Vrasja e Isa Boletinit

Vrasja mizore e Isa Boletinit më 23 janar 1916 në Podgoricë të Malit të Zi (15)

Prof. Dr. Hakif Bajrami

Më 23 tetor 1915 shqiptarët e Nahisë, Gjilanit (Pasjan - Llashicë), do të organizohen dhe ngritën në sulme kundër forcave serbe në arrati kah Shkupi dhe Tetova. Kështu rrugët Shkup - Tetovë dhe Kaçanik - Tetovë do t’i kontrollojnë shqiptarët pa ndihmën e bullgarëve kundër ushtrisë serbe në arrati. Ndërsa më 4. XI. 1915 shqiptarët dhe ushtria bullgare do të shpërthejnë kah Zhegra për të marshuar kah Vitia dhe Ferizaj, për ta marrë drejtimin kah Prizreni. (AS. Veliki rat, kraj 1915, F. Rat na Kosovskom vilajetu protiv arbanasa i bugra”). 

Kryengritja shqiptare në tërë Kosovën më 9 nëntor 1915

Shqiptarët pas tërheqjes së ushtrisë serbe do të ngritën fuqishëm kundër elementeve kriminale serbe që kishin bërë mizori për tre vjet me radhë. Në Kosovë do të ftohen Hasan Prishtina, Bajram Curri dhe Isa Boletini.  Por, duke e vërejtur se shqiptarët do të riorganizohen, mafia malazeze dhe serbe do t’i organizojnë Isa Boletinit sulm në Shtabin e Malit Zi dhe do ta likuidojnë. Për këtë likuidim nuk do të dinë për dy muaj Hasan Prishtina dhe Bajram Curri. Par tërheqjes së forcave serbe nga të gjitha qytetet e Vilajetit të Kosovës për të kaluar nëpër Malësinë e Madhe drejt detit, ku mbeturinat e asaj ushtria xhelatë i prisnin francezët dhe anglezët, shqiptarët do të mendojnë se ka ardhur momenti historik për ta dëbuar Serbinë përgjithmonë nga trojet shqiptare. Një orientim i tillë do të zgjasë gjatë tetorit-dhjetorit 1915, atëherë kur edhe Kral Petri dhe Qeveria nga Merdari do të orientohen për Prizren drejt Durrësit. Sulme ndaj reparteve të fundit serbe në tërheqje do të ngjajnë në vijat strategjike: Tullar - Prishtinë; Perpellac - Merdar - Prishtinë - Prizren. Sulmi më i fuqishëm do të ndodhë në vijën strategjike Mitrovicë - Istog - Pejë - Deçan - Gjakovë - Prizren - Kukës. Sidomos kreshnikët e Junikut do t’i dëshmojnë aftësitë e tyre më 20. XI. 1915, kur austriakët do t’i afrohen vijës strategjike Pazari i Ri-Ribar. Sulmet më të rëndësishme u ndërmorën nga pusitë dhe çetat e vogla, por efektive. Çka është me rëndësi, kreshnikët shqiptarë, asnjë njeri me origjinë sllave, nuk e kanë privuar nga jeta e që nuk kishte armë në dorë, ose që nuk është ekspozuar në krime ndaj civilëve shqiptarë si e kishin zakon oficerët dhe ushtarët serbo-malazezë. Në këtë rrethanë në armë do të ngritën shqiptarët e Istogut, Runikut dhe Pejës deri në Rozhajë. Vala kryengritëse do të përhapet nga kreshnikët e Gjakovës, Hasit dhe Prizrenit më 27 Xi 1915. Kështu një divizion i Moravës i thirrjes së dytë do të paaftësohet në tërësi. Nikolla Pashiqi pas një viti do t’i drejtohet Esat Pashës dhe Ahmet Zogollit se shqiptarët në tërheqje në çdo pëllëmbë të tokave shqiptare na kanë sulmuar pa paralajmërim. Në lidhje me këtë situatë, dokumentet e kohës vërtetojnë se më 3 XII 1915 kryengritja shqiptare ishte në kulm sidomos në trevat e Deçanit, Pejës dhe Plavës. Atëbotë llogaritej se 1800 kryengritës të armatosur edhe me sëpata dhe kmesa ishin dalë në front sepse u mungonte armatimi. (B. H. v. cit. f. 192).

Isa Boletini në këtë kohë ishte azilant në Podgoricë, sepse francezët e dëshironin një fat të tillë për heroin shqiptar. Isa Boletini do të vritët më 23 janar 1916 në prag të Shtabit Madhor të ushtrisë malazeze me urdhër të Kral Nikollës, Kral Petrit dhe agjentëve francezë e rusë. Nuk kanë munguar edhe orvatjet e Esat Pashës dhe Ahmet Zogollit sipas adjutantit të Nikollë Pashiqit. (AJ. “Pashiqeve hartije 1915-1917: Kako istrebit a. narod putem deprotiranja u Tursku). 

Të përfundojmë se askush nuk mund t’i kuptonte sjelljet e Esat Pashës, Ahmet Zogut, Prenk B. Dodës. Jo vetëm këta sot ishin me një qëndrim, nesër e ndryshonin, sot ishin me një “gospodar”, të nesërmen ishin me një senjorë ose “hazretleri”. Po kjo politikë është dukuri normale kur të merret shembulli i Italisë, e cila e filloi luftën në Bllokun me Gjermaninë dhe Austro-Hungarinë dhe për interesa më 26 prill 1915 në Londër u kthye kundër aleatëve të deridjeshëm. Me këtë nuk dua ta arsyetoi tradhtinë, por dua të them që kujdesi ndaj tradhtarëve duhet të llogaritet në çdo çast të historisë. 

Pse u vra Isa BOLETINI 

Në prag të mbarimit të vitit 1915 në Peterburg, Beograd dhe Cetinë kishte filluar të qarkullojë një karikaturë ku Isa Boletni shihet duke e prerë me sharrë një pasha të Stambollit, i cli nuk kishte lejuar që Shqipëria të shpallet e pavarur. Në karikaturën vijuese Isa Boletini shihet duke u përgatitur për t’i prerë me sharrë: N. Iganitivein, sepse i kishte shfarosë 714 fshatra shqiptare të sanxhakut të Nishit më 1877-8, në saje të tradhtisë prostitucionale të Jilldyzit të Stambollit. Isa Boletini shihet duke u përgatitë ta pres me sharrë Knjaz Nikollen e Malit Zi se i kishte okupuar viset më të mira shqiptare: Tivarin, Ulqinin, Plavën, Gusinë, Istogun, Pejën, Deçanin dhe gjysmën e Gjakovës nga viti 1881 e deri më 1912. Isa Boletini shihet në karikaturë duke e prerë me sharrë Vlladan Gjorgjeviqin (autorin e librit pamflet: Arnauti i velike sille-), se po përhapte rrena dhe shpifje nëpër Evropë, se “shqiptarët kanë bisht”. Prandaj, Isa BOLETINI kërcënohet se “Vlladanit Shumadisë do t’ia ngjes bishtin në lule të ballit me koburen që e baj në brez qe 30 vjet”. 

Isa Boletini shihet duke e prerë me sharrë Nikolla Pashiqin se kishte bërë krime mbi muhaxhirët shqiptarë, se i kishte okupuar dy vilajetet më të mira të trojeve shqiptare: atë të Kosovës dhe Manastirit. Isa Boletini shihet duke u kërcënuar me dy koburet e tij çdo armiku që ishte ekspozuar si armik i Shqipërisë. Në këtë propagandë qëndron prapavija e vrasjes së Isa Boletinit në Podgoricë, gjithnjë në shenjë hakmarrje ndaj parisë politike shqiptare, më 23 janar 1916. (Karikaturat nga CPB. Janë të botuara-HB). 

 Isa Boletini, propagandohej në fund të vitit 1915 shtypin e disa shteteve të Ballkanit dhe nëpër zyrat e disa fuqive evropiane kinse kishte deklaruar se: “Nuk kam sharrë tani për tani: për sulltanin e Stambollit për kral Petrin e Shumadisë, për kral Nikollën e Cerna Gorës, sepse janë kah shkojnë në varr”. 

Beogradi nuk do t’ia falë Isa Boletinit, me veshjen karakteristike kombëtare, që e shoqëroi Ismail Qemailin nëpër Evropë, me çka tregonte se është përfaqësues i Vilajetit të Kosovës, të cilin Serbia e kishte okupuar. Madje hapur Isa Boletini do të theksoi në Romë, Vjenë, Paris dhe Londër se Kosova është dhe do të mbetet pjesë e Shqipërisë. Beogradi dhe Cetina nuk do ta falin kurrë Isa Boetinin sepse i ndenji me kreshnikët e tij të Kosovës, deri në çastet e fundit Mbretit Wid, edhe atëherë kur të gjithë përfaqësuesit e Evropës ishin larguar nga Durrësi. Beogradi, Cetina dhe Peterburgu nuk do ta falin Isa Boletinin pse nuk doli në përkrahje të tradhtarit Esad Pasha, i cili pretendonte të kthehet në krye të fronit shqiptar më 1915.

Në bazë të dokumenteve të shumta në arkiva, konkludoi se Isa Boletini e vranë agjenturat serbe, sepse e konsideronin se ishte organizator i vrasjes së Konsullit Lluka Marinkoviq më 1890 në Prishtinë; sepse ishte krah i forte i Hazhi Zekës në Besa Besën e Pejës 1899-1902; sepse më 18 tetor 1912 në Merdar ishte likuiduar një brigade serbe. Isa Boletini ne vranë agjenturat ruse, sepse konsideronin se është organizator i vrasjes Shçerbinit në Mitrovicë më 1903; sepse ishte luftëtar i denjë për krijimin e shtetit shqiptar në trojet e veta, ndërsa Rusia cariste planifikonte që Shqipëri mos të ketë fare. Isa Boletinin e vranë qarqet malazeze në pabesi sepse në Hotelin “Kavurr” në Milano i kishte deklaruar troç Ballugjiqit se: “Derisa të jam gjallë, këmba e Kral Nikollës në Shkodër nuk do të shkelë”. 

Mbetet enigmatike çështja pse u vra Isa Boletini më 23 janar 1916 kur në të njëjtën ditë lirohen nga burgu i Cetinës, si i marrë peng: Prenk Bib Doda, Seid Pasha, gjeneral Aqif Pasha ish-ministër Feizi Alizoti dhe Luigj Gurakuqi ish-ministër. Në të njëjtën ditë këto personalitet lëshojnë një proklamatë me titull: “E çmueshmja besniki vëllazënore shqyptarë”, duke e përkrahur okupimin Austro-Hungarez!.(FUND)

Burimet dhe literatura:

Bardhosh Gaçe, Ata që e shpallën Pavarësinë Kombëtare, Tiranë 1997;

Arkivi i Jugosllavisë, koleksionet “Isa Boletini” dhe “Pajazit Boletinit”;

Arkivi i Jugosllavisë, Fondi CPB. Koleksioni “Arçibad Rajs”, korrespodent lufte 1912-1918. Me përkatësi shtetërore ishte zviceran, por ishte dhëndër i serbëve deri më 1928, kur la një testament për serbët. Testamenti ishte i mbyllur deri më 1977. Është botuar. Aty flitet për personalitetin e Isa BOLETINIT;

Vrasja e Isa Boletinit, si qëllim daton nga viti 1890 kur pashai osman deklaroi: “Isa Boletini është autoritet. Ju serbët jeni në besë të Isa Boletinit, sepse ai nuk është personalitet dhe i bënë padrejtësi askujt. Por sjelljet e muhaxhirëve që janë të revoltuar, pse i keni përzënë nga Sanxhaku i tyre (i Nishit), vetëm Isa Boletini mund t’i frenojë. Janë 21 ditarë lufte 1877/78. Ata ditarë flasin për tmerret që kishin pësuar shqiptarët në atë dimër fatal. Isa Boletini me familje i kishte strehuar me mija familje nëpër Vilajet, prandaj ai konsiderohej si mesi i tyre!

Dragisha Vasiq, Dva meseca u Jugosllovenskom Sibiru, Beograd, pa datë botimi;

Arkivi i Luftës, Vjenë , koleksioni “Personalitete shqiptare 1912-1918”;

Bogumil Hrabak, 83 dokumente nga Arkivat e Vjenës për “çështjen shqiptare 1914-1915”;

Arkivi Politik, Vjenë, “Personalitet shqiptare dhe Ëidi’ 1912-1915; (dok. Nga R. Shvanke). 

Arkivi DASIP B. “Albanski Osek 1912-1918”;

Arkivi VII B. P. 4 dhe P. 3. Isa Boletini “Arnaut ili Arnautash”?;

Fatmira Musa, Osa Boletini, Tiranë. ?;

Fehmi Pushkolli, Gjeneral Isa Boletini, Prishtinë. 1993;

Tahir Abdyli, Isa Boletini, Prishtinë. 1992;

Deklaratë, e ish-oficerit rezervë të “JAN” Beograd 1977;

Deklaratë e Shefqet Hoxhës më 1972;

Deklaratë e Mustafë Stubllës, Për Luftën Ballkanike dhe Isa Boletinin më 1972;

Kujtime të Qamil Luzhës, Për Barjram Currin dhe K. Kosovës më 1973;

Kujtime të Ramiz Binishit, Për Bajram Currin dhe Hasan Prishtinën më 1974;

Kujtime të Shyqri Hoxhës, Për Hasan Prishtinë dhe Mulla Ahmet Shtimen më 1972;

Kujtime të Metë Podievës, Për Isa Boletinin më 1973;

Kujtime të Sylë Hys Popovës, Për Isa Boletinin më 1973.