Thenie te akademikeve , historianeve, te huaj

Ja disa nga theniet qe jane shkruar dhe do vazhdojne te shkruhen per shqiptaret nga historiane, letrar, akedimke, luftetar, te huaj duke iu referuar tipareve fizike te shqiptareve, te burrave apo te grave.


Akademiku anglez Henri Hollant i cili kaloi ne vendin tone i mahnitur nga natyra dhe bukurite shenon tiparet dhe karakteristikat e banoreve te vendit tone.

Liri gjate udhetimit te tij thote: male me pamje te mrekullueshme, ngushtica dhe kalime te perkryera te nje bote te mahnitshme, jane peisazhe qe asnje shpirt artisti apo piktori nuk do mund ti paraqes apo krijoj.Keto mrekulli shtrihen njera pas tjetres, cfaqen mbas pyjeve larg e larg deri ne pafundesine e asaj qe te kap syri.Pllaja dhe krahina te ndara nga perdredhja e lumenjeve, fushta shtrihen nen nje ngjyre blu te ngrohte e te qete.Tomori qendron mes tyre si nje ishull blu i erret.Ai ndjek syte e mendjes time duke me perzier te tashmen me te kaluaren.....
Malet e Shqiperise jane te mahnitshme e perrallore.

Camille Paganel: Egersise se ketij vendi i imponohen shqiptaret qe ne pjesen derrmuese te tyre i takojne nje brumi te ashper e te celikte, me nje fytyre te reshkur, me nje veshtrim tejcpues, luftetar triam e me instikte te tmerrshme.Bukuria e tyre trondit burrat, ndersa eleganca shtang femrat.

Pouqueville: " grate e gegerise jane vazhdimisht te armatosura. Kane nje veshtrim krenar, ecje te ngadalshme disi te madherishme, mburren qe jae luftetare dhe pjese e cetave te burrave. Te rrituar dhe te edukuara ne kushte te ashpra dhe te veshtira e plot mundime, te mesuara vazhdimisht me rreziqe, vendosmerrisht thjesht dhe pa kredencjale kercenojne vdekjenh, mbasi dhe gezimet ne jeten e tyre jane te panjohura. Ne rruget e gjata qe ato bejne me brezin e ngarkuar plot me arme dhe te shoqeruara perhere nga qen te tmerrshem qe lehin llahtarshem..... nuk guxon askush tu afrohet.
Ndersa ato i takojne nje race qe i kushton pak kohe angazhimit me punet e shtepise, vazhdojne te ruajne nje zakon te lashte te rraces se tyre- qe nuk mund te rrojne pa arme.Po ti shikosh ne beteja kur rrezikohet shtepia e tyre prinderore, ngjajne me amazonat-, e zene menjehere pozicionin me vijen e luftes duke nxituar e u afruar drejt gjakderdhjes....Qofshin katolike apo myslymane asnje prej tyre nuk mban jasemin, nje zili kjo e tere grave te vendeve lindore per ta pasur veshur.
Jane te bukura te turpshme dhe krenare.Por kur lindin e u dhurojne shu7me femije burrave te tyre , atehere fillon te zgjerohet dashuria e tyre dhe te pushtoje zemren bashkeshortore.
Grate e toskeve jane te thjeshta dhe te matura me nje bukuri te vecante femerore.Grate e myzeqese dhe te rrafshit te Tomorrit jane thesare me vlera te verteta bukurie per kuroren e dashurise.Me sy te medhenj te kalter e te ndricuar me flake qiellore, me floke geshtenje ne te verdhe, apo geshtenje te erret,k hunde te holle, goje te embel dhe elegante- keto jane dhuratat qe te japin grate toske.
Me lekundjet e tyre trupore elegante, dhe te ndjeshme, me finesen e kembeve te tyre, cdokush mund ti marr per perendesha te lashtesise, apo per nimfa , me te cilat Profeti zbukuroi parajsen ku priste miqte e tij me te nderuar...."

Studjuesi dhe historiani i talentuar grek Tasos Vurnas: shqiptaret ruajne dhe trashegojne brenda gjirit te tyre marrdhenie dhe zakone te sterlashta te te pareve te tyre.... Eshte norme zakonore e trasheguar arma qe e mbajne perhere me vete me te cilen ruajne shtepine njerezit e saj, prodhimet.... Keta njerez kurre nuk i kane supernderuar grate si pjese e shoqerise, sic ndodhte ne sistemet(klanet) feudale, megjithese kane vyrtyte te shkelqyera shpirterore.
Me karakter te larte, besnik ne lidhjet qe afrojne njerezit, ne gjakun e perbashket, ne miqesi ne fjalen e dhene.Nuk kishte nder me te madh per ta te bente vellam (ose birazel).Te vendosur per jeten dhe para vdekjes.Dhe kur jepte fjalen e tij"besa ja besa" asgje nuk mund ta bente te kthehej pas....

Bajroni ne nje leter te tij, derguar nenes nga Preveza, me 1809 , mes te tjerave i thote:
"..... Te gjithe shqiptaret jane te lindur te ndershem dhe besnik jane te ashper.... por jane ndoshta rraca me e bukur ne bote per nga paraqitja.Grate e tyre jane perhere nje gje fisnike, por burrat i perdorin si skllave, i godasin pra me pak fjale jane si nen zgjedhe.Ato punojne token, mbjellin dhe korrin.Merren me prerjen e drureve ne pyll e deri ne rregullimin e rrugeve publike.Burrat jane te gjithe luftetare.Lufta dhe gjahu jane te vetmet pune me te cilat merren ata.

ka nje shprehje te nej albanologu qe thote qe shqipja dhe shqiptaret jane celesi i ballkanit
martin mato