Sadik Selmani

by **Naki** Sun 23 Feb 2014, 22:35

Nga: Gjon Markokaj

Sadik Selmani i Grisë ka qenë një burrë shumë i zgjuar, fisnik e bujar i cili I kishte edhe në traditën familjare keto cilësi. Unë kam qënë disa herë në shtepinë e tijë, ku kam gjetë bujari, ku kam ndigjuar prej tijë "Urtinë Popullore", e s' mundem që t' i diftoi të gjitha, por mundem të sjell ndonji aspekt të cilat i ruaj në kujtesen dhe shenimet e mia.

…!

-- Nji natë shkova për t’fjetur në shtepinë e Sadikut. Aty gjeta edhe dy mysafir të tjerë Kjo shtepi e tillë ishte. Pa mysafir s'e gjeje asnjiherë! Sadiku ishte bujar dhe e këthente bukën pa interes, për udhëtarë, nevojçarë, në "Drumin e Grisë" e te malesise në rrugen historike shekullore Gjakove-Shkoder.

--Nji nga mysafiret që ishte si më 'i zgjuari i drejtohet Sadikut:

-- Fol nje here Sadik Selmani. Na kallxo psh se si e kur kthehet buka?

-- Sadiku: -- Buken, kur e këthen; se po e ha nëser te ai, apo ajo, s' është bukë. Eshte vetem interes.

Buken, kur e këthen; se ai tjetri e ka nji grue të mirë ose nji çikë të mirë, përsëri ajo, s' është bukë.

- Herë tjeter, kurdo e kujtdo t' ja këthejsh bukën është bukë e mirë!

Une i thash Sadikut,- na thuaj ndonji gje, na pyet edhe Ti ndonji gje...,

--Sadiku: Me pyet, s'eshte e lehte. Pyet i zgjuari, jo budalla. Me folë, s' po di kah me ja nisë....,

Dhe, prap vazhdoi:

Ishte kane shkue Dede Zef Preka, i Currajve te Eperm, te Bek Ahmeti i Gjonajve te Gegysenit.

Të dy, burra të zgjuar.

Beka e priti me respeket. Gjate kohes qe po e pjekte kafen Deda i drejtohet Bekës:

-- Ani ma Bekë Ahmeti?

-- Beka: - hiç, arahrazolla!

-- Deda perseri: - ani ma Bekë?

-- Beka, hiq arahrazolla!

--Deda i thote se treti.

-- Ani ma Bek Ahmeti i Gjonajve?

--A din ma, Dedë, hagerte dreqi, a din ndryshej?

--Deda: Di gjitheqyshe Bekë....,

--Beka, aje kane ne oden e grave ndonjihere?

--Deda, -shpesh here.

--Beka, -ç’fare kie pa ne oden e grave?

--Deda: - çfare pata me pa? Kusinë në zjarr, grate ka i futin krande.

-- Aaa, tash po. Edhe muhabeti eshte si kusija ne zjëm; futi krande per me vlue,- tha Beka

Sadiku e kishte fjalen per neve, ( me bani pyetje që t' flas). Me thane te verteten ne e kishim te veshtire, t' i benim pyetje Sadikut.

-- Në muhabet e sipër, Sadiku na shtron nji pyetje; pra , na muar neve mysafirët në intervistë:

-- Ç’farë është ma'i keqi sënd?

Të gjithë sa ishim në dhomë, u preokupuam dhe filluam të epnin mendime:

— Skamja është e keqe - thash unë.

—Sadiku: -Jo, se je fukara e pasurohesh, neser edhe bëhesh zinxhin.

— Pleqëria - tha nji tjetër.

— Sadiku: -Plaket gjithkush që ka ymër.

— "Gruaja e keqe" - thashë përseri unë.

-- Sadiku: -Jo, burri i forte e lëshon gruen e keqe e merr nji tjetër te mirë.

-- Përgjigjet tona, nje nga nje, po na i "hidhte për dere"!

Kjo ishte shumë interesante, sa unë e "vrava shumë mëndjen" që, t' i përgjigjem dhe përsëri e mora fjalen:

-- Sadik e kam gjetë, - thirra une jo pa optimizem se do e kaloj klasen.

-- Jo tha ai.

-- E kam gjetë Sadik, - vazhdova përseri unë, me nji ton sikur isha tepër i sigurtë....,

— Sadiku: -Folë të lumtë goja !

— "M' i keqi sënd është, kur koritësh e s'ke si nderesh" - thashë unë, me nji siguri të plotë.

— Sadiku: -Të lumtë se e gjete; por më thuaj ndonji shëmbull.

-- Shëmbuj i thashe aqë, sa e binda:

— Kur e vret, tjetrin në besë, pret mikun vetit e, s' ke si ndreqesh.

- Kryen nji poshtersi që, s' kie si e shlyen. I tregova, njerëz me fakte sa edhe e binda.

— Sadiku ngase i erdhi mire që e gjeta vazhdoi:

-- "Aga Imeri, shkonte pazarit duke thënë: - "Si koritësh, kur s' ke si nderësh"? "Si koritësh, kur s' kie si nderesh"?

-- Ishte e njëjta pergjigje, por me (fjalë të tjera) si ajo imja. Qeshem të gjithë, se më këtë Sadiku, desh t' na thoshte se, s' ishte e veshtirë, se e kapasë thanë edhe Agë Imeri i Grisë i cili qe sëmur; e së fundi i thonin: -Aga është ( i ndërruem orësh).

Unë e rrespektoja shumë Sadikun dhe e mora më të qeshur...

…!

-- Sadik Selmani ka qënë aqë i zgjuar, të bënte pyetje sa s’të lente bri ngjitur.

— Mundem, t’u sjell disa pyetje që i ka drejtuar, në forëm intervistimi në biseda më njerzit që, mi ka treguar më gojen e tijë.

-- I shkon në shtepi me fjetë Sekretari i Rinisë i Rrethit Shkodres, shok i Zeqirit.

— Në muhabet e sipër, i drejtohet Sadikut: Na fol ndonji gjë, na pyet ndonji gjë që të hymë në muhabet.

— Sadiku u drejtohet: - Ju jeni me shkollë. Pyetjet a t’ jau bëj me u lënë në klasë, apo me kalue klasën? (sigurisht këtë jua tha m' i frikësue, me i habitë).

-- Sekretari: Pyet çfarë të duash o xha Sadik!

-- Sadiku: - Pse Shiponja është kuq e zi?

-- Shqiponja e zezë, dykrenare simbol, i bijëve t'shqipës, i shqiptarëve, sfondi i kuq, gjaku i deshmorëve.

-- Me ngjyrën e kuqe jam dakort, e tregon gjakun e deshmorëve, ndersa për shqiponjën ngyrë të zezë s' jam fort dakort… Ka edhe shqiponja të bardha, bile shkojnë nga dy. (këtë të fundit ja thashë; m'e futë në pyllë, shpjegonte Sadiku)

—Sekretari: Vazhdo xhajo, ndonji pyetje tjetër.

— Sadiku: - Te je me origjinë nga Shkodra;

pse i thonë, -tërë Shkodra, janë munduar e nuk kan mujt me’ i dhanë një gomari uji?

--E dija se përgjigjen e kishte të veshtirë - më thoshte Sadiku, atëhere kur m' tregoi.

— Sekretari: -O,o, xhajo kjo pyetje është shumë e veshtirë s'e gjëjë dot! Zgjidh ndonji pyetje tjetër!

— Sadiku: -Unë e kam pyetjen tjetër edhe më të veshtirë se të parën.

Sekretari: - S’ka mundësi, m’e gjetë; më të veshtirë se këtë pyetje që m'the.

Sadiku: --"Çe, diten shkodranët që gomari është asht eqëm e u munduan aqë fort, m’i dhanë ujë"?

Sekretari, s’ i dha "dum, asë maje", pyetjes së xha Sadikut….,

-- Sekretari: O,o,o, xha Sadik ! A po na le rehat! Te je plak shumë i zgjaur e, s’kena mundësi t' ua dalim juve.

Zgjuarsitë e urtitë e Sadikut janë të shumta e të regjisruara edhe në mëndjen time, por unë mundem të demonstroj vetem skëjin e tyre.

…!

-- Sadik Selmani; në muhabet e sipër më tregoi:

--"Më erdhen në shtepi Lumturi Rexha, me të shoqin, e shoqëruar, nga Mire Marku, Sekretarja e Partisë së Rrethit e do te tjere. Edhe Zeqiri ishte me ta.

-- Sadiku: Deshta m' i provuar zgjuarsinë, shoqës Lumturi.

-- Shoqja Lumturie,- thash. - I kie ble këpucët me lekë; janë sosë e nuk bajmë ma.Tash a me ndëjtë zdathë a, me' i ble nje palë të tjerat?

Në atë moment, m' hyri plaka ime në dhomen e pritjes - vazhdoi Sadiku: Ajo ja lëshoi sytë, plakës sime dhe më tha: "Edhe nji herë je mirë Xha Sadik; me hecë me ato që i kie, m' i meremetua, m' i lustruar e m' i marrë me të mirë, shkon edhe do kohë"!

-- Sadiku: Përgjigjja e zgjuar, m' epë kurajo!

-- Shoqja, Lumturie: -Kur po ndahen vëllaznit nderveti; kush e ka fajin; vjehrra, reja apo djali?

-- Ajo pa hezituar më tha: - vjehrra.

-- Sadiku: --Shoqja Lumturie, s' jam dakort, i ndan reja.

Kisha deshirë ta gjurmoj edhe më shumë -- vazhdoi Sadiku.

-- "Ti që je Kryetare e Grave të Shqipërisë; a mundesh, me eksperimëntue, nji diçka të thjeshtë? S' po të them në t'gjithë Shqipëri, por në Rrethin e Tiranës. Nëpërmes grave, pyet e verifiko: "Sa reja e kanë fotografinë e vjehrrës në dhomën e gjumit"?

-- Lumturia: -"Atë pune e bëj kollaj xha Sadik!

-- A e sheh kët burrin, n'anen e oxhakut?

-- Sadiku: Po e shoh.

Lumturia: -- Është burri im; si të doket? (Ishte fjala per te shoqin e Lumes, Bardhylin, professor ne UT).

-- Sadiku: Burrë i mirë, mos koftë "gacë e mblueme me hi".

Hahahahahahaha, -plasi gazi ne odë.

-- Pse i the ashtu?-- I thashë unë Sadikut.

Sadiku: -I thashë se; se "burri e gruaja tërë jetën e ndjekun njëri - tjetrin, ku po e nxënë keq"...

--Thonë se pyetja e Sadikut; Lumturi Rexhen e preokupoi dhe se me verifikimin që kreu në Tiranë nëpërmes organizatave t' gruas; s' nxorr veçse dy - tre reja që mbanin në dhomën e gjumit foton e vjehrres. Kështu është folur; (kjo e fundit, s' di sa është e vertetë)?

…!

Me 15 dhjetor 1970, mua më vdiq baba im Ndue Pjetra dhe u varros me 16 dhjetor. Sadik Selmani erdh me pa dhe në muhabet e sipër me burra në odë; ju drejtue Pjetrush Colit: "A, i kie borxh djalit"?

-- Pjetrushi: -Jo kur ta rriti e ta martoj; ç' borxh i kam djalit?

-- Sadiku: --"Djalit i kie borxh tërë jetën"!

Pjetrushi ishte i zgjuar bile edhe me kishte thane shpesh se due me u takue me Sadik Selmanin e Grisë; mem tregue se pse "djalit i kie borxh tërë jetën"?

Nji ditë i thash Pjetrushit: A kie thanë: "I foli djalit mos m'u rrëzue, nëpër fërkëmat mi"?

-- Po tha Pjetrushi.

-- A mos është e njëjta. -- I thashë unë.

-- Djalit i kie borxh tërë jeten; se kudo të jetë, e ngado të shkojnë, mëndon për të, mërzitësh për të, rrin tuj e porositë etj. Këtë, t' tha Sadik Selmani, me sa kuptoj unë.

--Kujtojmë këngën e Sylës: / Po ban Syla medet për mue/ Janë kanë t' ri djemt, mu kanë merue/

Afer tyre t' ishna qellue/ Nga nji kobure jau kishna ndihmue/! Deshira per te ndihmuar djalin, s' te hiqet gjithe jeten

-- Kangë e vjetër me shumë kuptim: "Babai, i ka borxh djalit", këtu bie në nji mëndim me Sadikun....,

Kot s' thonë toskët: "Bënem babi, të të ngjajë"!

Me këto që thashë ja mbusha mëndjen Pjetrush Colit se Sadik Selmani kishte të drejtë...

…!

-- Një kohë, data s' me kujtohet; të "klubi i Rrustem Nezës", po pinim kafe me Dedë Gjeloshin, nëpërmes të tjerave më tha:

-- Gjon e kie jaran Sadik Selmanin e Grisë.

-- Po i thashë unë

-- Ai në nji ziafet ka thanë: "Ma t' madhin jaran e kie jaranin e grues". Është debatue shumë; s' është shpjeguar. Ështe ënde e pa zgjidhur. Si mëndon për këtë shprehje të tijë?

Edhe unë, s' e dita se çfarë; t' i them, por kisha besim se Sadik Selmani, s' flet fjalë që "s' hahet", është i zgjuar e nuk gabon per kollaj....,

-- Unë i thash: "Dedë fjalët janë merri, ka t' i marrësh"! Janë si "gurët e shahut". Po i vëndove aty ku ka vëndin e zën tjetrin "mat"; po i vëndose pa vënd, zihesh vetë "mat"

Sadik Selmani me fjalën e tijë s'është zënë kurrë "mat"....,

Ai e shpjegon vetë, se ç' ka deshtë, t' thonë me ate shprehje?

Pimë kafet dhe u shpërndamë. Deda iku, për n' Gri, unë shkova, në punën time te shkolla.

E vrava mëndjen edhe unë shumë kohë, e bëra veshin mizë, të ndigjoj, zberthimin e asajë shprehje të Sadikut, duke pasë, nji besim të plotë të "logjika e Sadikut", i cili kur të bien dakort, m' e zbërthye atë shprehje ai; i jep nji teh familjar edukativ.

Sadik Selmani U1_SadikSelmani-BinakArifi

Mbas dy vjetësh e mora vesh; se Sadik Selmani i kishte dhanë nji shpjegim shumë edukativ.

Në turizëm, në qytetin Bajram - Curri, Sadiku duke pirë kafe, me nji grup shokësh; njëri prej tyre i tha:

-- Xha Sadik, na kie lënë, me "veshë hapur"; s' na tregove se ç' kie deshtë, t' thuajsh, me shprehjen: " Më t' madhin jaran, kie jaranin e grues"?

-- A s'e keni gjetë hala, -foli xha Sadiku?

-- Duke shikuar rreth e qark tavolinat në lokal; e shikon nji burrë të vjetër, sigurisht të zgjuar, të cilin Sadiku e njifte shumë mirë, vetë i dyti duke pirë kafe.

-- Cili prej jush mundet; me shkue e m' i thanë, atijë burri t' vjetër: "A, i din jaran grues"?

-- Njëri prej tyre e muar guximin e shkoj dhe e pyeti:

"A i din jaran grues, o Filani"?

-- Plaku i zgjuar, e shikoi, drejt në sy, dhe i tha: "A, të shtini Sadiku, m' e ba këtë pyetje?

-- Thuaj Sadikut: "Dy ja di e, më të tretin janë shëjzat".

-- Këthehet, në tavolinë dhe u thotë; se ai burrë më tha:

"Dy ja di e me të tretin, janë shëjzat"...,

-- Ata që ishin në tavolinë e vranë mëndjen; por prap - seprap, s' e zgjidhen dot "enigmën".

-- Si nuk e kuptoni more; si nuk e kuptoni?-- Vazhdoi Sadik Selmani.

*-- "Ai burri, i ulur atje në tavolinë, ka dy djem; dy djemt janë jarana të nënës, se nëna s' don kënd ma shumë se djalin; në të njëjtën kohë janë edhe jarana të babait; ndersa me të tretin janë shëjzat; ata jânë burrë e grua që tërë jetën duhen, por kontrollojnë njëri - tjetrin"!

Sqaroni e thuajauni burrave; se këtë ka deshtë të thonë, Sadik Selmani i Grisë!

…!

Ai ishte i zgjuar, i njifte, burrat dinte ta shtronte muhabetin me ta, prandaj që atë kohë, në fillim të viteve ’70, i kam thënë kolegut, shokut e mikut tim Zeqir Lushaj: "Mësoni prej Sadikut, se është njeri shumë i zgjuar"!

-- Zeqiri m'u përgjigj: "S'mundemi me' i nxjerrë gjë per kollaj babës o Gjon. Vetem kur na vijnë mysafirë, at-here baba shprehet krejt lirshem, na ben muhabetin e këndshem e shprazet në urti….-

------------------

-Ekskluzivisht per ZemraShqiptare, nga Uashingtoni, USA, 22 Janar 2014-

Shenim i autorit:

I publikoj (pjesërisht) keto kujtime e shenime te mijat, në vitin e 110 vjetorit të lindjes se burrit të njohur të Malësisë së Gjakovës, Sadik Selmani - Lushaj – (1904-1986).