kohë të turbullt, kur të tjerët e kishin të ndaluar. E theve kështu murin shqiptaro-shqiptar për të dëshmuar burimin e gjakut tënd. Shkove në Francë dhe me suksesin tënd në Kanë theve murin filmik midis Evropës komuniste dhe Evropës perëndimore, të cilat i kishte ndarë lufta e po i bashkonte arti. Më vonë, me filmat tu theve edhe murin kulturor midis Evropës Lindore dhe Hollivudit. Edhe atje ishe shqiptar. Deshën të ta ndryshojnë emrin për shqiptim më të lehtë, ose qëllime komerciale, mirëpo ti nuk pranove. Emri yt kishte kuptim vetëm në gjuhën tënde. Mbete Bekim Fehmiu në çdo ekran ku zure jetë. Ti hyre në Hollivudin e Xhon Belushit në kohën kur akoma nuk dihej se edhe ai ishte shqiptar. Pas Elena Qiriqit ti ishe i pari emër shqiptar në dyert e Hollivudit.

Bekim, ti nuk e vrave Bekim Fehmiun. Nuk mund ta vrisje. Nuk kishe fuqi vrasësi për të vrarë Bekim Fehmiun. Dikush apo diçka vetëm u dha fund dhembjeve e vuajtjeve të trupit tënd. Shpirti yt gjallëron e inspiron.

Ty, apo trupin tënd, e vrau koha e ligë, koha e dhunës, koha e kobit, të cilën e sollën ata që deshën një Ballkan tjetër. Ty të vrau dëshpërimi, vetmia, zhgënjimi, politika… Ty të vranë ata që plagosën Evropën, ata që ngulfatën Ballkanin, ata që dogjën Kosovën, ata që shpërndanë vdekje nga Kroacia deri në Kosovë. Ty të vrau shovinizmi serb, primitivizmi Ballkanik, dhuna mbi humanizmin, urrejtja midis njerëzve. Ty të vranë armiqtë e artit tënd. Ata të gjithë së bashku nuk mund të të vrisnit me një plumb, ndaj të vranë me zymtësinë, me errësirën e tmerrin që krijuan rreth teje.

Ti besove se kultura është mbi politikën, mirëpo politika shpesh e dhunoi kulturën. Ti besove se arti është mbi ndasitë midis njerëzve, mirëpo njerëzit krijuan kufi gjaku. Ty të vrau rrënimi i kalasë sate të paqes. Ty të vrau lufta pa luftëtarë. Të vrau paqja që nuk ishte. Të vrau koha e pakohë. Të vranë… apo besojnë se të kanë vrarë!

Ti jetove në dy brigje që nuk takoheshin dot, sepse urat rrënoheshin çdo ditë. I besove kohës në të cilën jetove, mirëpo ajo të zhgënjeu ty dhe ne. Zgjodhe heshtjen si armë kundër armiqve të tu, zgjodhe izolimin si protestë, mbylljen si mburojë. Ishin këto armë shumë njerëzore e të civilizuara për armiqtë e tu primitivë.

Ti vendose ta bëje këtë luftë i vetmuar. Megjithëkëtë ne ndihemi fajtorë: të lamë të vetmuar atëherë kur më së tepërmi kishe nevojë për miq. Ne të kishim ty në ekran, mirëpo ti nuk na kishe pranë. Të kërkojmë ndjesë.

Ti e le Kosovën si Uliksi Penelopën për të luftuar për artin tënd. Kosova të priti me vite. Po kthehesh nga Troja jote në Kosovë hi e shpirt, yll e famë. Vdekja jote na kujton kohën kur kolosë të kulturës sonë vinin në arkivole nga dheu i huaj.

Ti le porosi të kremohesh. Ndoshta pse trupi yt ishte në flakë prej vitesh. Ndaj varri yt nuk do të jetë në Beograd, as në Prishtinë, në Tiranë, as në Holivud. Varri yt do të jetë në qiell, atje ku pushojnë yjet. Sepse ti ishe një yll. Atje të pret Aleksandër Moisiu e emra të tjerë shqiptarësh të bekuar. Në historinë tonë nuk është hera e parë që yjet shqiptarë lindin ose vdesin në dhe të huaj. E rëndësishme është qe ata shkëlqejnë mbi tokën e tyre. Ne jo rrallë u kemi dhënë krijues e heronj edhe kulturave të tjera, ashtu siç bën bota e civilizuar.

Ti ishe një shkollë e Moisive të rinj. Familja jote ishte një universitet shqiptar: tempulli i Ibrahim Fehmiut. Sot familja jote jemi të gjithë adhuruesit e filmit tënd.

Thanë se jetove 74 vjet. Themi se jetove më mijëra vjet e do të bësh edhe shumë jetë të tjera në të katër anët e botës, kudo që do të arrijnë filmat e tu. Prizreni të dha djalërinë, ti po i jep emrin: Bekimin.

Ti nuk po i kthehesh tokës së Kosovës, ajo ka varre tepër. Po i kthehesh qiellit të Kosovës. Engjëjt dhe artistet jetojnë në qiell. Prej sot ai qiell ka një yll më tepër. Të gjithë ata që ëndërrojnë Olimpin tënd le të shikojnë kah ai yll. Të qoftë i kaltër qielli i Kosovës! Qoftë e pafund bota e artit tënd! Qoftë i ndritshëm ylli yt në atë qiell!

Hys Shkreli