KANUNI I LEKË DUKAGJINIT

KANUNI I LEKË DUKAGJINIT

(Parathane nga P. Gjergj Fishta,O.F.M)

Fjala kanun s’ka dyshim se etimologikisht vjen prej fjalet greqishte....qi don me thanë:mastar – njajo vegël druni a ndonji brumit tjetër qi vijen me terhjekë viza të ndrejta.Metaforikisht shenjon shtillin e ligjeve gojdhanse e të pakodifikueme,mbas të cillave hecte dikur hullia e jetës e e veprimit të popullit shqyptar.Por pse i thonë: i Lekë Dukagjinit? Qe nji çashtje e cilla ende nuk asht zhvillue krejt mirë e me siguri të plotë. Nji palë thonë,se quhet i Lekë Dukagjinit,për arsye qi ky Leka e paska mbledhë e kodifikue i pari. Ktij mendimi duket se ka kenë edhe Dr. Milan Sufflay,i cilli në librin e vet “Serbtë dhe Shqyptarët” (përkthue prej slavishtes) thotë faqe 90 – “ Gojdhana mbas së cillës këto zakone ligjare të quajtuna me emnin “Kanuni i Lekës” asht në lidhje me Lekën III. Dukagjinin (1459-1479) “. E vertetë se Auktori i famshëm nuk thotë,se ky Lekë Dukagjini i III,ka përmbledh e kodifikue Kanunin në fjalë: por prej do vendeve tjera të librit të tij të sypripërmendun mund të thohet edhe,se përnjëmend Kanuni ka mujt me kenë kodifikue prej Lekës III. Prej vepret të citueme të Dr.Sufflay theksohen do fakte,qi mund të kenë të përpjekun me kodifikim të ligjevet në Shqypni. Qe nji herë Auktori thotë,(f.23 et seq.) se që prej së tremdhetës qindvjet ndër do gjytete të Shqypnis gjindeshin zyre noterjale,ku u shkruejshin e prej kah u perhapshin lajmet gjyqtare të vendit. “Prej trajtës e prej mbrendësis së lajmeve noterjale shqiptare – dukljane, shkruan mandej (f.25 et seq.) mund të nxjerrim ndonji gja mbi farët e statuteve të qytetevet...” Në nji tjetër vend mandej shton (f.27) “...qytetasit e Durrsit qen të shternguem t’i mshehnin statutet e veta. Në fillimin e periudhës së Venedikut (1389) u gjet vetëm ndër Françiskajt e atjeshëm neni 35 i nji Statuti,i shkruem mbi papir ”. Paska pas pra aso kohe statute të shkrueme në Shqypni. Ma tepër (poc. I cit.fq.87 et.seq.) Dr.Sufflay kallzon se si rreth së të trembdhetës qindvjet filluen me u traj në Shqypni si do repulika të vogla e të përbame prej disa fshatesh a bajrakësh, “tue marr me vedi dy elementë të reja:nji ushtarak e nji ligjuer”. Kështu (1444 ”e ma tutje”) bahet jashtëzakonisht i fortë fisi i Hotit,kryetari i të cillit quhej Kapetan (Capetaneus montanae Hottorum),e rreth vjetit 1415 trajtohet lidhja e bajrakve të Mirditës,e cilla aso kohe mundë të dynte nji ushtri 12.000 luftarësh. Se do të ketë pas dikur kso republikash të vogla në Shqypni,na difton – mbas mendimit t’em –fakt,qi ktu ka vise,që quhen me dy emna pllojcë. Për shembull: Shalë e Shosh,Pukë e Iballe,Shllak e Temal,Mat e Qidhen etj. Tash tue ken se Auktori thotë,se edhe Drishti në interland të verit të Shqypnis – ka pas statutin e vet të kodifikuem (op.c.f.25) nuk asht krejt fjalë pa vend me than se kto republika kan mujt me pas të kodifikueme ligjet e veta – mos secilla m’vedi,nji kanun të përbashkët të gjitha. Mandej Auktori shkruen (f.91 e 180 op.c.) se ndër kryetarë fisesh në Shqypni u naltsuen me dinast të pamvarun. I’a merr mendja pra, se kta dukë e princa,qi drejt për së drejti e n’emën të vet lidhshin besë e merrshin e epshin me Shtete të medha t’Europës, s’do të ken lan mas dore kodifikimin e ligjeve për vise të veta: mbasi aso kohe u gjindshin kso ligjesh e kso statutesh të kodufikuem. Prandej asht të gjith gjasa se “Kanuni i lekë Dukagjinit” dikur ka kenë i kodifikuem.Kët punë e dishmojn edhe analogit e shumta qi ligjet e Kanunit të sodshëm kan me ligjet e Romës, të Byzantit,të Serbvet. – Merret vesh prej vedit,se, mbas të himit të Turqvet në Shqypni “Kanuni i Lekës” ka hup si formë kodi,e asht përdhos si land drejtsije. E po ndër cillat vise të Shqypnis qitej në punë,a – si i thonë sot – zbatohej “Kanuni i Lekë Dukagjinit”? Qe nji tjetër pyetje,së cillës nuk mund t’i përgjigjet me siguri: pse mjerisht për shum do arsye mungojn shenime pozitive mbi kët çashtje. Por,për me fol përgjithsisht mund të thohet se ka pas vlerë legale ndër Lekë (Malsorë të Mbishkodres) e në Dukagjin. – Dukagjini nder kohë të kalueme përshite Shalë e Shosh,Pukë e Iballë,Mirditë ,Kthellë e Selitë e Zhubën (Malsin) e Lezhës. – Për kët punë thon nji palë,se Kanuni quhet i Lekë Dukagjinit,jo pse ka kenë kodifikue prej Lekë Dukagjinit,po pse ka kenë zbatue ndër “Lekë” e “Dukagjin”; pra “Kanuni Lekë Dukagjini” e jo i “Lekë Dukagjinit”. Kto çashtje tash i zhvillon me kohë historija.

- Kanuni i Lekë Dukagjinit në pikpamje juridike:

A ka pas velerë juridike “Kanuni i Lekë Dukagjinit:? Kjo pyetje e kupton Kanunin në fjalë,si ky ka ngelë mbas pushtimit të Shqypnis prej anës së Turkut: pse mbas fjalve qi u than sypri,merret vesh se përpara ka pasë sigurisht vlera juridike,due me thanë,se ka kenë mbajtë si ligj e detyrueshme e viseve ku ky Kanu shtihej në punë. Nji çdo shoqni,nji çdo Shtet quhet i lirë jo aq pse ka për krye nji mis të vetin,sa për punë qi ligjet i ka të preme mbas psihes së vet,si dhe mbas nevojave të njimenta ase reale te veta. Përshembull Shqypnia për katërqind e pesdhetë vjet ka kenë robneshë e Turkut,jo aq pse Sulltani i Turkis ishte edhe sovrani i saj,sa për pun qi ky Sulltan ligjet për kte i pritte me hamende te vet,e ma fort se m’interes të ksajë,n’interes të Turkis ase të nji kaste rrebele,qi nepër korrupcjon erdh tuj u formue përmbrenda gjiut të saj. Lirija e nji shoqnie ase e nji Shteti bazën e vet e ka m’vullndes të kolektivitetit të tyne.Tash tue kenë ligja hullija e vullndsës nji shoqnie a nji Shteti – për me fol mbas kensis së punës nuk mund të quhet rob,po kje se kjo hulli e vullndesës së tyne asht e çilne në drejtim të qellimit për të cillën ata u unjisuen në kolektivitet. Ku pra nji popull ma i fortë pushton nji tjetër ma të vogël a ma të ligsht,po kje se ai ma i forti nuk e pushton atë por, për me lehtsue nepër kte sa ma plotsisht zhvillimin moral e materjal të vetin e të ktij,zakonisht populli pushtues ia len të pushtuemit ligjet e doket,mbas të cillave ky kje sundue,mos tjetër,der në nji kohë,në të cillen interesja e përbashktë e të dyve mos tua kshillojn ndrrimin e tyne. Kjo punë asht vertetue heret a vonë në histori të popujve të qytetnuem të sodshëm,të cillët të gjith – sidomos Inglizi – jan rregullue me kolonit e veta mbas ktij parimi.Ktu po bijem nji shembull prej historijet të Romakvet. – Kur Krishtin i a çuen Pilatit,qi t’a gjykonte për dekë. Pilati (si kallzon unjilli) u thot atyne: “Merrnje pra ju vetë,e mbas ligjet t’uej gjykonje”. Shifet kjartas pra,se Romakët edhe mbasi kishin pushtue Palestinën,përgjithsisht m’ligje e m’doke t’Evrejvet s’kishin prekë. Po edhe Turku,sado qi jo Shtet i gjytetnuem – jo veçse maleve t’ona nuk u a preku Kanunin e doket,per ma tepër, u a njofti nji autonomi të vërtetë,tue i detyrue vetëm me i ndihmue ndër lufta dhe vjet për vjet me i la nji parez ase “haraç” të vogël. Edhe këtë “haraç qeverija s’do t’a nxirte për së drejti mbrenda vendit të Kanunit,por do t’ja mblidhte vendi e do t’ja dorzonte qeveris Otomane jasht kufive të kanunit. E verteta e kësaj fjale forcohet prej nji dokumenti të vjetit 1639,qi ruhet n’arkiv të hospicit françeskan në Shosh,gjet e botue në librin“Skenderbegu mbas gojdhanash” (f.12) prej P.Marin Sirdani... Pra, Turku – mos tjetër maleve të kshtena u pat njoft autonomin,edhe nji heri vlerën juridike të Kanunit. Madje Turku,prej iterpretimit të Kanunit,ngriti në Shkodër nji zyrë të posaçme, “Xhibalin”,krejt m’vedi e të pamvarshme prej Prefekturet të Vilajetit. Nuk ka dyshim pra,se “Kanuni i Lekë Dukagjinit”,kohën e pushtimit otoman në Shqypni,ka pas vlerë juridike e asht njoft për ligjë civile detyruese ndër male të Mbishkodres e në Dukagjin. - Kanuni në sy të kulturës e të gjytetnisë:
Jo vetëm kundërshtarët e kombit t’on por edhe shum do pedant vendas e muhaxhir të Shtetit shqyptar Kanunin e mbajnë ligjë barbare e popullsinë ku Kanuni pat vlerë juridike për njerëz t’egjër. E lyp arsya pra qi në kët studjim të vogël mbi Kanunin e Lekë Dukagjinit,të skjyrtohet edhe çashtja se ç’vend ze ky Kanun në sy të kulturës e të gjytetnis. Por mbasi përgjithsisht “folklora” marrë në nji mndyrë të posaçme ligjet doksore jan shprehja e psihes së popullit qi kto ligje i ka pre,kshtu,për me u sugurue a jan ajo ligje barbare ligjet e kanunit të Lekë Dukagjinit,duhet ma para me pa,se ç’shkallë kulture ka xan popullsia e maleve t’ona,qi ket Kanu pat mbajt për ligjë detyruese të veten,der n’dit qi Qeveria e vet Shtetit shqyptar nuk i hoq vizë,edhe s’e pat shue fare. Njeri prej natyret të vet len i shoqnueshëm prandaj shoqnija njerzore as s’asht as s‘mund të jet nji institucion i njerit. Shoqnin njerzore e ka ndërtue Njaj qi krijoi natyrën dhe njerin. Po Shtetin si shoqni t’organizueme,ktë po se e ka ndertue nieri.Tash ndër t’gjith veprat e veta,qi jan të përbamë prej elementash të ndryshëm e me veprime të ndryshem,por të drejtuem nepër mende të nierit me nji qellim të vetun,njeri kopjon vedin.Për me ja shenjue prandej,nji populli shkallën e kulturës e t’gjytetnis,duhet me njoft nji herë mirë se shka asht nieri i gjytetnuem në shoqni njerzore. Njeri si vetdije individuale,asht i përbam prej shpirtit e trupit,qi kan për qellim të përbashktë pronimin e të mirës (possessio boni) nen duksime: kohsore e të caktueme,e në relacion me jetën shoqnore të nierit,marrë si individum e si kolektivitet: të pacaktueme e të përjetshme n’amshim,e n’relacjon me jetën fizike e individuale të tij. Por pse nieri m’kët qellim t’vetin do të kapet jo nepër instinkt,jo në fuqi të lvitunit e t’ligjeve të domosdoshme të natyrës,veç nepër veprime të vetin,gjithmonë të matun mas do parimesh morale a prej vetvedit të njoftuna e të zbatueme prej së vërtetes të hyjnueshme,kshtu ai ka arsyen qi e dallitë prej gjitha sendeve tjera e e ban mbret – sovran – mbi të gjithë natyrën: ka menden për me da rrugën e mjetet për me u kap m’qellim; ka vullndesën,për me qit në punë fuqitë shpirnore e landore e me vue ma së miri detyrën ndaj Zotit e shoqnis. Veç shka se,tue kenë qi sa ma e kthjelltë e e zhvillueme të jetë mendja aq ma të përkryeme gjinden mjetet,për me u kap m’qellim,e ma e kandshme del jeta:e sa ma fort e ushtrueme ne të kryem të detyravet të jetë vullndesa,aq ma i let e ma i lir del veprimi,kshtu nieri vijanos do të shkojë tue prefeksjonue vedin mbas gjejes shoqnore të veten në shoqni njerzore: e prandej posë detyrash ndaj Zotit e shoqin,ka detyrë për të kryem edhe ndaj vedin. Ma tepër – për me e mbajtë gjithmonë të lakuem ndaj qellimin e vet – ka edhe zanin e ndërgjegjes,qi i dikton se si i ka vu detyrët e përdorue tagret gjatë shtegut të kësaj jete kohsore. E nieri,qi s’e djerrë sysh kurr qellimin e vet –ashtu si e ka nën dy duksime – kryen detyrën e përdor tagret me kohë,me vend,me mndyrë,e vijanos prefeksion vendin e mjetet e pronimit të qellimit,quhet e asht përnjimend njri i gjytetnuem. Kshtu për analogi,asht nja për nja edhe Shteti. Shpirti i shtetit asht popullsia përkatse,e trupi e përshtrimenija toksore mbrenda kufijve të caktuem e të njoftun. Ky edhe ka për qellim të përbashktë pronimin e së mirës,nën dy duksime e dy relacionet e sypripermenduna. Arsye,ka sovranin,që e individualizon e njiheri konkreton pavarsin e lirin e tij: mende,ka auktoritetin legjislativ: vullndesë,auktoritetin ekzekutiv: ndërgjegje auktoritetin juridiciaj, e qi të gjith janë të përbashktë e mbahen e veprojnë me mjete të përbashkta. E si nieri individuum,kështu edhe Shteti do të perfekcjonohet e vijanos, do të përparojë moralisht e materialisht – kah aftësia e mjetet – si ndaj kolektivitetint si ndaj individit. E Shteti qi ka në vedi të gjith këta elementa quhet e asht përnjimend i gjytetnuaem. Ktu do theksue puna,qi qellimi i përbashktë cakton natyrën e shoqnis e të Shtetit: aftsia a se perfekcjonimi moral e material, shkallën e kulturës e të gjytetnis.

- Shkallët e ndryshme të kulturës e të gjytetnis së popujvet:

Mbas ketyne parimeve shifet kjartas se kultura ma e përkryeme e prefekte asht kultura krisiano – okcidentale;pse së pari qellimin e përbshkët e merr nen dyduksimet e relacjonet qi u përmenden ma sypri; pronimi i të mirës (bonum) në relacion me jetën shoqnore – e mira kohsore e caktueme – e njiheri edhe në relacjon me jetën fizike të nierit e si ky asht kreatyrë e individualizueme në rruzullim – e mira e pacaktueme e përjetshme – së dyti,prefekcjonimin e vet moral e material e bazon mbi parime të njoftuna prej vedvedi si dhe mbi ato të zbulueme prej së Vertetet të hyjnueshme. Ksajë kulture – pose Rusisë së sotshme – përkasin të gjithë popujt kristjan – ma të gjytetnuemt e botës. E kta jan Shtetet përnjimend civile. Mbas ksaj vjen kulture e atyne popujve,qi jan të perfekcjonuem kulturalisht e materialisht por qi perfekcjonimin moral nuk e bazojnë mbi parime morale të zbulueme prej së Vertetës të hyjnueshme,veç a se mbi parime prej vedvedit të njoftuna a se edhe mbi parime të rrejshme. Ket shkall kulture kan pas motit Grekët e Romakët,e sod mund t’a ketë edhe ndoji popull qi asht kristjan e mund të quhet greko –romak. Edhe kta popuj quhen civil pse përgjithsisht jan të ndërtuem mbi parime të Filozofisë shoqnore. M’tretën shkallë të kulturës gjinden njat popuj,qi edhe ata kan për qellim të unjisimit të tyne të mirën e përbashkët,si kjo kuptohet prej kulturet krisjane e greko-romake,por qi prej errsije të mendes në të cillën kan ra nepër rrethana të veshtira për ta,ndër përlime t’auktoritetit përkatës e në të prem të ligjeve përgjithsisht nuk marrin në kujdes prefekcjonimin kultural e material të kolektivitetit,tuj lan kët barr krejt inicjativës private – posë se në të ndertuemt e në të mbajtun të ndonji vije ujit. Prandej nuk kan mjete materiale të përbashkëta dhe të gjithë veprimi i auktoritetit –sado qi i nderuem të shumën e herës mbi parime shoqnore t’arsyeshme – përmblidhet m’kta: me pre ligje e me da gjygj. Veç po: moralit,burrnis,virtyteve familjare,nderit përsonal e kolektiv mundohen me u dhan zhvillimin sa ma të plotë,tue i mprojt me ligjë e tue i ushqye me ndjesi fetare e ndjesi nderi. E shi për kta do të jet,qi nder popuj të ksaj kulture feja e nderi kan randësinë ma te madhe decizive. E pse popullsia e ktyne shteteve zakonisht janë të gjith t’armatiosun, e të dam nder fise si janë,e ma tepër mbrojtja e nderi privat të fiseve të ndryshme e të përsonave de fakto i lehet inicjativës private,e kshtu,virgjin tue ken prej do vesesh shkatrrojse të vullndetit e të fuqis fizike,si edhe menden plot idealesh trimnije e lumnije,tash e ma von prej asaj popullsije dalin fatosa,qi kryejn përnjimend vepra heroike. Prandej kjo kultur mund të quhet legendare a se heroike,pse në te edhe,si nder ligje si nder doke gjithkund zoton parimi i liris,i nderit e i burrnis. – Ai Agamemnoni,Akili,Uliksi,Dhiometi,Herkuli etj. nuk jan kenë barabarë,sado qi,me kuptimin e vertetë të fjalës,as të gjytëtnuem,jo.E katerta shkall u perket atyne Shteteve,ku për qellim nuk asht e mira e përbashktë por ajo e sovranit a se e kastes zotnuese mbi popull; edhe mjetet e përbashkta përdoren përme zdeshë popullin e me i pengue lirin.Në kët gradë kulture sovrani quhet: tiran,e populli:raja,kjo shkallë kulture asht thjesht barbare. M’të jan gjet shum Shtete t”Azisë e t’Afrikës. E pesta dhe ma e ulta shkall kulture përbahet prej familjesh zakonisht të nji fisi,t’unjisuem nën nji krye e me të vetmin qellim,qi me mbrojt ekzistencën fizike,e qi me t’shumën e herës nuk kan vend të ngulun,as ligje të përbashkta përpos haëmendes së Kryetarit të tyne. Gjindja e ksaj kulture quhen t’egjër

- Shkalla e kulturës e popullsis nën kanu të Lekë Dukagjinit:

Tue ndjek kto parime e mbas kontekstit të Kanunit,kishte me than njeri,se kultura e popullsisë së maleve t’ona e ku ishte nji fuqi Kanuni i Lekë Dukagjinit hin në të tretën shkall të rendit sypri rreshtue. E verteta se kanuni ka ndonji ligjë, e n’popull ka metë ndo’i dokë, si b.f. të përjashtuemt e grues prej çdo tagrit civil,vercalli e gjama mbi të dekun e ndonji tjetër kso doke;por të thuesh të gjitha ligjet tjera përkojnë me ato të Romës,të Bizantit,të Kanunit doksuer të Teutonve,të Slavve,të Hindjanvet, as nuk hiijn në rrethin e ligjeve barbare.Se në popull të maleve t’ona ka mbet ndonji ligjë jo krejt civile,këta ka ndodh për arsye,qi Shqipnia tash e ma vonë që prej kohve para Krishtit ka kenë parashtrue të msymeve e invazjoneve të hueja gati gjithmon gjat bregut të detit e fushave të plleshme të saj.Kshtu populli i maleve t’ona met i vetmuem dhe i shkeputun prej kontaktit me viset shqyptare ma të gjytetnueme. Këta të shkputun u vertetue edhe ma teper neper autonomi qi ktyne maleve u a njofti sundimi otoman. Prandaj mund të pohohet se të gjith zhvillimi gjytetnues i tyne mvarej prej parimeve fetare kristjane e të ndonji tradicionit trashigue prej ndo’i kulture të hershme e të shueme. Veçse arsyeja ma e forta,si kundërshtarët e kombit t’onë qi edhe shum do pedanta semi-analfabeta përdorin për me vertetue barbarin e ligjevet,egersin e popullsis,ndër të cillat pat fuqi Kanuni i Lekë Dukagjinit,padyshim asht “gjaku” – e la vendetta. Prandej po më kandet me e shtri bisedën pak ma gjatë,e po bij ktu shka do vjet para shkruejshe mbi kët çashtje në librin “Shqyptarët e të Drejtat e Tyne” (Shtyp.franç.1920,fq.15-17) Ktu vjen tash puna e gjkut – e la vendetta – prej të cillit fakt kundërshtarët e Shqypnis e pedantat presuntuoza t’onë duen me pru egersin e popullsis së maleve tona. Kurkush ma fort se un si – kishtar katolik nuk mund t’a dnojë punën e gjakut në vedvedi e të marrnë si nji fakt të zdeshun prej mndorjeve, ndermjet të cillave ndodhet. Veç shka se,për me caktue gjejen shpirnore a asht a s’asht barbare në nji njeri ase në nji komb,nuk do të merret aq fort në kujdes fakti, se shkasi psihik,qi shtyn njerin ose kombin me veprue. Bije fjala Kanibali mbyt nji njeri,po edhe gjykatsi europjan mbyt nji njeri: a thom na se te dy jan nja barabar! Jo; pse Kanibali mbyt njerin për me i hanger misht,e prandej asht barbar; ndersa gjykatsi europjan mbyt njerin as per me i hanger misht as per me shfryemnin e vet në të,por për me pshtue shoqnin prej nji elementi të rrezikshëm, e prandej nuk asht barbar. Për ne e marrshim pra punën në pikpame psihologjike,un thom se puna e gjakut në Shqypni nuk asht nji argument për me përcaktue barbarsin e egersin e kombit shqyptar: por asht rezultati i do mndorjeve,qi nuk mvaren prej shpirtit të ktij kombi. Mbas Kanunit qi asht të shprehunt e shpirtit të kombit shqyptar, vrasa asht e ndeshkueshme me dekë. Prandej po t’i kishte ra gjaksi n’dor auktoritetit ekzekutiv të Kanunit,ky do ta kishte mbyt në vend,pa kurrfar hutimi. Por gjkasi hiku; lshoi vendin e vet e vojt e u struk,si mik nen mproje të njij Bajrakut tjeter, e kështu i rrishti gjygjit të Bajrakut të vet. Duhet dijtë,se miku në Shqypni asht i patrazueshëm e s’mund të ngitet prej kurrkuj; pse.po ndodhi qi ngan kush mikun e huaj,kjo dhun e bame mikut s’mund të lahet ndryshej veç se me gjak prej anës së mprojtsit te tij. Kshtu ndodhi qi auktoritetet e bajrakut të gjaksit nuk mujten me i dhan ketij ndeshkimin e dekës,tue ken se, po t’a kish vra me ndore të Bajrakut tjetër,do t’ishte ngreh luftë ndërmjet ktyne dy bajrakve.Për mos me i dhan shkas pra nji lufte civile auktoritetet e Bajrakut në gjak i dogjen shpin gjaksit,ndeshkim që sipas mndorjeve të vendit, mund t’i epet – e për shka i përket ndeshkimit të dekës,i a la kët përkim shpis së vramit,qi t’a kerkote e t’a vriste gjaksin: pse në kët mndyrë mund të hite në kundërshtim, për shkak të vrasës së gjaksit ndermjet të të vramit e shpis mbrojtse të gjaksit: por jo ndermjet të njanit Bajrak e tjetrit. E ket punë kan mujtë me e ba auktoritetet e bajrakut,tue ken se në sy të tyne secili njeri,i zoti i armvet asht i majtun si ushtar i bajrakut. Ma tepër do dijtë edhe se këto vendime të Kanunit,kan kenë njoft zyrtarisht prej sovranit të vendit qi ish Sulltani i Stambollës. Shqyptari,pra tuj vra gjaksin e vet,nuk ban tjeter,veçse me çue në vend nji ligj,qi aj e mban për të drejtë. Prandej për me fol mbas pikpames psihologike,veprimi i tij asht nji veprim i ligjshëm e nuk mund të quhet uhamarrës – vendetta. As ai gjaksi i Luigjit XVI kur i pren kryet, nuk pyeti a ishte gjygj ajo m’e mbyt,por e mbyti pse mendonte se ligja ishte e mirë e arsyeshme. E prandej atij nuk ju desh me i përgjegj askuj,pse i kishte pre kryet krajlit të Francës, e as nuk thot kush sot se ai kje barbar. – E se vrasa e gjaksit në pikpame psihologjike nuk asht nji vedetta, dan edhe prej faktit se vrasa ndermjet dy familjeve hasme nuk shtyhet në nji numer të papercaktuem: por,me të vramen e gjaksit,dy familjet marrin e apin njana me tjetren,si me të gjith familjet tjera të Bajrakut – mostjetër n’at masë sa Shtetet e gjytetnueme t’Europës mbas luftës botnore. Por asht edhe gabim me than se t’marrunt e gjakut shenjon barbarsin e kombit: për n’kjoftë se,nen emën barbarsi kuptohet egersija ose breshnija e shpirtit te tij,si duen me e kuptue kundershtaret t’on,kur flasim për komb shqyptar. Të marrunt e gjakut buron prej mndorjeve të jashtme e prej të metave të organizimit shoqnuer të nji kombi,e jo gjithmon prej gjejes shpirtnore të tij. E verteta e ketyne fjalve caktohet edhe prej historis së popujvet,për të cilët nuk mund të thohet se kjen të egjer,e breshnorë.

...Keshtu edhe në lib. e IX (vv.632-634) t’Iliades gjejm kto vjersha,qi un po i bije tekstualisht: “...deri prej atij që mbyti të vllan./ ase prej atij qi mbyti te birin, / pranoi ndonjani shperblimin, / e prap banon aj aty në vend të vet.”

Duket pra mirfilli se prej të marrunit të gjakut – vendetta nuk mund të thuhet qi kombi shqyptar asht barbar e qi nuk asht i zoti me u qeverisë në vedveti i pamvarshëm.