Avni Rrustemi, Frymëzim i atdhetarizmit dhe qëndreses

Avni Rrustemi, lindur në Libohovë në gjirin e një familjeje atdhetare me tradita të lashta përparimtare. Shkollën fillore Avniu e mbaroi në vendlindjen e tij. I etur për dituri ai, mësimet i vazhdoi në normalen e Elbasanit e më pas edhe në ato Shën Mitër Koronë, ndërkaq studimet e larta për pedagogji i ndoqi në Universitetin me zë të Romës.
Avniu, biri i Libohovës dhe i Shqipërisë, atdhetarë e patundur me orientime demokratike të kohës, duke parë gjendjen e rëndë ekonomike dhe shoqërore në Shqipëri, ai „u shkri si qiriri“, i Namit duke dhënë çdo gjë nga vetja si shembull i brazave të ri, që të edukojë gjeneratën e re që po rritej në një frymë krejt të re përparimtare për t’i dalë zot shqiptarisë. Avniu i kuptoi më mirë dhe më çartë nga të tjerët qëllimet grabitqare të shteteve fqinje të cilat hapur e fshehur po synonin ri copëtimin e Shqipërisë, për fat të keq e gjitha kjo më mbështetjen dhe qëndrimin antishqiptar të disa nga Fuqive të Mëdha të cilat nën ndikimin e Rusisë Cariste po mbyllnin njërin sy para invadimeve serbe, Greke e Bullgare në territoret shqiptare. Në këtë mes, dorën në zemër edhe me qëndrimin e imzanë e Portës së lartë e cila për më se pesë shekuj shqiptarëve ua kishte sjellë diellin mbi kokë! Kështu që, politika e atëhershme Franceze, Angleze etj. atëbotë ishin të gatshme që Shqipërinë ta fshinin qoftë edhe nga harta evropiane si shtet.
Përballur me këtë gjendje të rëndë Avniu dhe bashkëluftëtarët e tij, nuk po rrinin duarkryq, ata kishin mobilizuar të gjitha forcat e veta e me rininë djaloshare po vepronin anë e kënd atdheut
Në mënyrë që të ishin gati edhe me armë në dorë për t’i dalë në mbrojtje tokës sonë të shenjtë
, ku veç kishin filluar t’i ngulnin thonjtë e tyre në tokat tona si Italia që kishte mësyrë Vlorën!
Avniu, ishte atdhetar e demokrat, revolucionar dhe intelektual, që çështjen e atdheut e kishte vënë mbi të gjitha, madje edhe mbi jetën e tij. Ai, duke e ndier si nevojë të kohës që djemtë atdhedashës t’i mobilizoi dhe t’i ketë kurdoherë të gatshëm, për të qenë pranë e pranë, themeloi Shoqërinë Demokratike „Bashkimi“, shumë nga pikat e këtij programi edhe sot e kësaj dite nuk e kanë humbur aktualitetin e tyre. Avniu ishte pjesëtar i denjë i opozitës demokratike në Asamblenë Kombëtare mu në prag të Revolucionit Demokratik Borgjez të Qershorit të vitit 1924, ishte kjo Qeveria e parë Demokratike në Ballkan e më gjerë që udhëhiqej nga bijtë më të devotshëm të shqiptarisë në krye me Fan Nolin e madh.
Avniu punoi si mësues në Libohovë, pastaj në Targjas të Vlorës, në Tepelenë e në Vlorë etj. Ai, ishte rreshtuar me kohë në mjedise atdhetarësh, që po përpiqeshin e luftonin me pushkën krahut për të zmbrapsur lakmitë e armiqve te Shqipërisë si dhe për të penguar përçarjen e vendit nga agallarë e bejlerë dritëshkurtër, të cilët i kishte verbuar lakmia për prona, ç’fliqe. Qëllimet e Avniut dhe bashkëmendimtarëve e bashkëluftëtarëve të tij, ishin të prera dhe të çarta: liria dhe pavarësia e tërësisë tokësore shqiptare, pra qëndresë, luftë dhe përpjekje për Shqipërinë e lirë, sovrane e demokratike, që do të jetonte në fqinjësi të mirë me të gjitha ato shtate që do ta respektonin këtë parim universal ndërkombëtar.
Në vitin 1908, Avniu braktisi bankat shkollore dhe iu bashkua çetës së Çerçiz Topullit. Që më 1910, Avniu me kobure në dorë bëri përpjekje qe ta qëronte nga faqja e dheut (në Shkodër) Gjeneralin otoman, gjakpirësin Shefqet Turgut Pashën, komandant i ekspeditës turke në Shkodër. Atëbotë, Avniu ishte në moshë fare të re, por me veprimin tij të guximshëm, ai tregoi se si duhet të „dekorohen“ pushtuesit e tokave shqiptare dhe tradhtarët e vendit! Ky ishte një frymëzim i mirë për të gjithë popujt e pushtuar e në këtë kontest edhe për ne, që për liri dhe bashkim të vendit jemi përpjekur pareshtur ndër vite deri tek ditët e sotme, ku shumë bijë të devotshëm kanë ndjekur rrugën e Avniut, Çerçizit, Zaskocit, Micit, Vasilit, Kushit, e dhjetëra bijve tanë të devotshëm, që u flijuan për!
Në vitin 1914, Avniu u radhit në radhën e forcave çlirimtare të vendit, që për pikësynim kishin çlirimin e Jugut të Shqipërisë nga pushtuesit grek të cilët ishin futur në tokat tona!
Më 1918, Avniu e mori edhe një nismën për themelimin e Shoqërie atdhetare të të rinjve Vlonjat, që e pagëzoi me emrin: „Djalëria e Vlorës“. Drejtimin e shoqërisë e mori përsipër vet
Avniu, i cili pa humbur kohë së bashku me bashkëveprimtarët dhe bashkëmendimtarët e tij u vunë në një lëvizje të shpejt në mënyrë që më 28 Nëntor 1918, të organizonin një demonstratë të fuqishme kundër pushtuesit Italian, dhe këtë e arritën me sukses.
Një vit më vonë, pra më 1919, në Shën Mitër, Avniu themelon edhe; „Lidhjen Rinisë Shqiptare“ e cila kishte për qëllim mbrojtjen e të drejtave tona kombëtare etj.
Akti historik dhe heroik që Avniu e kreu më 13 qershor 1920, kur me atentat vrau në Paris Esat Pasha Toptanin- Kryetradhtarin e vendit, veglën e shteteve fqinje, njëkohësisht edhe të fuqive të huaja dhe shitësin e interesave të Shqipërisë, tronditi Konferencën e „Paqes“ në Paris dhe prishi planet që bëheshin për ricopëtimin e Shqipërisë së edhe ashtu të përgjysmuar!
Ky akt heroik e historik i Avniut, që ekzekutoi në mes të Parisit tradhtarin e kombit Pasha Toptanin, ishte akt atdhetarie e vendosmërie që do t’iu binte kokës të gjithë atyre që do të guxonin të bënin pazar në dëm të tokave shqiptare!
Kushtrimi i krismave të kobures së Avniut, ishte kushtrim për bashkimin e të gjithë atyre burrave që përpiqen për çlirimin e trojeve shqiptare, njëkohësisht vërejtje për të gjithë ata që ushqenin dhe ndihmonin përçarjen vendit, vërejtje për te gjithë ata që u shërbenin pushtuesve tanë shekullorë sllavo-grek, vërejtje për të gjithë ata që synonin kolltukët e “pushtet” nën tutelën e pushtueseve tanë!
Avniu me aktin historik që kreu, i tregoi botës se dora e popullit do t’i arrijë tradhtarët e kombit tonë- edhe në Paris, Londër e kudo që të fshihen e strehohen ata! Avniu, gjyqin e Parisit, që iu ngrit për ta dënuar atë, e shndërroi në një tribunë politike, ku mbrojti me konsekuencë të drejtat shqiptare, duke fituar kështu simpatinë e qindra intelektualëve të kohës, të cilët u solidarizuan me qëllimin e lartë të veprës së Avniut dhe me të drejtën e popullit shqiptar për të qenë i lirë në tokat e veta. Nëpër të gjitha qytetet e Shqipërisë organizoheshin tubime e manifestime në shenjë përkrahjeje të Avniut me të vetmen kërkesë: „LIROJENI DJALIN TONË!”- tradhtarët plumbin e kanë hak...
Avniu dhe populli shqiptar e fituan edhe këtë gjyq. Në dhjetor të vitit 1920, Avniu kthehet në Shqipëri. Masat popullore liridashëse e pritën me entuziazëm, e pritën si një hero të vërtetë. Avniu për asnjë çast nuk e ndali veprimtarinë e vet dhe as edhe njëherë nuk mendoi se „e kreva detyrën ndaj atdheut!“. Ai nuk qe vetëm organizatori kryesor i shoqërive demokratike – përparimtare dhe çlirimtare, por edhe njëri ndër ideologët më të shquar të asaj kohe. Idetë e tij të publikuara, një herë u bënë edhe armë të fuqishme në duart e rinisë demokratike të asaj kohe si dhe të masave të shtypura. Idetë e tij për përparimin e vendit ai i shprehu edhe në Asamblenë Kushtetuese të vitit 1924, ku edhe u zgjodh deputet nga populli i ish prefekturës së Kosovës. Ai mbrojti me guxim e zjarr traditat luftarake të popullit tonë, përpjekjet e të drejtat e tyre për t’u çliruar nga zgjedha serbo-sllave dhe greke, për të jetuar të lirë dhe të bashkuar- ashtu siç jetojnë popujt e tjerë të botës së lirë...
Forcat e errëta Monarkiste, përgatitën likuidimin e Avniut, ai ra me 22 prill, ra për të mos rënë kurrë!... Figura e Avniut do të qëndrojë lartë në ndërgjegjen e luftëtarëve të lirisë!
Nderim i përjetshëm jetës dhe veprës së ndritur të Avniut!

ATENTATORI I PARISIT, - 83 vjet nga vrasja e Avni Rrustemit
Avni Rrustemi u lind më 22 shtator 1895 në Libohovë. Rrjedh nga një familje me tradita atdhetare. Edukatën dhe mësimet e para i mori në gjirin e familjes. Qe atdhetar i flakët, luftëtar me pushkë në dorë, veprimtar dhe themelues i shumë shoqërive kulturore dhe politike, orator i shquar, mësues i zellshëm dhe publicist me prirje të theksuar liridashëse dhe demokratike.
Në vitin 1910, krah me Bajram Currin dhe Isë Boletinin edhe Avni Rrustemi, do të gjendet si pjesëmarrës vullnetar në kryengritjen e Kosovës kundër ushtrisë osmane. Nga këto kontakte, sëpari në Normalen e Elbasanit e pastaj në luftën e sipërpërmendur, Avniu lidhet shpirtërisht me Kosovën, me kosovarët, me fatin e tyre dhe këto lidhje do t’i forcojë gjithnjë edhe në të ardhmën.
Në vjeshtë të vitit 1912, i përcjellur si gjithnjë nga familja dhe nga Nuçi Naço, Avniu shkon në Zvicër që të studjojë. Puna e parë që e bën atje është themelimi i shoqërisë “Shoqëri literare”, e cila më vonë do të quhet “Burimi”. Nga këtu, puna në themelimin e shoqërive, do të jetë shumë aktive. Është koha kur për fatin e atdheut, pas aq përpjekjesh, pas aq luftërash të gjata e të përgjakshme, vendosin të tjerët, Fuqitë e Mëdha. Prandaj, është e natyrëshme dhe fare e arsyeshme që një shpirt kryengritës dhe luftarak si ai i Avniut të mos mund të heshtë dhe të mos mund të rrijë indiferent përpara çështjeve që aq me shpejtësi i nxori koha. Në mes të tjrash, ai ka besim të madh kur shkruan: “Bajram Curri, Isa Boletini e të tjerë heronj të Arbërisë nuk do të heshtin, po të shikojnë se qeveria s’plotëson kërkesat e tyre, por do të kapin armët e t’i japin fund një herë e mirë që të gjithë të jemi një”.
Pas shpalljes së Luftës Ballkanike, meqë edhe familja e tij bie shumë ekonomikisht dhe nuk ka mundësi t’i ndihmojë, Avni Rrustemi kthehet në vendlindje dhe fillon të punojë si mësues “gjoja i frengjishtes”, ku më tepër i jep rëndësi gjuhës shqipe dhe çështjeve tjera që i kërkonte koha. Viti 1914 Avniun me shokë e gjen në malet e ****eleshit. Ai, tashmë burrë i formuar, përkrah kapedanit Cerçiz Topulli, lufton me pushkë në dorë kundër shovinistëve grekë që kishin pushtuar Shqipërinë jugore. Si themelues dhe udhëheqës i shoqërisë “Lidhja djelmoshe” Avni Rrustemi organizon demonstratën anti imperialiste dhe anti italiane të 28 Nëntorit të vitit 1918, e cila konsiderohet, me të drejtë, si fazë e parë e Luftës së Vlorës. Në këtë demonstratë Avniu foli bindshëm para popullit të Vlorës dhe u përlesh fyt për fyt me karabinierët italianë.
Pas kësaj ngjarjeje Avniu nisët për në Kalabri e Romë që t’i vazhdojë studimet e lëna përgjysmë, duke ua lënë shokëve porosinë: “se largohej për studime, si një shkëndijë e këputur nga gjiri i atdheut, duke kërkuar nga djalëria shqiptare që të mbajë lidhje me të” porosinë e përfundon me fjalët që shprehin gatishmërinë e tij: “kur të duhem, thirrmë!” Këtu shihet qëllimi i lartë i këtij njeriu, që kishte zgjedhur një rrugë të rrezikshme, por të shenjtë, edhe pse mu për këtë arsye dy herë qe përjashtuar nga shkolla dhe, gjithashtu, dy herë qe pushuar nga detyra e mësuesit. Avniu me trup qëndronte në Itali, por mendja dhe zemra i rrahte në Shqipëri. Dukej qartë se Avniun e mundonte diçka e madhe. Një shoku të tij i thoshte vazhdimisht: “Akoma nuk e kam dhënë provimin e madh që një ditë do ta jap dhe atëherë do të gëzohen që të gjithë”. Dhe, njëmend, kur në Vlorë u ndez lufta kundër agresorëve italianë, me 21 maj 1920, me guxim e trmëri, Avniu niset nga porti i Durrësit për në Paris për ta zhdukë nga kjo botë agjentin e imperializmit, bashkëpunëtorin e Serbisë dhe armiqëve më të përbetuar të popullit shqiptar, kriminelin faqezi që shitej e blehej nga të gjithë, ndihmësin e vrasjes së Cerçiz Topullit, Musa Qullit, Dedë Gjon Lulit, etj., armikun e Pavarësisë dhe qeverisë së përkohëshme të Vlorës, Esat Pashë Toptanin.
Ditën e 13 qershorit, mu në mes të Parisit, pikërisht në orën 13,00 Avni Rrustemi e nxjerr nga xhepi i djathtë revolën dhe me dy plumba e shtriu përdhe trdhtarin namzi, Esat Pashanë, akt të cilin populli e përjetësoi me këto vargje: “Do ta vras, do ta vras fare/ Kush e shet Atdheun me pare”. Lajmi i gëzueshëm i këtij akti heroik me shpejtësi të rrufeshme u përhap në gjithë botën shqiptare, si brenda ashtu edhe jashtë Shqipërisë. Qindra e qindra fshatarë e punëtorë, intelektualë e atdhetarë i dërgojnë telegrame gjykatës franceze me motivacion që ta lirojnë Avniun sa më parë. Telegrame me këso përmbajtje dërguan edhe Aleksandër Moisiu, Luigj Gurakuqi, Asdreni, etj. Në gjyq Avniu mbajti një qendrim krenar dhe me maturi të rrallë mbrojti interesat e veta dhe ato të atdheut. I ndodhur nën presionin e opinionit shqiptar dhe atij botëror, trupi gjykues do të detyrohet ta lirojë Avniun si të pafajshëm.
Pas këtij akti Avni Rrustemi në atdhe pritet me përzemërsi. Si gjithherë, edhe tash e tutje, ai do të gjendet krah patriotëve të tjerë, në organizimin e popullit, që të bashkohet dhe të hidhet në luftë kundër gjakpirësve shekullorë. Kudo që gjendet Avniu porositë se “armiqtë nuk janë vetëm në kufi”. Prandaj, duke e parë tek Avniu figurën e një revolucionari të vendosur kundër çifligarëve dhe padrejtësisë, A. Zogu vendos ta heq nga jeta. Atentatin e përgatitur e zbatoi, Isuf Reçi, më 20 prill 1924, në Tiranë. Pas dy ditësh Avniu vdes në spital.
Lajmi i hidhur u përhap kudo. Protestat dhe demonstratat shpërthyen si stuhi në çdo kënd të atdheut. Kudo kërkohej që të zbuloheshin dhe të dënoheshin fajtorët e këtij krimi. Varrimi i Avni Rrustemit, nga udhëheqësit e shoqërisë “Bashkimi” u bë me 1 maj në Vlorë dhe u kthye në një demonstratë të fuqishme kombëtare. Në të morën pjesë rreth dhjetëmijë vetë. Mbi varrin e tij mbajtën fjalime 17 oratorë, ndër të cilët edhe Fan Noli e Halim Xhelo, të cilët e dënuan ashpër klikën zogiste. Në këtë kohë Bajram Curri gjendej në bjeshkë. Pasi fshiu lotët për humbjen e shokut të tij të ngusht, për deputetin e Kosovë, e lëshoi kushtrimin dhe e zbrazi pushkën e parë, e cila shpalli fillimin e shpërthimit të Revolucionit demokratik të Qershorit 1924.