PËLLUMBAT E LIRISË (Roman për fëmijë)

Gjelbërimi i pranverës e ka pushtuar natyrën kudo, dhe natyra ka marrë një pamje të bukur. Livadhet, pastaj pyjet janë veshur me gjethe, ndërsa cicërrimat e zogjve ndihen kudo, thuajse pas çdo flete gjethi ndihen lëvizjet e tyre, sikur i gëzohen pranverës. Por edhe dielli me shkëlqimin e tij e ngrohë natyrën dhe zemrën e gjyshit, që gjithë ditën ia kërkon t’i falë pak rreze, ngase gjatë gjithë dimrit e kishte munduar kolla. Nganjëherë tregon se kur ishte i ri ai qenka ftohur, por nganjëherë e ka edhe nga tymi i duhanit, i cili ngritet në shllunga tymnajash nga llulla e tij.
Gjyshi si duket këto ditë pi shumë duhan , dhe duket se ka një hall, por nuk ia thotë dot askujt.
Graniti derisa po ulej pranë tij, e pyeti me një zë të ëmbël.
- A je mir gjysh ?
- Mirë jamë biri i gjyshit, mirë edhe këtë pranverë e prita, po ti si e kalove sot në shkollë ?. Dhe filloi t’ia lëmonte flokët vogëlushit. -Eh, trimi i gjyshit, je bërë burrë,- e thithi edhe njëherë thellë llullën me duhan dhe ofshau.
Graniti e kishte kuptuar se gjyshin e mundonte diç në shpirt dhe ishte shumë kurioz të dinte, por s’dinte nga t’ ia fillonte .
- Mirë gjysh,- i tha.- Sot nuk ishte mësuesi im, na mësoi një tjetër mësues, thonë se mësuesi ynë ka një punë shumë të rëndësishëm dhe do të mungojë për disa ditë, nga sa kam marrë vesh, ai ka shkuar në Drenicë.
- Në Drenicë !- thirri gjyshi, dhe lëvizi nga vendi.
Edhe Graniti u gëzua kur e pa se si u lëkund gjyshi nga vendi, ku ishte ulur.
- Po gjysh kam dëgjuar nga një shok imi i klasës, më ka thënë të mos i them askujt, por ty gjysh nuk munda të ta fshehë, thonë se atje ka filluar lufta. Po ti, o gjysh e di më mirë se unë, e sheh çdo mbrëmje në televizor,- i fliste me kënaqësi gjyshit. Sepse edhe ai kënaqej kur nuk e shihte gjyshin duke u kollitur.
- Mësues të mirë paske Granit,- pëshpëriti gjyshi, dhe ngriti shikimin kah dielli. Vështrimi i tij ikte përtej bjeshkëve mendueshëm, herë-herë humbte kujtimeve, dhe kush e di se ç’bluante në ato çaste, vetëm thirrja e Granitit e ndaloi së menduari.
- Po gjysh,- e nxori nga kujtimet. Është mësues i shkëlqyeshëm, ai çdo ditë na shpjegon për atdheun, për lirinë, për kryetrimin Skënderbe, për Ismail Qemalin, Hasan Prishtinën, Bajram Currin, Isa Boletinin, pastaj për shkrimtarë të Rilindjes Kombëtare e shumë e shumë gjëra të tjera, dhe kur na shpjegon gjysh, sytë i mbushën me lotë, e dëgjoj me ëndje, se si më duket gjysh, por edhe mua seç më ka mësuar diç, ta dua lirinë, atdheun, por edhe shkrimtarët, bile një ditë tek po i recitoja poezinë « Mëmëdheu », më ktheu edhe njëherë ta recitoja dhe më dha notën pesë në ditar.
- Të lumtë trimi i gjyshit, ashtu ti duhet të mësosh, që nesër kur të rritesh të punosh për atdheun tënd, ta duash atë t’i këndosh lirisë, trimave dhe të jeshë i ditur. Kjo është edhe dëshira e babait tënd. E dëgjove ç’të tha atë ditë kur iku për në mërgim. « Nuk dua që edhe ti Granit t’i marrësh këto rrugë, bëhu i mirë, dëgjoje gjyshin, mësuesin, nënën, por edhe mëso fort ».
- Do t’i kryej të gjitha gjysh, ato që m’i tha babai,- iu afrua gjyshit dhe iu hodh në përqafim.
- Të pastë gjyshi,- e uroi. - E tani shko brenda në shtëpi se të pretë nëna për darkë, gjyshja bëhet merak për ty.
-Po gjysh,- dhe iku brenda në shtëpi.
Kishte kaluar një javë, nga dita që mungonte mësuesi. Malli për të i kishte marrë të gjithë nxënësit e klasës, ata ndiheshin si të braktisur, përkundër asaj që mësuesi i ri mundohej për të krijuar simpati, duke u shpjeguar atyre se mësuesi është larguar për ca punë më të rëndësishme, dhe sapo t’i mbarojë ato, ai do të kthehet e do të mbajë prapë mësim me ju.
Shpresat e vogëlushëve sa zgjoheshin e rriteshin gjithnjë, derisa ndonjëri ia merrte vajit në klasë. Pastaj ia fillonin të gjithë, edhe mësuesi i ri zihej ngushtë dhe nuk dinte se si t’i qetësonte zemrat e tyre.
- Si të quajnë ty voglush ?, – iu drejtua njërit, që e gjeti më pranë në bankën e parë.
- Granit. Granit Sharri, mësues.
- Emër të bukur paske Granit, dhe filloi t’ia lëmojë flokët. - Uroj që të bëhesh i fortë si graniti,- i tha.
- Po mësues, - u dëgjuan shumë zëra nga nxënësit.
Ndërsa, Graniti rrinte mendueshëm me faqet e mbështetura mbi dy duart mbi bankë.
Ai ishte thelluar mendimeve, i shtronte pa nda pyetje vetes:”Vallë ku duhet të jetë tani mësuesi?”
Zëri i mësuesit të ri përsëri ia ndërpreu ëndërrimet.
Dukej sikur mësuesi i ri e kishte vënë re se Graniti vërtet brengosej më së shumti për mësuesin e parë.
- Ai do të vijë përsëri,- tha mësuesi. -Do të vijë bashkë me lirinë, ndoshta gjenden diku këtej, maleve tona,- i tha këto fjalë mësuesi sa për t’ua shtuar shpresat nxënësëve të tij.- Derisa të vijë mësuesi i juaj për disa ditë do ta zëvendësoj unë. Apo jo nxënës?
Një “po” e njëzëshme u dëgjua në klasë. Nxënësit sikur i pushtoi shpresa se mësuesi do të kthehet shumë shpejt. Edhe Graniti e ndante një mendim të tillë.
- Po kur mësues ?- thirri njëri nga nxënësit e klasës.
- Do të vijë shumë shpejt,- e preu shkurt mësuesi.- Tani po vazhdojmë mësimin.
Atë ditë, mësuesi u foli gjatë për përpjekjet e popullit tonë nëpër histori për t’u çliruar nga armiqtë, kurse këto përpjekje shpeshherë janë shoqëruar edhe me luftëra, dhe si rrjedhojë e kësajë robërie të gjatë është edhe kjo luftë, që sa po ka filluar. Dhe këtë luftë do ta fitojmë patjetër, thoshte mësuesi, një ditë do të mësoni në shkollë të lirë, do të mësoni nëpër shkollat tona , e jo si gjerë më tani nëpër nëpër shtëpi private, nuk do të ketë më policë sërbë as ushtarë në Kosovë. Kosova do të frymojë lirshëm dhe ju do të rriteni të hareshëm në liri...
Sa i pëlqyen këto fjalë të mësuesit të ri, Granitit. Mësuesi i mirë qenka, mendoi me vehte. Zilja e shkollës lajmëroi përfundimin e mësimit.
- Ditën e mirë!,- përshëndeti mësuesi.
- Ditën e mirë!,- thirrën gjithë klasa njëzërit dhe filluan të dalin nga klasa.
II

Në pushimin e gjatë, fëmijët dolën të luanin me top. Shutonin herë njëri herë tjetri topin, që nuk zinte vend në asnjërin skaj të fushës.
Dy gurë që ndodheshin large njëri- tjetrit i ruante Beni. Drejt tijë tani po vraponte me top. Graniti që e mbante një fanellë të kuqe me numrin nëntë në shpinë, që ia kishte sjellë babai nga mërgimi, vraponte furishëm me top në drejtim të golit.
-Gol, -bërtitën shokët e Granitit.
-Gol, gol, gol!,- gëzimi i tyre shtrihej ëmbël në faqet e kuq, si mollë dhe duarve që i ngritnin lart, në shenjë gëzimi për lojën e fituar.
Gëzimin më të madh e ndjente Graniti, ai zaten ishte ca edhe më i madhi prej shokëve, edhe pse ishin të një vere, siç i thoshte gjyshja, ai ishte më i gjallë se mocanikët, thonë se gjyshja e tij i jep çdo mëngjes vezë të pijë, bile edhe qumësht , prandaj është më i rrituri nga shokët.
Gjyshi krenohej me rritën e tij, sepse ia plotësonte dëshirat kur e shihte duke u ushqyer, saqë shpeshherë i kishte treguar se kur kishte qenë i ri e kishte pirë qumështin e pa vluar fare. Më së ta vlonte në pyll, prandaj kishte qenë i fuqishëm, dukej se edhe dëshira e Granitit ishte si ajo e gjyshit, prandaj nuk e refuzonte kurrë ushqimin e gjyshit, por kënaqej me të.
Loja kishte përfunduar. Voglushët ishin ulur në një skajë të fushës dhe po pushonin. Njëra palë e ndante gëzimin e fitores, ndërsa pala tjetër i analizonte pikat e dobëta, që u kishin ndodhur gjatë lojë.Graniti ishte ulur mbi top dhe kishte humbur në mendime.
Ata ishin ndarë në dy grupe, ishin dymbëdhjetë shokë, që vetëm nata i ndante, paradite mësonin në shkollë, ndërsa pasdite, pasi i kryenin detyrat, dilnin në lojë. Gjatë gjithë dimrit kishte borë rrëshqitnin me saja e ski.
Mirëpo, këtë fillim pranvere u dhëmbnin këmbët nga vrapi, pas topit, sepse gjatë dimrit nuk kishin vrapuar aq shumë.
-Ushtarë të UÇK-së!- thirri Albani, derisa po ngrihej në këmbë nga kurioziteti, prej nga shikimin e kishte hedhur drejt skajit të pyllit, ku dukej rreshti i ushtarëve, që e po dilnin në kolonë.
Shikimi i voglushëve u derdhë në drejtim të kolonës që po vinte teposhtë.
Kurioziteti i tyre u zgjua edhe më, ata kurrë nuk kishin parë ushtarë të UÇK-së nga afër, vetëm në televizion, dhe, ky ishte një rast i mirë për ta, t’i shihnin nga afër, dhe kjo i gëzoi të gjithë.
Graniti kërceu nga vendi ku ishte i ulur, askush nuk e pa se sa shpejt u zgjua, shumëherë kishte menduar kur do të shohë ushtarë të UÇK-së , bile gjyshi qante nga gëzimi kur i shikonte në televizion.
Sa do të gëzohet ai, kur do t’i tregojë se i ka parë ushtarët e UÇK-së, mendoi në ato çaste do të gëzohet edhe gjyshi, dhe do të më pyet si dukeshin ata. Graniti ndihej njeriu më i lumtur në këto çaste.
Kolona po afrohej edhe më, ndërsa ushtarët dukeshin edhe më të mëdhenj, kjo e gëzonte shumë Granitin, dhe nga ky gëzim, ai u ndie ngushtë. Po si duhet t’i përshëndesim ata, mendoi me vete, dhe nga kjo brengë shtrëngoi grushtat dhe i ngriti lartë, duke klithur:
-UÇK! UÇK! UÇK!, - filloi të bërtasë me zë të lartë, ndërsa zëri i tij u mbulua edhe nga zërat e shokëve që e rrethonin përreth.
-UÇK!UÇK! UÇK!, - thirrja bëhej edhe më e fuqishme, faqet e voglushëve shkëlqenin nga gëzimi, tek afrohej kolona drejt tyre.
- Sa bukur duket kolona, – tha Graniti.
Tek po vështronte përtej, zemra i bëhej mal, ndërsa trupi i rrëqethej nga gëzimi që po i shihte ushtarët e UÇK-së.
-Vërtet kolonë madhështore, - i tha Iliri.
Dhe kësisoj thirrja: UÇK! UÇK! UÇK!, s’ndalej dot. Zëri i voglushëve shpërndahej grykës përpjetë dhe ajo zgjatej, sa zgjatej gryka që e formonin dy bjeshkët e i ndante vetëm lumi në mes Zëri i tyre shpërndahej tutje malit dhe dukej se tretej andej nga Sharri, që i rrinte si kurorë fshatit. Por zëri i voglushëve shoqërohej edhe me cicërrimat e zogjve, që cicëronin degëve të lisave të mbuluar nga gjelbrimi. Atij madje i dukej se gjelbërimi nuk dallonte fare nga rrobat e ushtarëve të UÇK-së, me kapelat e gjelbëra dhe emblemat me shqiponjën kuq e zi mbi të, kurse në cep të krahut, të rrobave që kush e di sa vite i kishin pritur ato male, që një ditë të mbushen me shkëlqimin e zjarrit të lirisë. Pikërisht ndoshta këtë mendim po e bluante në kokë, Graniti, sepse shpeshherë gjyshi ia kishte cituar këtë fjalë, bile edhe mësuesi ua kishte thënë në klasë ditën kur UÇK-ja ishte dukur përherë të parë një nëntori në Drenicë, ai u kishte thënë i erdhi koha, kur edhe malet tona do të gjelbërohen me ushtarët tanë; i kishte shpëtuar loti nga syri. “Do të gjelbërohen edhe malet tona!”, u kishte thënë ai. Dhe ja vërtet erdhi ajo ditë, që Graniti e kishte parashikuar si ditë shumë të largët.

III

Derisa Graniti me shikimin e përqëndruar kah kolona, ndërsa mendimet i kishte shpërndarë dika, dikush nga mbrapa thirri:
- Mësuesi!
Të gjithë në fillim u shtangën, nuk ishin të sigurtë.
-Mësuesi!,- thirri Kushtrimi. Tanimë kolona ishte afruar afër fshatit, edhe pse i uniformuar dhe me kapelë në kokë, ai dallohej fare lehtë, kishte shpatulla të gjëra, dhe ecja e tij ishte tamam ajo se si ecte në klasë kur shpjegonte ndonjë mësim, në faqe i kishte dy vija të theksuara në formë rrudhash që i theksonin një natyrë si bjeshkët e këtyre anëve.
-Mësuesi! Mësuesi! - u mbushën thirrjet nga turma e fëmijëve që po vraponin drejt kolonës.
Mësuesi trupmadh u ul pranë rrethit të nxënësve të tij që e rrethuan.
-Menduat se ju kamë haruar, – tha ai.
Thirrjet mësuesi, mësuesi ende nuk kishin pushuar.
- Eh, Granit, ja unë u ktheva prapë, e sheh kam sjellë edhe shokë të tjerë, do të jem gjithmonë këtu pranë jush, nëpër këto male.- Si thoni ju ? Jemi mërzitur për këto ditë, shkoni mirë me mësuesin e ri,- pyetjet e mësuesit ishin të rrufeshme, saqë nga turma dëgjohej vetëm ndonjë po në mes .
Mësuesi dukej tani më edhe më i gjatë, dukej se këto ditë ai ishte rritur edhe më, uniforma e UÇK-së i rrinte për mrekulli, sa të gjithë vogëlushët e kishin zili.
-Do të na mësoni përsëri mësues?, – e pyeti Graniti.
-Mua do të më keni gjithmonë pranë, por tani bëhet luftë, dhe sapo të mbarojë, prapë do të jemi së bashku. Vetëm së bashku do ta sjellim lirinë. Përsëri do të mësojmë së bashku, por atëherë të lirë dhe në atdheun e lirë.
Ushtarët që ishin së bashku me mësuesin, vetëm po shikonin, nuk ndërhynin fare, u vinte ca keq që mësuesi e kishte braktisur ditarin por nxënësit i gëzonte shpresa se një ditë ai do të kthehet përsëri në shkollën e tyre bashkë me lirinë.
- Po, po do të kthehemi me lirinë,- tha komandanti i kolonës.
- Dhe kjo do të ndodhë shumë shpejt, – ndërhyri mësuesi.- Atëherë do të jemi të lirë e të lumtur, s’do të ketë më barbarë mbi Kosovë, që të vrasin fëmijë, gra e pleq,- foli mësuesi me një mllef. - Ju do të rriteni të lumtur. Tani kthehuni në mësime, sepse juve u presin librat, e mësuesi i ri kërkon të jeni të ditur dhe të mirë, kështu t’u thoni edhe shokëve dhe shoqeve të tjerë të klasës, apo jo?- kërkoi përgjigje mësuesi nga nxënësit e vet.
Ata ishin mbushur me vaje, dhe sa nuk i plaste ndonjë pikë lolti edhe mësuesit ushtar. Dhe ishte e nevojshme që t’u jepte kuraje atyre , sepse liria ndërkaq nuk ishte larg. Prandaj edhe herë tjera kishte përsëritur se për momentin më është më e nevojshme është t’i dalim zot atdheut. Ai edhe ua kish dhënë fjalën atyre se një ditë kur të vijë liria përsëri do të jem pranë juve me ditar në dorë.
Voglushët po e dëgjonin me vëmendje mësuesin e tyre që u fliste me aq dëshuri. Graniti nganjëherë e ndiente se e kishte marrë malli ta dëgjonte zërin e mësuesit, që iu kishte munguar prej disa ditësh .
-Tani pra shkoni në shtëpi!- u tha edhe njëherë mësuesi, me një zë të butë, dhe përshëndeteni të afërmit.- Granit, gjyshit m’i bën të fala shum,-foli mësuesi.
-Po mësues, do t’ia përcjell të gjitha, sa do të gëzohet ai, saherë që e sheh UÇK-në në ekran, ai mbushet me lotë, vërtet do të gëzohet shumë kur do t’ i tregoj.
-Ashtu!,- tha mësuesi dhe filloi t’i ledhatojë të gjithë voglushët, ua lëmonte flokët. - Nesër në liri kur të rriteni edhe ju do të jeni ushtarë të Kosovës dhe do t’i mbroni kufijtë e atdheut.
Kolona vazhdoi rrugën në drejtim të fshatit, në fund të saj tani fshihej vetëm shpina e mësuesit me armën e hedhur krahut, ndërsa shikimi i vogëlushëve drejtohej drejt kolonës që po tretej kthesës ku fillonin shtëpitë e para të fshatit.
-Sa u kamë lakmi, – tha Graniti derisa po e vështronte kolonën që po tretej prapa kthesës, që të shpie në fshat.
-Edhe unë,- tha Petriti.- Mamaja më ka thënë se edhe daja im ka hyrë në UÇK.Edhe fëmijët tjerë kishin humbur dikah prapa mendimeve, disa të tjerë treguan për të afërmit e tyre, që i kishin në UÇK, ndërsa Graniti përderisa shokët po tregonin për të afërmit e tyre, i ndërpreu.
- Unë ika për në shtëpi, dua t’i tregoj gjyshit, dua ta gëzoj atë.
Ai mori vrapin drejt lagjes, me një top në dorë, dukej sikur fluturonte nga gëzimi për ta takaur gjyshin. Të gjithë shokët e tjerë vrapuan pas tij, duke u shpërndarë në lagje shtëpive të tyre.
-Gjysh, o gjysh, - thirri Graniti dhe mezi merrte frymë nga vrapi. Gjyshi u ndalë, ai ul pranë tij dhe priti ca deri sa filloi të marrë frymë lirshëm.
- E kemi takuar kolonën e UÇK-së, gjysh,- fliste me padurim. Me ta ishte edhe mësuesi im.
-Mësuesi! – thirri gjyshi. Ku i patë ata trima ?
-Ja gjysh atje në kodër, ne po luanim, ata zbritën nga malet, pastaj na foli edhe mësuesi, të bën të fala gjysh, ai ka shumë respekt për ty, do të kthehem në shkollë bashkë me lirinë, dhe kjo do të ndodhë shumë shpejtë,- tha Granit.
-Po si dukej mësuesi Granit ?
-Sa bukur i rrinin rrobat gjysh, mbi kapelë i shkruante Ushtria Çlirimtare e Kosovës dhe shqiponja në mes. Kishte edhe armë gjysh, edhe bomba, sikur u nxirrnin xixa sytë. Sa jam gëzuar unë, zemra më është bërë mal.
-Trimi i gjyshit, ashtu pra, ata trima duhet përkrahur, por përkrahjen më të madhe duhet t’ ua japim ne të mëdhenjtë.
-Edhe ne gjysh, – foli Granit.
-Po trimi i gjyshit , por ju jeni ende të vegjël, nesër kur të rriteni edhe ju do të bëheni ushtarë të Kosovës së lirë. Tani Kosova ka mjaft djem , që do ta bëjnë lirinë, ju duhet të mësoni që e nesërmja t’ju gjejë të përgatitur, me shkolla e me dituri.
-Pajtohem gjysh,- tha Graniti.
-Po të pastë gjyshi, por në UÇK nuk i marrin fëmijët, ka mjaft trima Kosova.
Granitit sikur iu prishë qejfi ca.
-Po me pushkë të babait, gjysh çfarë do të bëjmë, do të kthehet babai nga mërgimit ?
-Thonë se babai ka filluar të mbledhë ndihma për UÇK-në dhe për momentin ende nuk e di, me siguri do të na lajmëroi.
-Po kush do të shkojë në UÇK nga shtëpia e jonë gjysh?Babai nuk është këtu, ti je plak, mua më thua, në UÇK nuk pranojnë fëmijë, unë nuk dua që shtëpia e jonë ta injorojë luftën.
-Më flet si burrë, trimi i gjyshit, por ti mos u brengos për të, babai edhe nga mërgimi do ta ndihmojë UÇK-në, i dëgjon ç’thonë shokët që vijnë nga mërgimi, ai është shumë aktiv atje, bile një ditë një njeri më tha, ai më shumë punë do të na kryente në mërgim se sa këtu. Na duhen njerëz edhe atje, bile më tha se edhe sikur të donte të kthehej, ne nuk do ta lejonim .
Graniti sikur u qetësua ca nga fjalët e gjyshit.
- Armët e babait do t’ia japim UÇK-së kur të vijë në fshatin tonë, u duhen ato atyre djemve trima.
-Mirë Granit, ti vërtet je rritur, por je shumë i ri për luftë, pastaj ti duhet të vijosh mësimet. Por ne do ta bisedojmë këtë punë edhe me mësuesin apo jo, ti ke kohë ende të rritesh, për të tjerat jemi ne, pastaj babai do të hidhërohet nëse ti bile nga mësimi. Tani shko merri librat dhe mëso !



IV

Graniti paksa i thyer mbeti nga biseda me gjyshin, sepse ai në asnjë mënyrë nuk pranoi, dhe se ai e ndjente veten të rritur dhe mund të hynte në UÇK, por, megjithatë, fjalët e gjyshit i respektonte shumë, ai u kthye brenda në dhomën e mësimit, ndërsa gjyshi po ngrohej në diellin e pranverës që e kishte mbuluar natyrën me shkëlqim.
Rrobat i rinin, edhe kapela me emblemën e UÇK-së, ishin ca të mëdha, sepse Graniti ende s’kishte trup për ato, megjithëatë, ai ishte i lumtur që i kishte veshur ato rroba, ndoshta ishte njeriu më i lumtur në botë. Shokët e klasës i shkonin prapa, sa shumë e lakmonin Granitin e veshur me rrobat e UÇK-së. Të gjithë kishin dëshirë që t’i vishnin ato, Petriti, Iliri, Beni, Albani, i thonin se edhe ne do t’i gjejmë nga një palë, edhe Graniti mbahej më i madhi nga ta dhe u thoshte se ju duhet të rriteni edhe pakëz.
Mirëpo Beni u hidhërua.
-As ti nuk je më i madh,- i tha. Edhe Ilirit i kërceu inati, Petritit që ishte ca më i hollë se shokët nuk bëzante fare, ndërsa Liria që luante gjithmonë me ta, nuk e duroi këtë mburrje të Granitit.
-Do t’i gjejmë edhe ne,- tha.- Xhaxhai im do të m’i sjellë edhe mua, sepse ai është ushtarë i UÇK-së.
- Ti je vajzë, - e ndërpreu Granit.- Pastaj ç’i duhesh ti luftës,- foli me një ton fyes.
-Lufta ka nevojë edhe për mjeke, pastaj unë do t’i mjekojë të polagosurit.
-Të lumtë !- tha Urimi.
Çudi deri atë ditë Graniti nuk kishte qenë kurrë mburravec, bile shumë i dashur me shokë, edhe shokët po habiteshin me të .
Mërgimi, kishte mbetur gojëhapur nga sjelljet e Graniti, mbahej si i rritur dhe fliste sikur të ishte ndonjë epror ushtarak.
Fatmiri që po rinte ulur mbi një gur, i dukej se mjaft kishte heshtur.
- Edhe ne,- tha, - do t’i gjejmë rrobat e UÇK-së e do t’ i veshim, bile që nesër, babai im do t’m’i jellë edhe mua. Ai ka disa ditë që ka hyrë në UÇK dhe më ka thënë se një ditë do të më marrë edhe mua.
Këto fjalë të Fatmirit sikur e fyen Granitin.
- Babai im,- klithi në vete e ndjeu veten të fyer, që babai i tij ishte diku larg në mërgim, edhe pse të gjithë flitnin fjalë të mira për aktivitetin e tij, por ai nuk ndihej i kënaqur me atë çfarë e dëgjonte, dëshira e tij ishte që babai t’i kthehej nga mërgimi e të futej në radhët e UÇK-së.
Shkëlqimin sikur e ngacmoi më shumë fjala e Fatmirit, ai ndihej i vetmuar, sepse babai i tij nuk kishte pranuar të hynte në radhët e UÇK-së, bile për të fliteshin të zeza e të zeza nga i gjithë fshati, dikush i kishte thënë bashkëpunëtor i armikut, tjetri tradhtar. Dhe, ja një ditë ishin grindur në mes të fshatit me të dy të rinj, dhe nga ajo ditë ai rrinte i mbyllur në shtëpi, saqë askush nuk e vizitonte, as nuk i fliste kush familjes së tyre, edhe lagjja ishin distancuar nga ai, dhe saherë që Shkëlqimi shkonte në shkollë, shokët e ngacmonin rreth babait, por ai vetë ishte djalë i shkëlqyeshëm, as pajtohej me rrugën e babait, matej të thoshte, që edhe ai do të hynte në UÇK, por nga frika se do ta ofendonte ndonjëri nga shokët, nuk foli fare, u mbush në vaje, duke ikur për në shtëpi.
Njeri pas tjetrit u larguan të gjithë, edhe Graniti në oborrë, si çdo ditë ai e takonte gjyshin, dhe e përshëndeste, kurse ai e ngiste dorën me një përshëndjetje ushtarake,
-Tamam si ushtar je bërë, të pastë gjyshi,- dhe sytë iu mbushën me lotë si gjithmonë.
- Jam rritur apo jo gjyshë.
- Po trimi i gjyshit. Dhe, derisa po bisedonin nip e gjysh, erdhi komandanti, pasi u përshëndetën me gjyshin, me një përshëndetje ushtarake, u kthye kah Graniti.
- Na qenke bërë ushtar, mor trim, të rrikan bukur rrobat.
- Po z.komandant !,- tha Graniti.- Por gjyshi më thotë se jam i vogël.
-Ka të drejtë gjyshi,- o trim.- Ti ende je i vogël, lufta na takon ne të mëdhenjve, dhe ne duhet të bëjmë atë, që ju nesër të rriteni në liri.
-Më falë komandant, por edhe unë dua të hyjë në UÇK.
- Ti duhet të rritesh, dhe kur të rritesh, nesër në liri , ti do të jesh ushtar i Kosovës.
-Jo, unë dua që të vijë me ju. Mospajtimi i tij se ende është i vogël, bëhej më i zëshëm, bërtima e mbuloi dhomën.
« Granit, Granit, Granit » !
- Ç’ke biri nënës. Granit eja në vete, ajo e ndezi dritën, dhe pa djalin e saj, që kishte qenë në një ëndërr, ti duhet fleshë i qetë Granit. Pasi i tregoi për gjithë ëndrrën mamasë, e zuri gjumi përsëri, por shqetësimi i mamasë u rritë edhe më.
Brenga e Granitit i shtohej çdo ditë tanimë gati, gjithë fshati kishte njerëz të vetë, që kishin hyrë në UÇK, që me ditën kur ajo u vendos në fshatin e tij. Ishte bërë një ushtri e madhe, ndërsa nga shtëpia e tij nuk kishte kush të hynte. Gjyshi ishte shumë plak, babai ishte në mërgim, dhe kështu.
Granitit i thonin ende je i vogël, kurse kjo brengë këto ditë atë e mundonin së tepërmi, edhe mamaja brengosej për të, sepse edhe gjumin nuk e bënte si duhet. Ai zgjohej shpesh natën, bërtiste, fliste jerm në gjumë, shqetësimi për të e kishte kapluar edhe gjyshin. Një ditë propozoi që ta dërgonte te mjeku, por Graniti nuk pranoi në asnjë mënyrë.
- Dua të bëhem ushtar i UÇK-së dhe pikë,-foli edhe me shumë zemërim, saqë edhe gjyshi u habit me sjelljen e tij.- Unë do t’i shkruaj edhe babait dhe do të kërkoj leje nga ai.
Edhe gjysja nisi të bregosej. Madje nisi të qante, e mendonte më të keqen, kujtonte se Graniti ka pësuar trauma, çdo ditë kërkonte ta dërgojnë te mjeku, por ai ishte bërë i padëgjueshëm.
-Gjyshe mos u bëj merak, unë jam mirë. Mos u brengos për mua, unë jam mirë gjyshe, dhe ti s’ke pse të qash për mua. Iu afrua dhe e përqafoi.
Motra që ishte më e vogël se ai nuk fliste fare, e shikonte dhembshëm dhe e pyeste mamanë se çfarë po e mundon Granitin , në këtë gjendje mospajtimi.Granitit i dukej se të gjithë e shikonin si të krisur, prandaj ai bëhej nevrrik kur ia përmendnin mjekun, derisa po bluante në kokë, mendimin se si t’i bindte gjyshin e komandantin që të hyjë në UÇK i shkrepi ideja, se vetëm babai do ta rregullojë këtë punë, prandaj vendosi t’i shkruajë një letër.

vazhdon...

I dashur baba

Dëshiroj që letra e ime të të gjejë mirë me shëndetë edhe ty atje në mërgim.
Ne këtu në Kosovë, jemi shëndoshë e mirë, edhe gjyshi mirë është, tani që ka dalë pranvera ai çdo ditë ngrohet në diell ,dhe i bën mirë ai, edhe gjyshja, mamaja, por edhe Blerta janë shëndoshë e mirë. I dashur baba, siç e dëgjon çdo ditë në TV, tani në Kosovë ka filluar lufta, UÇK-ja po lufton, gjithkah nëpër Kosovë, ajo tani është vendosur edhe në fshatin tonë, ka shumë ushtarë, gati nga çdo shtëpi, vetëm nga shtëpia e jonë nuk është askush dhe kjo mua më brengos shumë, e di kur më flisje se një ditë Kosova do të ketë ushtri të vetën, do të jesh edhe ti më thoshe, por tani që ajo e ka, mua nuk më lejon gjyshi, më thotë se jam i vogël, bile edhe kamandanti nuk më pranon, një ditë më tha : « UÇK-ja nuk i pranon fëmijë, por unë dua të hyjë, e di se do të më thuash të mësoj, e di ç’më tha mësuesi kur doli maleve, do të kthehem, tha në mësim pasi t’ia sjellim Kosovës lirinë.Tani kemi punë më të rëndësishme dhe më duhet të largohem nga detyra, ndërsa shpesh më thoje : » Kosova pa luftë, biro nuk mund të çlirohet ». Është e vërtetë, e kam dëgjuar edhe komandantin tek po fliste gjyshit për luftën, prandaj, dua që edhe nga shtëpia e jonë të jemi në UÇK, ti shohësh babi, se sa trima janë ata, këmbë e armikut nuk shkelë më në këto anë, bile thonë se një ditë do ta shporrim përfundimisht nga Kosova, dhe unë besoj, shumë shpejt do të vijë liria, thotë komandanti, të paktën kështu flitet edhe në fshat.
Ty të njohin të gjithë dhe të çmojnë shumë, thonë më shumë punë na kryen në mërgim se sa të ishte këtu, por unë nuk pajtohem, bile të paktën të më pranojnë mua, prandaj unë të lutem që të lajmërosh komandantin, të më pranoi, e di se ai fjalën tënde e çmon shumë, pastaj edhe armët i kemi tonat, ti gjithmonë thoje se do të na duhen një ditë, dhe ja erdhi ajo ditë, por gjyshi nuk më lënë ‘ti prekë ato, je i vogël thotë dhe, armët janë të rrezikshme për fëmijët.
Bile një ditë kërkuan të më dërgojnë edhe te mjeku, por unë nuk pranova .
Të më falësh babi, se të lodha ca rreth luftës, por këtu të gjithë flasin për të edhe ne fëmijët, prandaj të fola kaq shumë.Sa për frikë, nuk kemi fare, ne jemi në vendin tonë, në Kosovën tonë dhe në të drejtën tonë, dhe do të qëndrojmë gjer në fund këtu, e kam dëgjuar komandantin në një mbledhje tek u fliste burrave të fshatit.
Babi, unë shpresoj se dëshirën time do të ma plotësosh, nuk dua që dikush nesër të na shikojë me inat, pastaj unë edhe jam rritur .
Të përqafon me shumë mall dhe të sjellë të fala, i yti Graniti.

Ai e paloi letrën dhe ia dha një ushtari, që ato ditë do të kalonte në Shqipëri, e nga andejë pastaj ta postonte për te babai i Granitit.



V

Një javë kishte kaluar qëkur Graniti ia kishte dërguar letrën babait, nëpër mjet një ushtari të UÇK-së, që shkonte në Shqipëri për të sjellë armë.Ai krijonte çdo ditë shoqëri me ushtarët, sepse mu pranë shtëpisë së tij ishin të vendosur ata, dhe ai po ashtu çdo ditë takohej me ta vetëm kur i zhvillonin detyrat e ditës, Granitit i thonin të shkojë në shtëpi. Aty ai kishte njohur shumë ushtarë të rinj, që vinin nga të gjitha viset e Kosovës, gati me të gjithë ai e shtronte pyetjen e njëjtë, se a do ta pranojnë edhe atë në UÇK. Dhe, atëherë kur i thonin se ai ishte ende i vogël për ushtar, mllefosej dhe kthehej në shtëpi.
-Kohët e fundit ai ka filluar të bëhet shpesh nevrik, edhe nga mësimet ka rënë ca,- thotë mësuesi. Bile një ditë ai kishte ardhur te gjyshi dhe kishin biseduar gjatë, por gjyshi ende nuk ia kishte thënë se për çfarë, vetëm se e ke lëshuar ca mësimin.
Edhe nga shëndeti kishte rënë, nuk e hante ushqimin, çdo ditë gjyshja i rrinte pranë tek hante dhe e luste që ta mbaronte të tërën. Por ai nuk kishte fare oreks, ndiente edhe plogështi në trup, bile edhe në lojë me shokët mungonte shpesh, gjumin fare nuk e bënte të rehatshëm, trembej shpeshë ; fliste në gjumë, por shihte edhe ëndrra të shpeshta, edhe nga shëndeti familja kishte filluar të brengoset seriozisht.
Dje gjyshi e kishte marrë edhe mjekun dhe pasi e kishte kontrolluar ai kishte thënë ;
- Me shëndet është mirë, ka ca plogështi dhe rënie tensioni, sepse ka hunmbur ca në peshë, por ato mund të tejkalohen me pushim të rregullt dhe ushqim, ka ca strese psikike që duhet të tejkalohen kishte thënë ai, ndërsa Granitin e kishte çortuar dhe i kishte thënë se lufta u takonë të rriturëve, ndërsa ti duhet të mësosh dhe të largohesh nga mendimet të tilla.
Fjalët e mjekut, Granitit i ishin dukur identike si ato të gjyshit, bile ai dyshonte se gjyshi ia kishte thënë të gjitha mjekut, vetëm se ca më të ashpra dhe më të prera, tamam si urdhërat e komandantit kur ua jep ushtarëve.
Aq më tepër nuk ia kishte lënë të paktën edhe mundësinë për ndonjë pyetje. Mjeku ishte përgjigjur në të gjitha vetë, saqë Graniti kishte mbetur pa fjalë përpara tij.
Sot kishin qenë të gjithë shokët e lagjes, e ftuan që të dilnin në fushën e sportit, të luanin futboll
- Nuk dua,- u tha,- s’më luhet,- ua preu me një ton të butë.- Kam dëshirë të jem vetëm, nga ky veprim shokët e Granitit ishin larguar të thyer në shtëpia të veta. Kurse Albani i tha gjyshit të Graniti se diç nuk është në rregull me të, ai edhe në shkollë rrinë shumë në mendime, duket se diçka e mundon.
- Do të bëhet mirë,- u tha gjyshi. Dhe grupi i vogluëshëve iku tatëpjetë rrugës se lagjes.
Graniti kishte kaluar në dhomën e mësimit, kishte vënë librin përpara dhe po përpiqej të mësonte, por në asnjë mënyrë ai nuk mund të largohej nga dëshira e tij për të qenë ushtar i UÇK-së. Një kjo dëshirë kishte kohë që ishte futur në logjikën e tij dhe sa vinte e rritej, nuk pajtohej me moshën se ai ishte ende i vogël, dhe vetëm sa i kishte mbushur të dymbëdhjetat.
Bëri disa herë përpjekje të koncentrohej në mësim, por në asnjë mënyrë nuk mundi, në fund e vendosi librin mbi tavolinë dhe ashtu me rroba u hodh mbi shtratin e tij, ku fjeti gjatë gjithë asaj pasditeje të vonë.
Mëngjesi kishte aguar plot shkëlqim, natyra ishte mbushur me blerim dhe pranvera e kishte mbuluar çdo skajë të natyrës; kjo i pëlqente shumë Granitit.
Kishin kaluar disa ditë qëkur ia kish dërguar letrën babait dhe tani rrinte në pritje, edhe pse i shkonte mendja nganjëherë se babai do t’i përgjigjet si dhe gjyshi; ai i jepte shpresë vetes mu për këtë edhe dukej paksa më i qetë.
Nuk e kishte dot atë presion si në ditët e para, edhe pse dëshira e tij rritet çdo ditë bashkë me të.
Kjo dëshirë e mundonë së tepërmi, sepse në çdo kushte ai dëshironë ta ndihmonte UÇK-në, skenat që i shihte në televizion tek vriten fëmijë, gra, pleq e plaka, por edhe kur binin heroikisht ushtarë të UÇK-së, i dhimbseshin shumë atij. Nga ato skena ai mllefosej edhe më tepër, dhe njëherë duke shikuar televizorin i tha gjyshit:
-Si mund t’i durojmë këto gjysh?
Mirëpo gjyshi gjithmonë mundohej ta qetësonte, duke i thënë:
-Granit,i miri i gjyshit, ti fare nuk duhet të brengosesh për luftën, unë disa herë të kam thënë, lufta na takon ne të rriturve dhe UÇK-ja ka mjaft ushtarë, ty të takon libri dhe dhe shkollimi, e tani shko në dhomën e mësimit.
Shpeshherë gjyshi e largonte nga televizori, që ai mos të shihte tmerrin e luftës.
Gjatë gjithë natës, skenat e televizorit nuk e kishin lënë të qetë, disa herë i kishte dalë gjumi, ndiente plogështi në trup, por edhe dëshirë për të luajtur me shokë, madje që disa ditë nuk kishte luajtur fare dhe kishte marrë malli edhe të luante me shokë.
-Do të dalë,- i tha gjyshit,- të luaj me shokë.
Sa u gëzua gjyshi, që të paktën kishte ditë që nuk i kishte rënë në veshë ta dëgjonte se ai kishte shfaqur dëshirën për të luajtur.
-Shko! Ka disa ditë që nuk ke dalë fare, të bënë mirë edhe loja, e sheh se ke filluar të bëhesh edhe dembel, ta humbësh fuqinë, pastaj edhe shokët i ke harruar ca, ata të duan ty dhe të çmojnë shumë,- i tha gjyshi. Fjalët e gjyshit, Graniti i dëgjoi me vëmendje.
-Unë vërtet kohët e fundit nuk jam sjell mirë edhe me ta, - e pranoi ai, por nuk e di, dhe e uli kokën.
Gjyshi i lëmoi flokët, e shikoi dhe i tha :
- I miri i gjyshit, shko!
Graniti e mori topin dhe iku lagjes duke i thirrur të gjithë shokët një nga një.




VI

Gjyshi, mësuesi dhe komandanti qëndronin ulur në kopsht pranë tavolinës dhe zunë të bisedonin, derisa Graniti po kthehej nga shkolla.
-Mirëdita!, - përshëndeti, pastaj ia zgjati dorën mësuesit edhe komandantit.
- Sa djalë i mirë je, ore Granit!,- i tha mësuesi.
Edhe komandanti e shikonte me admirim Greanitin dhe ishin të impresionuar me sjelljen, me pjekurinë e tij , dhe u erdhi mjaft mirë që kishte filluar mësimet me entuziazëm të pashoq.
-Graniti ka qenë nxënës i shkëlqyeshëm gjysh,- tha mësuesi. Edhe në mësime ka qenë më i miri, më kanë thënë se këto ditë ka rënë nga mësimi, nuk më erdhi mirë, ndaj më duhet t’ia them disa fjalë Granitit,- tha mësuesi.
-Ndërsa unë gjysh,- foli komandanti,- kam ardhur t’i them se porsa të rritet edhe pak, do ta marrë ushtarë në UÇK, por këtë vitë jo.
-Po, atëherë do të përfundojë lufta, o komandant,- ndërpreu Graniti.
-Po edhe më mirë Granit, do të na vijë liria, ne do të jemi të lirë.
-A nuk e do ti lirinë?,- foli prapë me një ton pyetës komandanti. -Atëherë ne do të kthehemi nëpër vendet tona të punës, mësuesi në shkollë, Kosova do të lulëzojë ndërkaq, për këtë vit kemi mjaft ushtarë Granit, dhe nëse të marrim ty, duhet ta largojmë ndonjë ushtarë të rritur, sepse ti ia zë vendin e dikujt tjetër.
- Do të pajtohesh ti me këtë?,- iu drejtua edhe mësuesi. - Pastaj ti je i vogël,për ty janë librat, shkolla, loja dhe ç’është më kryesorja, në UÇK nuk i pranojmë fëmijët, kjo nuk është e prerë, por hëpërhë kështu është. Dëshira e jote,- fliste komandanti me një ton të prerë, ndërsa Graniti, me qantë mbi shpinë kishte mbetur pa fjalë, sepse komandanti nuk ia lente dot asnjë mundësi përkundër përgjigjje.- Pastaj babi yt ka bërë mjaft për UÇK-në, ne i jemi mirënjohës atij, për ndihmën dhe përkrahjen që na e bënë nga mërgimi, ne nuk e kemi lejuar atë të kthehet nga atje, na duhet më tepër atje se sa këtu në luftë, ne kemi mjaft ushtarë, neve na duhen rroba, ushqim dhe armë, ndërsa ai na ndihmon në këtë drejtim. Prandaj ti nuk ke çfarë të turpërohesh përpara askujt, ti duhet të jesh krenarë për një baba si ai dhe një gjysh çfarë e ke ti, unë do të të këshilloja që ti t’i qasesh mësimit, sepse nesër, na duhen djem të ditur, që do ta udhëheqin Kosovën, të tillë i duhen ardhmërisë, i tillë duhet të bëhesh edhe ti.
Nga këto fjalë të komandantit, Granitit, iu këputën fare shpresat për të hyrë në UÇK, vetëmse mendjen e mbante te përgjigjja e babait, se çfarë do të ishte ajo, edhe sikur të ishte pozitive, komandanti ia këputi edhe fijen e fundit të shpresës, nuk i la asnjë mundësi për fjalë.
-E dëgjove komandantin, Granit,- foli gjyshi.
Graniti me zemër të thyer, vetëm pohoi me kokë, edhe me një gjysëm toni:
-Po gjysh,- tha ai.
-Hë, pra Granit, cila është detyra e jote tani?- foli mësuesi me një ton pyetës.
- Të mësoj mësues, por shpresoj se do të më merrni në vitin tjetër, unë atëherë do të jem më i rritur.
-Ndoshta po, por ne shpresojmë se deri atëherë do ta kemi lirinë, ndërsa nga këto mendime se ti dëshiron të hyshë me çdo kusht në UÇK kështu e tutje duhet të ndahesh. M jep fjalën mësuesit!
-Do të përpiqem mësues. Ai ndihej shumë i thyer në shpirt, dhe i dukej shumë e vështirë që të ndahej nga dëshira që një ditë të bëhet ushtar i UÇK-së, ndoshta edhe e pa mundur, por për këtë vit siç i tha edhe komandanti duhej të pajtohej.
Do të kishin zgjatur edhe më tej fjalët e mësuesit dhe të komandantit, sikur në atë çaste të mos vinte, mamaja e Granitit, me një çantë të madhe në dorë, ku gjendej pushka e babait të Granitit që e kishte sjellë ilegalisht nga mërgimi.
Graniti e dinte mirë se çfarë ruhej në atë çantë, kurse edhe gjyshi e kishte të veten.
-Jemi marrë vesh me djalin dhe ai më ka porositur që këtë armë t’jua dorëzojmë juve komandant,- foli gjyshi. Dhe derisa mamaja e Granitit afroi çantën gjyshit.
- Ta mbani me krenari dhe të dilni faqebardhë në këtë luftë,- foli gjyshi.
-Besoj se edhe Graniti pajtohet që këtë pushkë t’jua dorëzojmë juve apo jo mësues?
-Të lumtë gjysh, ashtu është,- tha mësuesi. Unë shpresoj shumë në Granitin, se ai një ditë do të bëhet djalë i vyeshëm dhe i mirë, që do t’i duhet shumë Kosovës.
Por, megjithatë, Granitit i dhimbsej shumë pushka e babait, por nuk kishte çfarë të bënte.Ai gjithmonë kishte menduar se një ditë do ta merrte në dorë dhe do të luftonte kundër armikut, por ja çë babai dhe gjyshi kishin vendsur ndryshe.
Edhe komandanti u gëzua kur e pa pushkën e babait të Granitit, duhej të ishte pushkë e mirë, sepse për të i kishte folë edhe babai, ishte e prodhuar diku në Evropë, dhe sa peripeti kishte hequr babai derisa e kishte sjellë në shtëpi.Të gjitha i kishte dëgjuar Graniti tek i kishte treguar gjyshit babai, prandaj iu dhimbs pamasë.
-Do t’iu duhet juve më shumë, o komandant,- foli gjyshi.
Komandanti e kishte marrë në dorë armën dhe po e shikonte me shumë kënaqësi. Për UÇK-në s'më dhimbset asgjë, të gjitha do t’i japë, tërë pasurinë do ta shkrijmë, sepse një herë në jetë kemi ushtrinë tonë, dhe atë duhet ta ruajmë, ta rrisim dhe ta forcojmë, tha me vete gjyshi.
Fjalët e gjyshit, iu duken shumë fjalë të mëdha Granitit, saqë në disa çaste ai vërtet u ndie i vogël, filloi t’i shtrojë pyetje vetes, çfarë është ushtria, ç'rregulla ka ajo e shumë e shumë pyetje të tjera, që po i silleshin lëmsh nëpër kokë. Vërtet qenkam i vogël t’i marrë vesh të gjitha, mendoi ai me vete, duke vazhduar ndoshta ka të drejtë gjyshi, kur më thotë:”Luftës ia ke dëgjuar zërin biro!” Dhe u ndie shumë i largët nga rrobat e UÇK-së,iu kujtua fjala e gjyshit kur i thoshte se si ato rroba i bartin vetëm ata që kanë vendosur të vdesin për atdhe.
“Të vdesin për atdhe!”. Po edhe unë vdes, s'më dhimbest fare jeta, bile jam në gjendje që tani, por punët e luftës vërtet qenkan ndryshe, thoshte me vete Graniti.
-Ç'po mendon Granit,- ndërpreu mësuesi.
-Asgjë mësues, diç po më sillej në kokë, unë vërtet qenkam i vogël të mbajë armë dhe të shkoj në luftë .
-Të lumtë! Tani e ke kuptuar se lufta na takon neve të rriturve.
-Ashtu pra, Granit,- tha gjyshi.-Tani kthehu brenda në shtëpi te librat e tua.
Pasi u përshëndet me komandantin dhe mësuesin, Graniti u kthye në dhomën e punës, ndërsa gjyshi bisedoi edhe një kohë të gjatë me komandantin dhe mësuesin në kopshtin e oborrit të shtpisë.

VII

Lajmi për arritjen e vullnetarëve nga përëndimi, në radhën e UÇK-së ishte pritur me gëzim të madh. Një gëzim të tillë e kishte ndierë edhe Graniti, sepse nëpërmjet tyre, babai i kishte dërguar një letër, u gëzua shumë, kur gjyshi ia dha letrën në dorë, që ia kishte sjellë njëri nga ushtarët.
-Kjo është për ty,- i tha gjyshi dhe ia dha zarfin me letrën brenda.
-Faleminderit gjysh!,-iu përgjigj Graniti.
Ndërkaq e mori letrën në dorë dhe me pa durim filloi ta hapte.
Pasi e hapi zarfin , pasi zuri vend mbi një gur të oborrit filloi ta lexonte ngadalë.


I dashur Granit!

Letrën tënde e mora, kuptova se jeni mirë dhe ashtu dëshiroj të ju gjejë kjo letër e imja, të them të drejtën letra jote sa më gëzoi, aq edhe më bëri të brengosëm për ty. E di se në Kosovë po bëhet luftë, unë edhe ashtu brengosem për ju, por nga letra e jote e kuptova dëshirën tënde që nuk përputhet me atë time. I dashur Granit, unë dëshiroj që në plan të parë ta kesh mësimin, siç ma pate dhënë fjalën, andaj kërkoj që atë edhe të mbashë, çështjet e tjera ka kush t‘i rregullojë, lufta nuk u takon fëmijëve, prandaj edhe ty ia të them të drejtën u shqetësova mjaft, pastaj edhe gjyshi do të jetë me siguri i shqetësuar, ti duhet ta dëgjosh atë dhe çfarë të thotë ai të veprosh. Ndoshta jam ca i prerë në fjalë, por siç të thashë ti ende je i vogël për të hyrë në UÇK, pastaj UÇK-ja nuk pranon fëmijë, sepse mund t’i sjellin telashe, ajo punë na bie neve për hise ta bëjmë. Dhe ne do ta bëjmë, ndërsa ti dhe shokët e tu duhet të mësoni, që e nesërmja në liri, t’ ju gjejë sa më të përgatitur me dituri, dhe unë shpresoj se ti do t’i respektosh këshillat e mia dhe të gjyshi. Ne të duam dhe dëshira e jonë është që ti të jesh i rritur rehat, të mësosh dhe të bëhesh sa më i ditur, që kur të rritesh të dalësh mësues, profesor, mjek apo ndonjë profesion tjetër, që do të pëlqejë ty.
Të përshëndet me shumë mall, babai i yt nga mërgimi.

Graniti e mbylli letrën me kujdes dhe e futi në çantë; u gjend shumë ngushtë, ngaqë të njëjtat fjalë ia kishte thënë disa ditë më parë komandanti dhe mësuesi. Dua apo s'dua unë, mendoi në vete, babai i di më mirë këto punë. Më duhet të ndryshoj në mendime, i thoshte vetvetes.
Gjyshi e kishte hetuar se Graniti e përfundoi letrën dhe iu afrua.
-Ç'shkruan babai, Granit?,- pyeti gjyshi.
-Thotë se është mirë, gjysh dhe na përshëndetë.
Por gjyshi që e kuptonte mirë natyrën e Granitit, e kishte hetuar se pos leximit të letrës, Graniti kishte ndyshuar në fytyrë ca, ishte mrrolur, sepse shpresa për të hyrë në UÇK iu shkëputur përfundimisht. Ishte i vogël ndërkaq, kështu i thonin të gjithë, kështu i kishte thënë edhe babai.
-Duket se letra ta prishi qejfin ca apo jo, Granit ?,- Ndoshta të ka kritikuar babai diç. Apo?
Graniti që nuk mbante të fshehur nga gjyshi asgjë, edhe këtë herë ai do t’ia tregonte të gjitha.
-Gjysh, edhe nga babai, i pata kërkuar mendimin, dëshirës time për të hyrë në UÇK,- fliste Graniti me njëfarë turpi, që e ndiente, sepse për të gjitha, babai i kishte thënë se e kishte gjyshin në shtëpi, dhe ai i dinte mirë këto punë, u ndie i turpëruar para gjyshit.
-Gjysh më falë! Dëshira ime ishte t’i shkruaja babait, ndoshta duhej ta bëja një hap të tillë.
Graniti i kuptonte mirë gabimet e veta, por nga natyra ishte djalë që edhe vetë i gjykonte ato, në momentin kur e kuptonte se kishte gabuar.
Por gjyshit i erdhi mirë, që Graniti e kishte kuptuar një gabim të tillë dhe e vetë gjykonte.
-Ashtu pra Granit. Gjyshi nuk hidhërohet më ty, lum kur ti e kupton dhe e gjykon vetë gabimin tënd, sa për dëshirën tënde për të hyrë në UÇK ka mjaftuar fjala e ime, por unë të kuptoj ty dhe të falë.
Graniti u gëzua shumë që gjyshi nuk ishte hidhëruar. E përqafoi atë dhe u ulën pranë njëri- tjetrit.Pastaj gjyshi tilloi t’i fliste për luftërat që kishte kaluar ai dhe, për të gjitha ato çfarë i kishin ndodhur gjyshit gjatë jetës së tij.
Gjyshi i Granitit kishte qenë edhe luftëtar e Luftës së Dytë Botërore, dhe kishte luftuar për çlirimin e tokave shqiptare, ndërsa Graniti kënaqej kur gjyshi i fliste për luftërat e Ballit për çlirim kombëtar, ushtar të cilës kishte qenë gjyshi, për qëndresën tyre, por edhe për idealin, ndërsa Graniti mendonte në ato çaste sesa largpamës kishte qenë gjyshi i tyre në atë kohë.
Graniti mburrej me ato çfarë i dëgjonte nga gjyshi, dhe me atë se sa vizionar e optimist ishte gjyshi për lirinë e Kosovës.
Atë pasdite Graniti, u nda shumë i kënaqur. Pasi e mbaruan bisedën me gjyshin, ai iku diku lagjes për të luajtur me shokë.


VIII

Graniti po kthehej nga shkolla, sot ai kishte qenë ma i qetë nga ditët tjera, letra e babait kishte ndikuar mjaft në përmirësimin e tij,saqë edhe me shokët luante thuajse nuk ishte ai Graniti muajve që ikën, edhe shokët fare nuk e zinin në gojë fare situatën e tij, që e kishte kaluar. Shpeshherë edhe u kishte thënë ndonjë fjalë në momentet kur ziheshim rreth hyrjes në UÇK, por i kishin duruar të gjitha edhe luajnë sikur të mos ketë ndodhur asgjë, shumë shpesh e kishte ngacmuar edhe Shkëlqimin për babain e tij që nuk donte të hynte në UÇK, por ai ishte treguar shumë i sjellshëm derisa po mendonte të gjitha këto Graniti kishte hyrë në portën e shtëpisë, në kopsht ku rrinte gjyshi, pranë tij ishte një ushtar i UÇK-së që për një çast nuk po e njihte fare, dhe sa u afrua dhe vetëm kur ushtari e hoqi kapelën ishte daja Xhemë, ai kishte disa muaj që kishte dalë maleve dhe Graniti nuk e kishte ditur, të gjithë kishin thënë se daja Xhemë kishte shkuar në mërgim, bile njëherë ishte nevrikosur, mamit i kishte thënë si është e mundur që daja Xhemë të ketë ikur në mërgim, kur nga mërgimi vijnë vullnetarë, mamaja kishte ngelur pa fjalë, dhe e kishte ndërruar temën e bisedës, sa u gëzua kur e njohi, dajë Xhema thirri me zë të lartë sa u mbush oborri, dhe vrapoi drejt tij, e përqafoi fort, pastaj e përshëndeti edhe gjyshin dhe u ulë pranë tyre.
-Granit qenke bërë burrë,- tha dajë Xhema, derisa po ia lëmonte flokët.
U mundua të thoshte diç, por shpejt iu kujtua se kishte dhënë fjalë, deshi të thoshte se, burrë jam bërë, por jo për në UÇK shpejt iu kujtua se do ta fyente gjyshin, sepse i kishte dhënë fjalën, por nganjë- herë thonë heshtja është ar, kështu i kishte thënë gjyshi, dhe vërtet ashtu ishte.
-Po dajë,- u përgjigj me një zë të ulët, derisa po e shikonte dajë Xhemën të veshur me uniformën e UÇK-së.
Sa e lakmonte atë, që nga dita e parë kur e kishte takuar mësuesin atë ditë, kur përherë të parë e kishte parë kolonën me ushtarët e UÇK-së dhe dëshira i ishte rritur për t’i veshur ato, por ç'do që të gjithë thonin se ishte ende i vogël për në UÇK.
Një gëzim i madh e kishte pushtuar që nga çasti kur e kishte parë dajë Xhemën. Tanimë e dinte se edhe nga njerëzit e afërm të tij ishin në UÇK, dhe kjo e gëzonte Granitin, më tepër përpara shokëve, ai do të mburrej që dajë Xhemën e kishte në UÇK, dhe më nuk mund t’i thoshte askush se nga njerëzit e tij nuk kishte në UÇK, bile me dajë Xhemën mburrej, sepse ai gjithmonë i kishte folur për trimëri dhe e donte për trim që ishte.
-Granit kam dëgjuar se ke rënë nga mësimi ca,- iu drejtua dajë Xhema, por unë në ty kam shpresë dhe pres shumë nga ti,- i tha.- Por unë kam besim në ty se përsëri do t’i çasesh më tepër mësimit, apo jo?!
-Po dajë, unë do të vazhdoj të mësoj edhe më tepër, të jap fjalën se do të jem nxënës më i mirë në klasë.
Këto fjalë e gëzuan dajë Xhemën, por edhe gjyshi u gëzua shumë, edhe ai nuk foli asgjë, vetëmse pohoi me kokë, në shenjë kënaqësie.
Cingërrima e ziles së oborrit, ua tërhoqi shikimin të gjithëve. Gjyshi thirri zëshëm:
-Urdhëroni! Urdhëroni!. Ndërkaq në portën e madhe të oborrit u duk mësuesi me rroba ushtarake.
-Mësuesi, - thiri Graniti dhe u ngrit nga vendi.
-Mirë se vjen, mësues,- tha gjyshi.- Dyert për ju janë të hapura gjithmonë.
-Erdha t’ ju shohë- tha mësuesi. Granitin do ta përshëndesë të parin, sepse atë e kamë më shokë.
- Si je Granit?- e pyeti, derisa po afrohej.- Po ti gjysh si je, dukesh mirë këtë pranverë, ndërsa mësuesi u përshëndetë edhe me dajë Xhemën dhe u ulën bashkë rreth tavolinës ku rrinte edhe gjyshi.
Gjyshi, mësuesi dhe dajë Xhema bisenduan gjer vonë, kurse Graniti u kthye në shtëpi për t’i mbaruar detyrat dhe mësimet e ditës së sotme.
Dëshira për të dëgjuar bisedat e kishte shtyrë Granitin të qëndronte më gjatë pranë tyre, derisa mësuesi i kishte thënë që të hynte brenda në shtëpi e të mësonte, por kjo dëshirë nganjëherë e ngacmonte dhe ai zgjatej, në dritare e i shikonte tek bisedonin mësuesi, gjyshi e dajë Xhema, por nuk mundte ta kuptonte asnjë fjalë nga ajo bisedë.Ishte bërë kuriozëtë dinte më shumë se ç’bisedonin.E kishte munduar gjatë gjithë mbrëmjes Granitin, por nuk kishte guxim t’i thoshte gjyshit, spese ndoshta do ta mërziste atë dhe në fund të fundit nuk i takonin atij të dinte të gjitha temat e bisedës mes tyre, vetëmse një ndryshim në fytyrën e gjyshit ishte hetuar, dukej ca i shqetësuar, sepse edhe mësuesi dukej i tillë, por edhe dajë Xhema kur iku sikur e kishte një shqetësim. Ndoshta mësuesi i kishte sjellë ndonjë lajm jo të mirë, kush e di se ku do të dalë.
Vetëm lajmet kur i dëgjoi në televizor, Graniti arriti të kuptojë se kishte rrënë njeri nga komandantët e UÇK-së, e kishte njohur edhe ai, spese e kishte takuar dhe përshëndetur çdo ditë rrugëve të fshatit, sa iu dhimbs tepër, iu bushën sytë me lot, askush nuk foli as gjyshi, as e ëma e as gjyshja, vetëm Blerta që nuk i dinte fare këto punë dhe luante nëpër dhomë, saqë në e parë Granitit i dukej e padurueshme, dhe e luti mamanë që ta lrgonte nga dhoma, sepse mërzia i shtohej edhe më tepër. Mëë vonë gjyshi filloi të fliste dhe të evokante kujtime për komandantin, ndërsa Graniti e dëgjonte me vëmendje . E zezë iu duk ajo ditë sa edhe vetë terri i asaj nate. Zaten gjatë nuk e mori gjumi, saqë vetëm dikur pas mesnate kishte mundur të flinte Graniti.


IX

Rënien e komandantit e kishte ndierë rëndë gjyshi. Ai gjatë këtyre dy ditëve shumë pak kishte folur, apo fare, rrinte i ulur në tavolinë dhe mendonte gjithë ditën, kishte qenë edhe në ngushëllime te shokët e komandantit. Atje në komandë i ishte dhimbsur shumë komandanti, vetëm rreth mbrëmjes tek po i thoshte gjyshes:
-Sikur të më ishte shkulur njëra mushkëri nga trupi,- e kishte dëgjuar Graniti, më është dhimbsur komandanti,- do të jetë humbje e madhe për UÇK-në,- i tha gjyshes,- ka qenë udhëheqës i mirë, por edhe trim, kështu po i fliste gjyshes, ndërsa Graniti nga një skajë tjetër i dhomës.
Varimi ishte bërë sot, dhe në këtë varrim kishin marrë pjesë të gjithë nxënësit e shkollës kishin vendosur kurora lulesh mbi varrin e tij, edhe Graniti kishte qenë me shokët e klasës, kishte shumë njerëz në varrimin e komandantit, por edhe ushtarë të UÇK-së kishin shumë, të gjithë ndiheshin të piklluar dhe me lot në sy i bënë nderimet e fundit komandantit, të gjitha këto tani po i silleshin në kokë Granitit, dhe ai ndihej i piklluar, e kishte njohur atë, dhe disaherë e kishte pyetur se a pranojnë fëmijë në UÇK, por gjithmonë komandanti i kishte dhënë shpresë se kur të rritet edhe ca do ta merrte në UÇK, ai kurrë nuk mërzitej nga fëmijët, të gjithë e donin dhe e respektonin, por Graniti, gjithmonë ishte i mendimit se e donte si gjyshin dhe babain. Sepse gjithmonë mbante shpresë se një ditë kur të rritet edhe ca do ta ftonte në UÇK, rënia e atij ia kishte këputur të gjitha shpresat, gjatë e solli ditën nëpër kokë.
-Gjysh do të ketë tjetër komandant UÇK-ja në fshatin tonë? Se nga i shkrepi nga mendja ky mendim dhe iu drejtua gjyshit .
-Po Granit, pa komandant nuk mund të rrijë, pasi rënia e këtij komandanti është humbje e madhe për UÇK-në,- fliste gjyshi me një zë të dhimbshëm, do të vijnë edhe komandant të tjerë, sepse lufta s’ka mbaruar edhe UÇK-së i duhen komandantë, dhe lufta duhet çuar deri në fitore. Ky ishte edhe amaneti i tyre, por ky ishte edhe amaneti i komandantit, derisa një ditë mbi Kosovë të agojë liria.
Edhe komandantë, me falë do të jenë ata që do ta gëzojnë ditën e lirisë. Ai sikur e dinte se një ditë do të vdiste, gjatë pati vuajtur nëpër burgje bashkë me dajë Xhemën dhe mësuesin, por edhe shokë të tjerë. Shokët gjithmonë tregonin se kishte qenë i pathyeshëm në idealin e tij edhe gjatë kohës sa kishte qenë në burg, por edhe pas daljes nga burgu ai rrugën për çlirimin kombëtar nuk e ndali. Dhe derisa po fliste gjyshi, sytë i ishin mbushur me lotë, ndoshta nganjëherë harronte se e hetonte Graniti, spese ai nuk e kishte zakon të jepej lehtë, vetëm atëherë kur e hetoi se Graniti e kishte vënë re. “Më është dhimsur shumë”, tha me zë të dridhshëm dhe e ndërpreu tregimin për komandantin.
Disa herë afshau, dukej sikur dëshironte që tregimin për komandantin ta tregonte deri në fundë.
-Granit biro,-i lëmoi flokët, dua që këto që i tregova për komandantin edhe ato që do t’i tregoj t’i mbash mirë në mend, sepse nesër kur të rritesh do të të duhen në jetë.
Si anjëherë më parë gjyshi ato ditë e kishte ofruar Granitin afër vetes dhe i kishte treguar shumë ngjarje nga jeta e tij dhe e shokëve të tij. I dukej se gjyshi parandjente diç të ligë në vete, andaj dëshironte të lirohej nga disa dhembje, edhe Granitin e brente një parandjenjë e ligë, dyshonte se gjyshi e parandiente vdekjen nga pleqëria dhe dëshironte që t’ia tregonte të gjitha peripetitë e jetës Granitit.
-Më tregon ku mbeta gjyshit?, - e pyeti Granitin.- Jam plakur dhe harroj ku e lashë.
-Pas daljes nga burgu, gjysh,- kujtoi Graniti.
-Hë po trimi i gjyshit, e sheh që ju të rinjtë mbanin mend më mirë, po vazhdoi gjyshi pasi doli nga burgu, komandanti dukej se ishte kalitur edhe më tepër në idealin e tij për çlirimin e atdheut nga zgjedha e huaj.
Ai krijoi shumë shokë gjatë asaj kohe. Dhe kishte zënë shokë nga e tërë Kosova, të gjithë ishin djem të zgjedhur, që e donin atdheun dhe ishin në gjendje të vdisnin për të, shumë nga ata djem që më ka rënë rasti t’i takoj edhe unë sot e udhëheqin luftën anekënd Kosovës, dhe janë emra të dëgjuar në luftën për çlirimin kombëtar, i tillë ishte edhe komandanti.

X
Me pritjet e atyre ditëve, por edhe pas disa ditëve më pat rënë edhe mua t’i takoja shokët e tij, ai gëzonte një respekt të veçantë për mua, ndoshta pse e dinte mirë të kaluarën time, por edhe babain tënd ai e çmonte shumë me të mbante lidhje të shpeshta edhe në mërgim shpeshherë babai i sillte gazetat që botoheshin në Kosovë ishin të ndaluara, ishin shokë të idealit, por më vonë kur babai kërkohet për arrestim iu lajmërua që për momentin të mos kthehej, vetë komandanti më pat thënë që i lajmëroja, atëherë të mos kthehej, sepse do të binte në të policisë, ndërsa me komandantin i lidhnin shumë punë të përbashkëta që duhej të kryenin si këtu brenda në Kosovë edhe jashtë, në mërgim.
-Gjysh, nga këto që më the, del se ju e paskeni njohur mirë, komandantin. Ai paska qenë mik i ngushtë i shtëpisë sonë?- pyeti Graniti. Sepse ai disa herë e kishte takuar në shtëpi, por kurrë nuk kishin biseduar për këso çështje atëherë, të paktën përpara Granitit.
-Po Granit,- foli gjyshi.- Ai ka qenë miku më i mirë i shtëpisë sonë, dhe sa interesant është jeta. Sot je e nesër ndoshta, si fluskë sapuni, lum ata që krijojnë vepra të mira si komandanti.Ai pos vetes dha një kontribut të gjerë për çlirimin e atdheut, e la një ushtri në zonat tona, me një organizim të mirëfilltë ushtarak, ndoshta je i vogël, Granit, t’i kuptosh të gjitha tani për nesër kur të rritesh vetë do t’i kuptosh më mirë, këto brenga dhe plagë tona. Dukej se gjyshi ishte mbushur nga dhembja për komandantin dhe nuk kishte kujt t’i tregonte, fliste me Granitin, si të ishte moshatar i tij apo dëshironte që diç t’i tregonte Granitit nga lidhjet me komandantin. Spese ai paramendonte diç të ligë në vetvete, e që Granitit shpesh i shkonte në mend se gjyshi mund të vdiste nga pleqëria.
-Çudi,-foli gjyshi, dhe ngriti shikimin kah fotografia e Skënderbeut, që rrinte e varur në mur. Njeriun sa më shumë e njeh, aq më tepër të dhimbset, rënia e komandantit e mundonte së tepërmi, nuk e zuri vendi, tregimin e ndali përgjysmë.- Do të shkoj,- tha deri te shokët e komandantit atje në komandë, ndoshta do të takoj dikë .
-Të përcjell unë, gjysh,- e ndërpreu Graniti.
-Jo trimi i gjyshit jo, unë do të shkoj vetë,- dhe iku rrugëve të fshatit drejt komandës.
Duket se gjyshi iku për të gjetur ngushëllimin e shpirtit të vet që ato ditë ishte mbushur plot dhembje, rënia e komandanti i ishte dhembshur edhe Granitit. Ai disa çështje që i merrte vesh mirë, pikërishtë ndonjë ndërhyrje e tij, Dhe e bënte gjyshin të mendonte se Graniti ka një intelegjencë të zhvilluar dhe një mbamendje të jashtëzakonshme, kjo i bënte përshtypje gjyshit, e ulej dhe bisedonte me të si në odë me burra, edhe pse i ri me vite, veprimet e tij, gjyshi i vlerësonte si të një djaloshi, që i afrohej të njëzetave, por ende ishte i ri, të paktën kështu i thoshte edhe gjyshës, por edhe mësuesi ia kishte thënë gjyshit .
Gjatë gjithë natës Granitin e kishte munduar biseda e gjyshit, ai në çdo fjalë mundohej të gjente përgjigje, pse populli ynë kishte vuajtur aq shumë nga armiqtë. Rreth mëngjesit iu kujtua fjala e mësuesit kur thoshte: “ Lirinë nuk na falë askush, atë duhet ta fitojmë, por për ta fituar atë, duhet të luftojmë”, kishte thënë mësuesi një ditë në orën e mësimit. Ai kishte pasur të drejtë , mendoi me vete, por ç'të bëjë unë që nuk më pranojnë në UÇK. Nga këto mendime ai ishte lodhur pa gjumë vetëm dikur rreth mëngjesit kishte arritë të mbyllte sytë.



XI

Ditët po kalonin, dhimbja për komandantin ndihej kudo, fshati i tërë rrinte në pikëllim, as muzikë radioje s'dëgjohej kund, ishte traditë e fshatarëve, që kur vdiste dukush disa ditë s’dëgjohej këngë. Por rënia e komandantit kishte hapur plagë te të gjithë, edhe fëmijët e ndienin këtë dhembje, gjyshi gati çdo ditë shkonte në të pame, që e kishin hapur për komandantin, edhe Graniti e ndiente rëndë rënien e tij. Ai takonte çdo ditë edhe ushtarët e UÇK-së rrugës, apo edhe duke shkuar në ushtrime ushtarake. Në fytyrat e tyre shihej pikëllimi për humbjen e komandantit, dhe, ndihej dhimbje e madhe.
Edhe shokët e Granitit në klasë shpeshherë bisedonin për këtë çështje .
Graniti kishte mësuar shumë ato ditë për biografinë e komandantit nga gjyshi i tij, dhe u fliste shokëve të klasës, natyrisht kishte edhe shumë ngjarje, që nuk i dinte kur tregonin shokët e tjerë të klasës dhe, kur kthehej në shtëpi ai i vërtetonte ato te gjyshi.Ato ditë nuk bëhej tjetër bisedë, edhe me mësuesin bisedonin për të; të gjithë me respekt e kujtonin veprën e tij, edhe secili kishte dëshirë që kur të rritet të ketë një ideal si të komandantit. Pak zinin në gojë ndonjë paqartësi rreth mësimeve, çdo temë e bisedës së vogëlushëve lidhej me UÇK-në, me trimëritë e trimave të saj nëpër vijat e luftës kudo nëpër Kosovë, apo ndonjë shënim nëpër gazeta që bënte fjalë për UÇK-në.
Natyrisht edhe mësuesi nuk ishte i kënaqur me mësimet e kolegëve të tij, pothuajse se të gjithë kishin rënë nga suksesi, ai shpeshherë u thoshte: “Lufta na takon ne të rriturëve, ju duhet të mësoni, dhe mos të mendoni rreth asaj, ka kush të brengoset për të, ju duhet të punoni më tepër në mësime, që nesër në liri të jemi të përgatitur”.
Ishte e kotë. Ndoshta mund ta largonte ca psikozën e luftës, e lëre më fëmijëve, kur skenat e tmerrshme të dhunës së armikut, që i shihnin në televizizor krijonin ndjenja të ndryshme psikike, që lënin trauma të rënda dhe të tmerrshme.
Shumë më herët i kuptoi Graniti ato, por tani gati të gjithë shokët e klasës, Petriti, Iliri, Beni, Albani, Urimi, Mërgimi, Fatmiri, Shkëlqimi, Liria dhe gjithë të tjerët, jetonin nën presionin e tmerrit të luftës, jo se frikoheshin, ndonjëri nga ta ndoshta, por Graniti aspak, por tmerri që e shihnin krijonte dhembje dhe urejtje të papërmbajtshme kundër armikut. Një ditë mësuesi sa për t’i testuar në klasë i pyeti, ç'mendim kishin për armikun, si duhet sjell me të, të gjithë gati njëzërit u përgjeigjen. Duhet luftuar ato, bile me shumë mllef e thanë, kishte edhe nga ata, që thoshin unë do t’i vrisja të gjithë.
Pra, shkalla e mllefit kundër armikut, sipas mësuesit kishte arritur pikën maksimale dhe për vogëlushët sipas mësuesit ishte shumë shqetësuese. Lufta dhe urrejtja ishin dy çështje, që edhe nxënësit në shkollë jetonin vetëm me to, suksesi kishte rënë në përgjithësi klasët e shkollës, kështu kishte pohuar edhe drejtori ato ditë në një mbledhje me kolektivin e arsimtarëve, ai kishte kërkuar që të provohen metoda të reja, që nxënësit të ktheheshin plotësisht në mësime. Sepse kjo gjendje sa vazhonte e rritej, saqë për gjendjen edhe moshën e fëmijëve kishte thënë një psikolog është shumë e rrezikshme, por si mund t’i largosh ata nga psikoza e luftës, kur ato gjenden brenda atij zjarri, që po i djeg edhe ato kudo fshatrat e Kosovës. Sepse armiku edhe ato nuk po i kursen, dhe është e pamundur kishte thënë mësuesi i Granitit në një mbledhje t’i largojmë ata nga kjo gjendje, sepse ata sot janë të vetëdijshëm dhe të informuar mirë për atë se çka po ndodh , qoftë nga televizori, radiot apo edhe gazetat, edhe në familje flitet shumë për luftën kundër tyre.
Prandaj atë që e kishte thënë mësuesi ishte e pashmangshme. Ai thoshte se duhet ta shporim këtë armik nga trojet tona, dhe se vetëm atëherë do ta kemi shumë lehtë ta largojmë psikozën tek nxënësit. Për këtë kishte vendosur, që drejtori i shkollës të punonte shumë me kujdes dhe me metoda psikologjike, duke ua lehtësuar atyre një gjendje të tillë, të cilën e përjetonin jo vetëm nxënësit, por edhe prindërit.
Në oborrin e shkollës, nxënësit bisedonin grupe-grupe, dhe, kudo ku afroheshe i flitej për luftën, për rënien herioike të komandantit, për UÇK-në që po i bënte ballë një makinewrie shumë të egër pushtues, për sfidën e djemve të lirisë, e për dëshirat e shumë nxënësve që të të jenë ushtarë të UÇK-së dhe tema të tjera. Njëherësh në mesin e tyre shpeshherë vërehej ndonjë buzqeshje në fytyrat e tyre dhe se dukej edhe shkolla po përjetonte ditë të vështira së bashku me mësuesit e tyre. Sepse pak kujt i shkonte ndërmend ato ditë, e në veçanti korierit të shkollës të meremetonte diçka në shkollë, ngase ato pak vija të çara mbi fasadën e saj askush më nuk interesohej t’i mbyllte. Për më tepër ndihej kudo erë e luftës, e trishtimit dhe e tmerrit. Një ditë mësuesit të gjithë fëmijët i ishin afruar, dhe ai duke u folur ata kishin ngirur më tepër kureshtjen, por edhe shqetësimin, meqë sa kalonin ditët, gjithnjë e më tepër flitej për luftën; dukej se era e luftës po afronte, kështu i kishte thënë edhe gjyshi një ditë Granitit derisa po rrinin në kopsht.


XII

Dajë Xhema i kishte ndier rëndë ato ditë, ngaqë rënia e shokut të idealit kishte hapur plagë të rënda në shpirtin e tij. Shumë vite kishin vepruar bashkë në ilegalitet, shumëherë kishin shkruajtur parolla, ku kishte qenë koha për zgjuarjen e popullit nga amullia e robërisë, edhe trakte kishin shpërndarë anekënd atdheut; edhe në burg bashkë kishin qenë, bile nën një akuzë se e kishin formuar më grup që synonte çlirimin e Kosovës nga zgjedha e pushtuesit.
Shokët tregojnë se gjatë asaj kohe edhe komandanti, por edhe dajë Xhema kishin qëndruar të pathyeshëm në idealin e tyre, edhe për- kundër dhunës, që ishte ushtruar mbi ta nga policia që komandohej nga armiqtë e popullit Shqiptarë, bile në sallën e gjygjit ditën e gjykimit. Ata edhe në gjyq kishin thirrur: ”Roftë populli shqiptar!Rroftë Kosova e lirë!”, saqë armiqtë në sallën e gjyqit ishin tmerruar, i kishin lidhur për duar dhe i kishin dërguar në qeli. Por burgu aspak nuk i kishte thyer, ata për më tepër ishin kalitur dhe shtronin gjithnjë detyra të reja rreth idealit e tyre në luftë për çlirimin e atdheut. Pas burgut ata kishin themeluar celulat e para të UÇK-së, bashkë me shumë shokë nga të gjitha viset e Kosovës, duke luftuar armikun me pushkë për dorë për çlirimin e atdheut, ku në mesin e shumë atyre djemve kishte qenë edhe dajë Xhema, vëllai i mamasë së Granitit, dhe për këtë vendosshmëri të plotë të Xhemës ai mburrej se kishte një dajë trim, që s’ia kishte frikën aspak armikut. Sai shpesh thoshte: Vdekja për lirinë e atdheut është nderi më i madh për mua”. Syri nuk i trembej kurrë. Thonë se në aksione shkonte i pari dhe vullnetarisht, detyrat i kryente me përpikshmëri, gëzon një respekt të madh në mesin e shokëve, por edhe në masat e gjëra popullore. Ndërkaq në saje të radhitjes së tij në UÇK ishin bashkangjitur shumë shokë të tjerë, dhe nga ajo ditë ai kishte udhëhequr një njësi speciale, me ç’rast kryente aksione të rëndësishme kundër armikut, dhe kur krisi pushka e dajë Xhemës thonë shokët, armiq të gjallë nuk mbesin. E donte shumë edhe komandanti, jo pse ishin shokë prej kohës, por se ai shpesh e kishte thënë, sikur t’i kisha të gjithë ushtarët si Xhemën këmbë armikut nuk do të shkelë kurrë mbi këto anë.
Këto i mendoi gjatë Graniti derisa po shikonte albumin me fotografitë e dajë Xhemës dhe të shokëve të tij. Sepse kishte disa ditë që dajë Xhemën nuk e kishte takuar, sepse ai ishte shumë i zënë me punë ato ditë, e sidomos pas rënies herioke të komandantit, shumë detyra u kishin mbetur atyre dhe duheshin kryer, kjo ishte arsyeja që dajë Xhema po mungonte ato ditë, kështu i tha edhe gjyshi një ditë mamasë e që Graniti e kishte dëgjuar kur tregoi gjyshi.
-Po kur do të vijë dajë Xhema?- e pyeti Graniti gjyshin.
-Vetëm sa të lirohet nga disa punë dhe prapë do të vijë, sepse edhe atë e ka marrë malli shumë për ty.- Më ka pyetur sesi po shkon tani Graniti në mësime dhe më porositi të mësosh shumë dhe të bën të fala .
-Faleminderit gjysh,- u gëzua shumë Graniti.
Graniti u kthye përsëri në dhomë për të vazhduar mësimet që e prisnin.



XIII

Pushimet verore Graniti i kaloi në fshat. Pas shumë mundimeve që kishte përjetuar muajt e fundit dhe përpjekjeve të tija maksimale, mezi kishte arritur ta ruante suksesin e viteve tjera, megjithatë, gjyshi ishte ndarë i kënaqur me notat e tij. Poor kur kishin filluar pushimet, fëmijët mendonin se si t’i kalonin ato dhe ku, kjo ishte vetëm njëlloj brenge e disa fëmijëve, ndërsa Grniti një brengë të tillë as që e kishte, ai do të pushonte në shtëpinë e vet, pranë gjyshit, gjyshes, por edhe në fshat kishte shumë ushtarë të UÇK-së, të cilët i takonte çdo ditë dhe bisedonte me ta. Edhe ata që kishin dëshiruar që të shkonin diku, te daja te tezja apo diku tjetër në qytet ishte e pamundur, sepse qe me shpalljen e zonës së lirë nga ana e Shtabit të UÇK-së, ku gravitonin disa fshatra së bashku me fshatin e Granitit, banorët e këtyre anëve, lëvizjet, i kishin të kufizuara, ndyrshe ishin të rrezikuara nga armiku që e kontrollonte qytetin. Kjo ishte pra arsyeja që edhe ata që ndoshta kishin menduar të shkonin diku, hëpërhë ishte e pamundur.
Kështu pra të gjithë fëmijët e fshatit të Granitit gjatë këtyre pushimeve verore nuk kishin bërë lëvizje nga fshati, por edhe fshatarët nuk shkonin në qytet, sepse mund t’i kapte armiku dhe t’i burgoste ata, me arsyen se gjoja e përkrahnin UÇK-në. Prandaj nevojat e tyre tregtare i kryenin në fshat nga ata që vinin nga qyteti për të shitur gjëra ushqimore në fshatin e Granitit.
Për Granitin pushimi ishte shumë i mirë, ai zgjohej rreth orës nëntë, e pinte qumështin që ia vlonte gjyshja, pastaj hante mëngjesin dhe dilte e ulej pranë gjyshit në kopsht, ku këmbenin biseda të ndryshme. Gati për çdo ditë vente dikush nga ushtarët e UÇK-së dhe Graniti kënaqej kur dëgjonte biseda rreth rritës së UÇK-së, luftës së saj e biseda të tjera, që i binte rasti të dëgjonte. Pastaj më vonë, diku pasdite dilte me shokë mbi kodrën e fshatit dhe loznin futboll ose ndonjë lojë tjetër, nganjëherë edhe lexonte ndonjë libër nga lekturat shkollore, që ia kishte dhënë mësuesi t’i lexonin gjatë pushimeve, por po ashtu nganjëherë takonte edhe ndonjë ushtarë të UÇK-së.
Një ditë derisa po shetiste rrugëve të fshatit takoi dy ushtarë të UÇK-së dhe ishte bërë shumë kurioz të dinte se nga ishin, pasi që nuk i kishte parë kurrë. Graniti e dinte fare mirë se nuk ishte e arsyeshme t’i pyeste ushtarët sesi quheshin dhe nga vinin, por kurioziteti e shtynte t’i pyeste, sepse ushtarët ngado që ishin, ai i donte njësoj dhe i çmonte shumë ata.
-Mirëdita!,- i përshëndeti.
-Mirëdita u përshëndetën të dy ushtarët gati njëzërit.
-Xhaxhi ushtarë, më falni që po ju pyes, po si ju quajnë juve? Mua më quajnë Granit, dhe tani duhet të filloj në klasën e shtatë këtu në fshatin tim,- foli Graniti.
Të dy ushtarët me një buzëqeshje të ëmbël, nuk ngurruan, i treguan emrat e tyre dhe qytetin prej nga vinin, njëri ishte nga Kaçaniku dhe tjetri nga qyteti i Prizrenit, dhe që të dy mbanin të lidhur nga njërin krahë me fasho që dukej se ishin të plagosur, dhe ishin duke u shëruar në spitalin ushtarak të UÇK-së, që gjendej në lagjen e Granitit.
-Jemi për shërim,- tha njëri.- Po ti si e ke gjyshin? -e pyeti tjetri.
Graniti mbeti i habitur, nuk deshi të zgjaste dot më, por ushtarët e njihnin mirë, bile edhe babain ia njihnin, kishin dëgjuar për të, u kishte folur dajë Xhema gjërë e gjatë.
Pasi treguan se nga ishin të informuar, njëri nga ta i tha:
-Dajë Xhema është burrë trim, urojmë që t’i ngjash atij.
-Patjetër, por këtë vit nuk më pranuan në UÇK, më thonë se ende jam i vogël.
-Ashtu është Granit,- i tha tjetri.- Ti ende duhet të rritesh, dajë Xhema krenohet me ty, ai thotë se e kam një nip të shkëlqyeshëm që s'ia kalon kush në mësime, ai shpreson shumë në ty, se ti një ditë do ta mbarosh një shkollë të mirë e do t’i kontribosh atdheut, kjo është rruga e jote për momentin...
Graniti mbeti pa fjalë në ato çaste. Të dy ushtarët i kishte njoftuar mirë dajë Xhema për Granitin dhe gati të gjitha fjalët që ia thanë ishin edhe fjalët e dajë Xhemës, mësuesit, gjyshit, komandantit dhe secilit vetëm sa ia kishin shtuar dëshirën.
Duke parë Granitin se po i prishej qejfi nga fjalët e tyre, njëri nga ushtarët filloi të rrëfente: “Gjatë një lufte që ishte zhvuilluar kundër forcave armike, diku në grykë të Kaçanikut”. Ai ishte plagosur rëndë në krahë, meqë plaga kishte qenë shumë e rëndë dhe me pasoja për të, komanda e tij prej nga vinte kishte vendosur që ta sillte për shërim në spitalin ushtarak të UÇK-së, që gjendej në fshatin e Granitit. Disa ditë ai kishte qenë i shtrirë në spitalin ushtarak dhe tani po ndihej më mirë.
-Më vjen shumë mirë, që qenkeni shëruar,- u tha ai. - Kam dëshirë që një ditë kur keni kohë të vini në shtëpinë time. Gjyshit do t’i bëhet shumë qejfi, ai i do shumë ushtarët tanë, për ta thotë jo vetëm portën, por edhe zemrën e shpirtin e kam të hapur,- foli Graniti me zemër.
-Qenka dajë i zgjuar,- i tha njëri nga ushtarët.
- Paska të drejtë dajë Xhema,- ia preu tjetri, do të vijmë me siguri ta takojmë edhe gjyshin,- i dhanë fjalën ushtarët dhe vazhduan rrugën fshatit përpjetë në drejtim të spitalit ushtarak.
Edhe Graniti u nda i kënaqur nga kjo bisedë.Ai me topin në dorë u nis drejtë kodrës së fshatit, ku e prisnin shokët për të luajtur një ndeshje fudbolli.



XIV

Ardhja e grupit të dytë të vullnetarëve nga mërgimi, i kishte gëzuar shumë radhët e UÇK-së. Kishin ardhur shumë djem për t’iu bashkuar luftës për liri, ndërkaq rreshtat e saj po rriteshin çdo ditë, dhe çdo ditë e më të tepër dukeshin kolona tek shkonin nëpër detyra Një pjesëmarrje e këtillë e gëzonte tërë fshatin, por edhe Graniti kënaqej kur i shihte ata kolona të gjata.
Me ardhjen e vullnetarëve vërtet i krijua një atmosferë më e sigurt; kishin ardhur shumë djem trima që për këtë nëntë vjet nuk kishin qenë në Kosovë, nga dhuna e okupatorit ishin larguar për t’i shpëtuar burgosjeve, dhe tani që ishte formuar UÇK-ja , ata kishin ardhur që t’u bashkangjiten radhëve të saj dhe me pushkë në dorë të luftojnë për lirinë e atdheut që ishte i robëruar .
Gëzim të madh ndiente edhe gjyshi i Graniti, sepse ai shpeshherë thoshte se rritja e radhëve të UÇK-së është rritje dhe mbështetje që i bën populli ynë lirisë, e cila duket se këtë herë është shumë afër, ndërsa ardhja e të rinjve nga mërgimi atij i jepte forcë, dhe sikur e harronte fare pleqërinë e vet...
Dhe, në mesin e vullnetarëve, që ishin kthyer nga mërgimi, kishte qenë edhe xhaxhi Rexha, ai ishte larguar nga Kosova para gjashtë vjetësh në ekzil, dhe nuk kishte qenë fare për ato vite në vendlidnje. Për ato vite ai kishte ndierë shumë mall për Kosovën, të afërmit, me një fjalë ishte i përmalluar shumë, edhe për gjyshin e kishte marrë malli, sepse lagjja e tij dhe e Granitit ishin pranë njëra- tjetrës, vetëm rruga i ndante, por ai një pjesë të fëmijërisë së tij e kishte kaluar me shokë në lagjen e Ganitit; e kishte dashur shumë gjyshi, por edhe ai e kishte çmuar shumë atë, dhe pos kthimit të tij nga mërgimi kishte shkuar te gjyshi, që ta vizitojë atë. Të dytë ishin ulur në kopsht, ku rrinte gjithmonë gjyshi dhe po bisedonin .
Xhaxhi Rexha mbante të veshura rrobat e UÇK-së , të cilat i rrinin shumë bukur. Eh, sa i lakmoi ato rroba Graniti tek po afrohej. Megjithatë, xha Reshën, pak e njihte, sepse kur ishte larguar në ekzil, Graniti kishte qenë i vogël, por edhe luftëtari nga ekzili mezi e njohu Granitin, që ishte zgjatur me trup, edhe pse ishte shumë i ri .
Vetëm kur u afrua dhe e përshëndeti, xhaxhi Rexha iu drejtua;
-Ky qenka Graniti? Eh, sa qenka rritur e bërë burrë, - tha.
Të gjithë ndenjën ulur në kopshtin e shtëpisë.
-Ky është Graniti,- u përgjegjë gjyshi.-Është djalë, i shkëlqyeshëm, e lavdëroi gjyshi, por është edhe shumë i sjellshëm, e do shumë UÇK-në, por ja ç'vitet nuk i ka mbushur ende dhe nuk e pranojnë në UÇK në moshën e tij.
-Është ende i ri për në UÇK, -tha xhaxhi Rexha.- Ka kohë edhe për të, Graniti i ka librat dhe ata janë arma më e mirë që nesër edhe në liri të dimë ta mbrojmë atëdhenun nga armiqtë. Pra e ardhmja u takon brezave Granit, dhe ju duhet të jeni sa më të përgatitur me dituri për ta çuar përpara atdheun. Unë mendoj se Graniti s’do të hidhërohet që unë po flas kështu, apo jo Granit,- iu drejtua xhaxhi Rexha, Granitit.
-Të faleminderit xha Rexhë,-u përgjigj Graniti.- Ne po përpiqemi dhe pas humbjes së shpresave të mira, se ende jam i ri për të hyrë në radhët e UÇK-së, unë i jam kthyer përsëri mësimit. Ai foli me shumë vendosshmëri, saqë xhaxhi Rexhës i bëri shumë përshtypje. Iu duk tamam se po fliste një burrë.
-Paska të të drejtë gjyshi,- tha,- që paska besim në vendosmërinë tënde Granit, ashtu duhet të vazhosh, vetëm dija të çon përpara, paska pasuri të drejtë edhe babai kur më fliste për ty, dhe nga xhepi e nxori edhe një letër, që ia kishte dhënë babai kur ishin nisur për në Kosovë.Duke i dhënë gjyshit këtë letër tha;
- Ma ka dhënë babai i Granitit t’ ua sjellë juve. Ai është shëndosh e mirë, dhe është duke kryer punë të rëndësishme në shërbim të atdheut.
Pastaj xhaxhi Rexha filloi rrëfimin rreth udhëtimit të tij dhe të shokëve derisa kishin arritur në Kosovë.
-Rruga kishte qenë e vështirë, dhe me shumë rreziqe.
Nga mërgimi ata ishin nisur shumë shokë, dhe me një ceremoni që e kishin organizuar mërgimtarët shqiptarë, së bashku me disa nga veprimtarët e UÇK-së që merreshin me organizimin e përcjelljes së ndihmave, ushtarëve dhe armatimit nga jashtë, kishte pasur edhe lotë në ndarje nga shokët, miqtë dhe të afërmit, por edhe lotë gëzimi, sepse po udhëtonin në misionin e shenjtë për çlirimin e atëdheut.
Kishin dhënë edhe intervista agjencive të ndryshme botërore përpara nisjes.
Rruga deri në Shqipëri, kishte qenë shumë e lehtë, por peripetitë fillonin nga Kukësi, kur ata i kishin mbushur çantat e tyre me plotë municion, ndërsa kufirin e kishin kaluar në këmbë. Disa ditë kishin udhëtuar nëpër shkrepa e male, në një rrugë me përplotë rreziqe, sepse në çdo çast mund të binin në pritë të armikut, që e ruante akoma kufirin.
-Ishte pra kjo rruga më e vështirë,- thoshte xhaxhi Rexha,- në jetën time, sepse edhe pesha në shpinë sa vinte e rëndohej me lodhjen. Ata kishin sjellë shumë armë jo vetëm për vete, por edhe për shokët, sa ishin gëzuar edhe në komandë. Atë ditë kur kishin arritur vullnetarët, sepse ata kishin sjellë mjete për luftën edhe për disa ushtarë, që do t’i bashkangjiteshin UÇK-së. Njëri nga komandatët i kishte lavdëruar shumë për punën e tyre të shkëlqyeshme.
Kështu pra xhaxhi Rexha vazhdoi tregimin e tij dhe të shokëve, ndërsa gjyshi letrën që po e mbante në dorë ia dha Granitit.
- Shko dhe lexojeni me mamanë, pastaj më tregoni edhe mua ç' thotë babai, unë do të rri edhe ca me xhaxhi Rexhën.
Graniti u gëzua shumë, edhe pse kishte shumë dëshirë ta dëgjonte xhaxhi Rexhën, por letra e babait e ngacmonte, kishte dëshirë ta lexonte sa më parë.
Ai iku brenda në shtëpi, ndërsa gjyshi dhe xhaxhi Rexha vazhduan bisedën e tyre deri vonë pasdite.
Letrën me padurim e hapi Graniti, derisa mamaja po i kyente punët në kuzhinë. Babai siç e kishte zakon, në zarf i fuste tri letra, një për gjyshin, një mamasë dhe tjetrën Granitit, ku secilit i shkruante veç e veç. Graniti e mori letrën e vet, që ia kishte dërguar babai dhe filloi ta lexonte ngadalë, por me emocione.

I dashuri Granit!

Letrën po ta shkruaj me shumë mall.Kaluan disa vite që nuk të kam parë, kam shumë dëshirë të të shoh sesa je rritur, ndoshta edhe ta ndërronim ndonjë fjalë, por ja që këto udhë të mallkuara të kurbetit na ndanë.
Jeta këtu është shumë e vështirë, të themë të drejtën e kam harruar veten, jo nga punët e rënda që i kryejmë, por nga malli dhe brenga për ju, e tani që lufta në Kosovë ka marrë përmasa të gjëra, ne këtu nuk jemi të qetë, shokët e mi që po i përcjell çdo ditë për në Kosovë, ndihen më të lumtur se sa ne këtu, por të them të drejtën Kosovës i duhet edhe ndihma e jonë nga jashtë, ky është mendimi i shokëve të mi dhe më duhet që qëndroj edhe për një kohë, derisa t‘i kryejmë disa punë të rëndësishme në shërbim të atëdheut. Por shpresoj që shumë shpejt do të kthehem edhe unë .
Për suksesin tëndë mor vesh nga dajë Xhema, të them të drejtën u gëzova shumë, që ti ke arritur ta ruash suksesin e viteve tjera, por dëshira e ime është që ti të vazhdosh e të mësosh gjithmonë me zell. Babai të do shumë, por më shumë kur ti je i shkëlqyeshëm në shkollë, sepse ajo është ardhmëria e jote, ndërsa ju brezat e rinj do të jeni e ardhmja e Kosovës, vetëm kështu unë do të jem i lumtur me sukseset e tua.
Të përshëndet me shumë mall, i yti babai nga mërgimi .

Graniti e mbylli letrën, ndërsa fytyra i buzëqeshi, duke u mbushur plot gëzim, sepse premtimi i babait se një ditë do të kthehet në Kosovë ia ngjalli shpresat. Filloi t’i paramendojë sesi do të jetë kur të kthehet babai, atëherë edhe ai do të jetë i lumtur si të gjithë shokët e tij, e përqafoi mamanë njëherë pa i folur asgjë dhe iku lagjes të luajë me shokët.



XV

Vapa e verës, aspak s’i pengonte voglushët të luajnë futboll, mbi kodrën e vogël të fshatit ku gjendet stadiumi .
Të ndarë në dy grupe, herë njëri, herë tjetri i sulmonin portat e njëri-tjetrit, nganjëherë e bënin edhe ndonjë golë, që i sillte gëzim njërës palë.
Në anën e Granitit luanin: Petriti,Iliri, Beni, Albani dhe Urimi, ndërsa në anën tjetër kundërshtarë ishin: Mërgimi, Fatmiri Afrimi, Durimi, Shkëlqimi dhe Astriti. Që të gjithë janë shokë dhe luajnë së bashku, dhe vetëm mbrëmja e gjumi sa i ndanë; u mungon nganjëherë Graniti, sepse ai ka shumë punë në shtëpi, që shpeshherë i ndihmon gjyshit, gjyshes, por edhe mamasë, sepse ai është i vetmi në shtëpi. Blerta ishte ende e vogël, babai gjendet larg në mërgim dhe nuk kishte kush tjetjër t’i ndihmojë, por edhe shokët e kuptonin mirë situatën e Granitit, kur nuk mund të dilte me shokë. Topin që ia kishte blerë gjyshi, ua jepte atyre, dhe sapo i mbaronte punët, dilte me shokë, porse edhe gjyshi shpesh e lejonte të shkojë përpara kohe. Mirëpë, Graniti nuk pranonte të shkojë deri sa t’i mbaronte të gjitha punët; nuk kishte dëshirë që gjyshit t’ia lënte punët në gjysmë...
Ekipi i Granitit po humbte, sepse deri në mesin e lojës kishte munguar ai, derisa i kishte ndihmuar gjyshit në kopsht, por tani që erdhi edhe Graniti, rezultati ishte ngushtuar vetëm me një gol epërsi për anën e Mërgimit dhe ekipit të tij.
Një top i fuqishëm e goditi portën e Astritit dhe gol. Jehona e zërit të voglushëve e mbushi kodrën e fshatit, dhe lagjet matanë lumit që e ndanin fshatin në dy pjesë. Rezultati u barazua, kjo i gëzoi shumë shokët e Granitit, të cilët uronin njëri- tjetrin.
-Mësues, mësues! - thirri Iliri, të gjitha shikimet i drejtuan drejt dy lisave në kodrën, ku gjarpëronte rruga që shpiente për në fshat.
Loja ishte ndalur për një çast dhe të gjithë vrapuan përpjetë, mësuesi kishte kohë që kishte qenë i ulur aty dhe e përcillte lojën e ish nxënësve të tij; kishte pritur ta mbaronin atë e pastaj të afrohej, por tani që atë e hetuan ata e ndalën vetë lojën.
-Mësuesi, mësuesi,-ishin thirrjet e fëmijëve që po i afroheshin.
Mësuesi mbante të veshur uniformën ushtarake me emblemën e UÇK-së në krahun e majtë dhe në kapelën e tij, kurse pushkën që e mbante në shpinë, e hoqi dhe e vendosi në prehër.
Të gjithë fëmijët pasi u përshëndetën me mësuesin, u ulën përreth tij, të gjithë ishin mallëngjyer për të, por edhe mësuesi ishte përmalluar njësoj, prandaj kishte dalë në kodrën e fshatiti t’i takonte ata.
Edhe mësuesi pasi i pyeti me radhë sesi i kishin kaluar pushimet, filloi t’i kishillonte për shumë hjëra.
-Unë, tha mësuesi , edhe këtë shtator nuk do të filloj, lufta po zgjat ende dhe ne duhet të jemi në krahun e saj, prandaj nxënësit e mi, pushimet ikën, shtatori erdhi, edhe dy ditë dhe ju do të filloni në shkollë. Mua zemra do të më bëhet mal kur të dëgjoj se klasa ime do të jetë klasa më e mirë, ndërsa nxënësit e mirë, nesër në Kosovën e lirë, do të kryejnë shkolla që do t’i kontribuojnë shoqërisë, do të jetë nder dhe krenari për mua kur juve t’ju shoh nëpër punë dhe detyra të rëndësishme. Tani gati jeni rritur dhe jeni brez që vendi mban shpresa në ju.
Mandej mësuesi vazhdoi:
-E shihni pra, armiku i ynë, po e djeg e shkatërron çdo ditë atë, e vret çdo ditë rritën e Kosovës, ata nuk kanë mundësi të përballen me UÇK-në, por me qyqarllëkun e tyre vrasin pleq plaka, gra e fëmijë, pra e kemi një armik barbar, që kërkon shfarosjen e shqiptarëve në Kosovë. Dhe për ta ndalë këtë plan të armikut, këtë dhunë, që po e ushtron mbi ne, djemtë dhe vajzat më të mirë të Kosovës i kapën armët për të luftuar, jo pse e deshëm luftën , por pse armiku i ynë shekullor na e imponoi atë, dhe pikërishtë në këtë luftë ju deshën djem dhe vajza trima e trimëresha për t’i dalë zot asaj.
Të gjithë nxënësit po e dëgjonin me vëmendje mësuesin, vetëm cicërrimat e ndonjë zogu mund të dëgjoheshin dhe zëri i mësuesit aty pranë, edhe Graniti ishte i thelluar prapa fjalëve të mësuesit. Ai kurrë nuk e kishte dëgjuar mësuesin të fliste me kaq emocione, dukej se sytë i nxirrnin xixa mësuesit nga urrejtja për armikun, ndërsa shpjegimet e mësuesit për luftën ia qartësonin edhe me qëllimin e kësaj lufte, që ndonjëherë për arsye moshe nuk kishte mundësi t’i kuptojë disa çështje .
Dhe pikërisht këtu qëndron madhështia e kësaj lufte, sepse djemtë dhe vajzat më të dëshmuar të kombit, i kapën armët për të luftuar kundër armikut dhe për ta çliruar Kosovën, kur e tha këtë fjalë, mësuesit iu mbushën sytë lotë, dhe mbi të gjitha e donte lirinë. Ai thoshte se nesër në liri, do ta rindërtojmë vendim nga shkatërrimet e luftës, e ta bëjmë edhe të bukur, që të na kenë lakmi të tjerët. Pra, nesër do të kemi shtetin tonë, kur e tha këtë fjalë, mësuesi ofshani njëherë thellë, mendoi njëherë ndoshta iu duk e largët ajo ditë, dukej edhe shumë luftë për të bërë, dhe edhe shumë punë për t’u kryer
Ai njëherësh thoshte se është një rrugë shumë e largët, por besimi i tij është i pathyeshëm, edhe përkundër gjithë asaj lufte, që duhej kryer, dhe shtetësia e Kosovës është rrugë e arritshme, sepse mësuesi ka besim në vetveten dhe shokët e tij në UÇK, sado e gjatë të jetë ajo rrugë, do të jetë e realizueshme. Edhe njëherë lëshoi një ofshamë të thellë, dhe për disa çaste nuk foli fare, ua hodhi një vështrim nxënësve të tij, që e shikonin të gjithë. Dhe për ta thyer këtë heshtje, ai vazhdoi;
-Shtatori po vjen edhe dy ditë dhe ju duhet të filloni në shkollë.Vitin që e lamë pas, e bisedova edhe me mësuesin e juaj, ka pasur ca të meta në sukses, unë dëshiroj që ato të meta mos të përcillen edhe këtë vit, pëndryshe ato zbraztësi që mund të ngelin në mësime do t’iu përcjellin gjithë jetën. Sepse arma më e fuqishme për ta luftuar armikun ështa dituria, dhe po të na kishte shkatërruar armiku nëpër shkollat tona, ai shumë më lehtë do të na kishte mposhtur, por ja që ne nuk u nënshtruam, lufta jonë për shkolla ishte luftë edhe për Kosovën. Armiku kur nuk mudi t’ia arrijë qëllimet e veta për të na thyer, dhe, duke u nisur nga kjo filloi të vrasë, të djegë e të shkatërrojë gati çdo gjë mbi tokën e Kosovës.
Dhe pas gjith këtyre peripetive të shkollës, ajo arriti të mbijetojë, atë e mbajti të gjallë dëshira e popullit për dije, prandaj duke e pasur parasysh këtë sakrificë, edhe sot në gjendje të luftës vetë populli e ruajti duke sakrifikuar, që armiku të mos arrinte të na shkatërronte tërësisht.
- Çfarë mendon ti Granit?- iu drejtua mësuesi.
- Edhe unë mendon ashtu, mësues,- ia ktheu ai.- Ne do të mësojmë dhe përkundër vështërsive dhe pengesave që na dalin, shpresoj se një ditë edhe ne do ta bëhemi krahë i juaj të luftës.
-Ashtu pra. Të lumtë, ju gjithmonë keni qenë nxënës të mirë, dhe klasa më e mirë, prandaj nga ju edhe pres më së shumti.
-Mua tani më duhet të shkoj, më presin shokët, e dija se këtu do t’ ju gjeja, prandaj erdha t’i ndërrojmë thashë dy-tre fjalë së bashku, më kishte marrë malli shumë.
Mësuesi bisedoi edhe ca rreth notave dhe suksesit, me secilin nga ish-nxënësit e tij, e tha edhe ndonjë porosi për secilin dhe u largua kodrës përpjetë ku e pritnin shokët.
Porositë e mësuesit, tanimë ishin futur thellë në mendjen e çdo vogëlushi. Ato udhëtonin dëshirave të tyre që e nesërmja t’i gjente sa më të përgatitur dhe në profesione sa më të mira. Ishin ato bisedat e tij me nxënësit, të cilët çdo fjalë apo këshillë të e merrnin si gjenë më të sinqertë në jetën e tyre, ku ndodhte lufta. Zatën ata ishin fëmijët e luftës, që përcillnin me droje, por edhe me mburrje zjarrin e saj; ishin kureshtarë për herozmin e luftëtarëve të lirisë dhe krenoheshin shume më ta.


XVI

Duke biseduar rrugës për në shtëpi, e dinin se i presin detyrat e shtëpisë, pastaj edhe ndonjë detyrë tjetër sekush mund të bënte diç për luftën, për luftëtarët, për të plagosurit apo diç tjetër që kishte të bënte me jetën në rrethana të jetës dhe të luftës.
Dajë Xhema kishte kohë që kishte ardhur. Ai kishte biseduar gjatë me gjyshin në kopsht, por nuk ishte larguar derisa ishte kthyer Graniti nga loja.
Dajë Xhema!, tha Graniti me vete derisa po hynte në portën e madhe të shtëpisë E kishte marrë malli për dajë Xhemën, kishin kaluar disa ditë që nuk e kishte parë. Pas rënies së komandantit, dajë Xhemës i kishin rënë shumë detyra për t’i kryer dhe kishte qenë shumë i zënë me punë atje në komandë.
-Qenke rritur, Granit për këto ditë që s’të kam parë,-iu drejtua dajë Xhema tek po e merrte në përqafim nipin e tijë.- Më mori malli shumë Granit, por jam shumë i zënë me punë.
-Edhe mua dajë Xhemë. Ka ditë që po të prisja, një ditë u mërzita dhe e shfletova albumin e fotografive. Eh, sa fort u mallëngjeva.
-Si po e kalon me pushimet. Apo lexon dic apo jo?
-Po dajë Xhema, kam lexuar disa romane, po luaj me shokë, por edhe u ndihmoj nganjëherë në shtëpi. Jam duke u përgatitur edhe për vitin e ri shkollor.- E takuam edhe mësuesin, ai ishte te ne sot, pastaj bisedouam gjatë me të, e kishte marrë malli shumë për ne, prandaj dhe kishte ardhur.
- Ju keni pasur fat, Granit, që për disa vite keni pasur një mësues të tillë,- vazhdoi dajë Xhema.
Gjyshi po dëgjonte me vëmendje.Së pari ai ishte mësues dhe punëtor i palodhshëm edukativ dhe shumë i përgatitur .Posedonte njohuri të gjëra nga lemi i mësuesisë. Pastaj kishte një kulturë të gjerë, e donte profesionin dhe mbi të gjitha ishte shumë i afërt me nxënës. Tani kishte dalë në male për të luftuar armikun, sepse mbi të gjitha e kishte trimërinë, dashurinë për atdheun, që dijti t’i ruajë dhe të dëshmojë në momentet kur ai ka nevojë për të. Ishte ky një tiparë që e kishte shoqëruar gjithë jetën; ai edhe gjatë rinisë të hershme të tij, si nxënës shkolle punonte me shokë në ilegalitet, në shërbim të ngritjes së vetëdijes kombëtare, që ishte aq e ndrydhur në atë kohë në Kosovë. Shpërndante trakte, shkruante parolla kundër armikut dhe çdo ditë rrethi i tij zgjerohej me shokë të idealit për çështjen e atdheut. Edhe aktiviteti i tij çmohej shumë nga shokët, ai ishte shembull se si të veprohej dhe punohej në ilegalitet. Ata nga sakrifica e tij, aktiviteti i shumanshëm dhe kreativ nxirrnin mësime edhe të tjerët, shquhej edhe në organizimin e demonstratave, saherë që vinte njëmbëdhjetë marsi në Kosovë, për t’i kuptuar demostratat e vitit tetëdhjetë e një, ai shquhej në organizimin e tyre, idetë e tij, nxirrnin suksese, kishte ide të mrekullueshme, që nganjëherë shokëve u jepte ide të reja, duke iu dhënë edhe kuroja për veprim gjithnjë e më të gjerë; ai madje shquhej edhe për vizionin e tij për të ardhmen e Kosovës. Shpeshherë thoshte: “Liria pa gjak nuk vjen, dhe lirinë askush nuk ta falë!” Po mendja tek veprimet e tij u shkonte edhe shokëve të idealit dhe të veprimit; ishte punëtor i palodhshëm dhe gati gjithë veprimtarinë e kryenin natën, edhe pse të nesërmen ai duhej të shkonte në shkollë. I tillë ishte mësuesi, dhe, për veprimtari të tillë pati hëngër edhe burg.
Por edhe në burg tregonin shokët, ata që kishin qenë me të, sepse ata i kishin ndarë nëpër burgje tjera, mësuesi kishte qëndruar i pa- thyeshëm, edhe përkundër torturave shtazarake, që ia kishin bërë gardinatë dhe agjentet e sigurimit në burg. Megjithatë nga ai asgjë nuk kishte mundur të nxjerrë ndonjë sekret, qoftë nnga veprimtaria ilegale e tij, qoftë nga veprimtaria e ndonjë shoku të tij. Përkundrazi ai ishte kalitur edhe më tepër, dhe urrejtja kundër armiqve ishte shndërruar në forcë për luftën çlirimtare të atdheut. Ai kishte krijuar lidhje të reja deri në daljen në dritë të UÇK-së dhe kur ai e të tjerët, si dhe me komandantin, që kishte rënë heroikisht nuk iu ndanë luftës për liri.
- Lavdi i qoftë komandantit,- tha dajë Xhema, dhe u zgjua nga vendi në shenjë nderimi për të. Edhe gjyshi që deri atëherë vetëm kishte dëgjuar me vëmendje tha:
-Lavdi i qoftë komandantit,- ndërsa përqëndrimin përsëri e drejtoi kah dajë Xhema.
Themeluan pra UÇK-në në këto zona. Ishte një një sukses dhe punë e të gjithë djemve militantë të Kosovës, pra e djemve të trima, që kishin vendosur të vdisnin në atdheun. I tillë ishte komandanti, por të tillë kishte plot UÇK-ja, sepse të gjithë atë që i kishin rrokur armët kundër armikut shekullor, ishin trima mbi trimat.
- Hë, pra Granit, i tillë është edhe mësuesi i yt,- i tha dajë Xhema.- Çështja kombëtare e pazgjidhur na thirri dhe ne ndërkaq u përgjigjem, sepse i detyroheshim atheut. Prandaj, ai ishte i detyruar të linte ditarin dhe klasën e juaj, e në vend të lapsit, të kapë armët në luftën tonë të shenjtë për lirinë e Kosovës,- tha paksa i emocionuar.- Dhe unë shpresoj se me ditën, që Kosovës t’ia sjellim lirinë, ai dhe shumë të tjerë do të kthehen në detyrat e mëparshme, kuptohet edhe mësuesi juaj.
-Unë do të flisja edhe gjatë për mësuesin Granit,- shtoi ai,- por shpresoj që një ditë në liri, ai të u flasë vetë, ditën kur të kthehet në shkollë, do të flasë edhe historia për këto kohëra të vështira.
-Faleminderit dajë Xhemë,- i tha Graniti.- Atë ditë e presim të gjithë.
- Po, ajo do të vijë shumë shpejt, sepse armiku çdo ditë po dobësohet, ndërsa ne çdo ditë forcohemi, ky ishte realiteti i tanishëm, dhe historikisht është dëshmuar, se çdo popull që lufton për lirinë e vet, patjetër do ta fitojë, do ta fitojmë edhe ne Granit.
-Të lumtë ajo gojë Xhemë!,- uroi gjyshi.



XVII

Pastaj bisedat rrodhën rreth përgatitjes së Granitit për vitin e ri shkollor, që do të fillonte breda dy-tre ditësh. Dhe shumë preokupime të dajë Xhemës rreth rrjedhës së zhvillimit të ngjareve të luftës, në tërë Kosovën, edhe gjyshi në biseda të tilla, i kishte njësoj si dajë Xhemë. Bile dajë Xhema premtoi se do të na vizitonte më shpesh, të njëjtin mendim e kishte edhe Graniti.
Diku buzë mbrëmjes, dajë Xhema u kthye në komandë, ndërsa gjyshi dhe Graniti u ulën pranë televizorit për t’i shikuar lajmet mbi atë çfarë kishte ndodhur gjatë ditës nëpër Kosovë.
Kishte kohë që Granitin e mundonte kurioziteti i kontributit të gjyshit në shërbim të çështjes kombëtare; këtë mendim ia kishin nxitur fjalët e dajë Xhemës, mësuesit, por edhe vetë babai. Ai shpeshherë gjyshit i kishte folur për përpjekjet, që ishin bërë në kohëra të ndryshme për të e liruar nga armiku, por kurrë ose fare pak i kishte folur për vetveten, ai gjithmonë u kishte ikur atyre bisedave, ose në mënyrë të tërthortë dilte nga tema, por dëshira të dijë më shumë për gjyshin e shtyri që të ulej pranë tij në kopsht, aty pranë tavolinës së gjyshit dhe t’i lutej, që t’i fliste për të kaluarën në e tij.
-Gjysh!, - iu lut ai,- ka kohë që dëshiroj të di për luftën e juaj dhe kontributin për çështjen e Kosovës.
Gjyshi zuri të qeshtei njëherë me vete, nuk e di pse, ndoshta pyetja i dukej e papritur nga ana e Granitit apo edhe një pyetje shumë e zgjuar e tij. U ndal një çikë, mendoi thellë me vete, ia vuri dorën mbi kokën e Granitit dhe ia lëmoi flokët
- Je bërë burrë Granit, të interesojnë çështje burrash, mua më erdhi mirë që ma shtrove këtë pyetje, shpesh më pat shkuar mendja të të tregojë njëherë, por gjithmonë e kam ndrydhur mendimet, kundër asaj se ti ende je i ri të dish disa gjëra nga e kaluara e jonë, shpesh ndoshta kam qenë i gabuar, sespe nëpër shkolla është mësuar ndryshe, kështu e deshti komunizmi dhe kështu u shkruajtë ajo histori, por në ralitet kanë qenë ndryshe ato kohëra.
Ai i tregonte se armiqtë këto troje kurrë nuk i la të qeta, por edhe përpjekjet për t’ u çliruar nga këta armiq nuk kanë munguar nga ana jonë. Dihet se qëllimi i tyre gjithmonë ka qenë i njëjtë, kurrë nuk kanë munguar, pra edhe kohës sonë i ra hise të bëjë një luftë, por atëherë ishte ndryshe, kishim pak djem me shkollë, që e udhëheqnin luftën, pastaj edhe propaganda që bëhej nga armiqtë në popullin tonë na pati dëmtuar shumë.
-Me formimin e Ballit Kombëtar,- vazhdoi gjyshi, pra është fjala për Luftën e Dytë Botërore, në kohën e nazifashizmit, shkuam edhe ne shumë të rinj nga fshati ynë. Pra hymë me ballin lart në luftë për çlirimin e tokave shqiptare. Thënë shkurt, në programin tonë e kishim Shqipërinë etnike, sepse vetëm me këtë program mendonim se do të realizoheshin synimet e popullit tonë për të jetuar të lirë dhe nën një shtet, që quhet Shqipëri, sepse tokat shqiptare, si në Konferencën e Berlinit po edhe atë të Londrës ishin copëtuar në disa shtete, dhe shqiptarët kudo që ishin,të shtypur, për të realizuar këto të drejta duhej vetëm bashkimi i trojeve shqiptare, por duhej bashkimi edhe i shqiptarëve, e që ne nuk e kishim.
Gjyshi siç dihej mbante pothuajse një orë historie, dhe gjatë shtypjes që e bënin nazifashistët, në atë kohë, në Kosovë kishte edhe organizata të huaja serbe, që kryenin krime, por edhe shqiptarët ishin të ndarë në dy ushtri, por me qëllime të kundërta. Prijësit e shqiptarë të këtyre aktiviteteve synonin çlirimin e tokave shqiptare dhe bashkimin nën një shtet, ndërsa në anën tjetër ishte përhapur ideja komuniste edhe në Kosovë, edhe në atë kohë qenë bashkuar shqiptarë, që luftonin për idenë komuniste dhe bashkimin e Kosovës me një shtet, që do ta quanin Jugosllavi, e që për mendimin e gjyshit të Granitit , as komunizmi dhe as bashkimi me Jugosllavin nuk ishin zgjidhje, e para se komunizmi vinte nga Lindja, ndërsa shqiptarët asgjë s’i lidhte më me shtetet e tilla, dhe e dyta shqiptarët e kishim shtetin amë Shqipërinë. Dhe bëhej pyatje vallë ç’iu duhej atyre shteti që nukl donin t’i takonin me vullnet?!...
- Ka pasur edhe shqiptarë që mashtroheshin?,- pyeti Graniti.
- Është e vërtetë, prandaj erdhi puna deri te lufta vllazërore, por ne gjithmonë i kemi ikur kësaj gjakderdhje, duke e pasur se kishte njerëz të mashtruar nga radhët e popullit tonë, edhe lufta, por edhe propaganda komuniste kundër nesh na patën dëmtuar shumë. Megjithatë, edhe përqafimi i ideve komuniste edhe në Shqipëri, na dëmtoi shumë, janë pra këta vetëm disa faktorë, që ndikuan që ne ta humbim këtë luftë .
- Po tjetër çfarë ndodhi?,- ndërhyri prapë Graniti.
-Shtrirje kishim në të gjitha trojet shqiptare dhe luftohej për një qëllim,- tha gjyshi.- Mirëpo me forcimin e komunistëve, ne na ngushtohej rrethi, ata punonin më tepër me propagandë kundër nesh dhe i përfitonin masat e gjëra popullore, duke i gënjyer dhe mashtraur ato në emër të të drejtave, që do t’i kenë pas luftës. Në këtë aspekt, ne patëm punuar pak, sepse ne i llogaritnim në luftën tonë të drejtë, bile kishte raste kur vritej dikush prej forcave naziste apo ato italiane më vonë, dhe nga komunistët thuhej se e vrau Balli, me një fjalë populli mashtrohej dhe fillonte përçarja,- fliste paksa me zhgënjim.- Kemi pasur edhe raste kur vëllai i madh ishte ushtar i Balli, ndërsa i dyti ishte partizan, vërtet luftohej nën një parollë për çlirim, por për çfarë çlirimi ishte fjala, u pa gjatë këtyre pesëdhjetë vjerësh, pasi në kurrizin e shqiptarëve, sot ideja jonë mund të quhet e drejtë, por shansi historik që e patëm humbi, dhe ndodhën ato që ndodhën dhe që po ndodhin me shqiptarët.
Ishte e dhembshme, madje mjaft tragjike kur vendin e morën komunistët. Kësisoj u desh që të shpërndaheshin, në fund pati edhe luftë vëllavrasëse, deri në shkapërderdhjen e Ballit. Atëherë disa nga anëtarët kishin vendosur për t’u larguar përkohësisht nga vendi, me qëllim që në një rast të volitshëm të kthehen prapë në atëdhe, dhe gjatë këtij udhëtimi rrugës nëpër Maqedoni e Greqi, e pastaj në vendet e treta të Evropës perëndimore, me ç’rast qenë vrarë shumë shokë nga forcat komuniste, gjatë luftimeve nëpër Maqedoni, ndërsa në një pjesë kishin vendosur të mbetën në atdhe, edhe pse e dinin se do të burgoseshim...
Kishte raste kur donin ta vazhdonin rrugën, por gjithnjë duke kërkuar rrugë më të përshtatshme, por, megjithatë nuk erdhi kurrë ajo ditë, dhe ja lufta që tani po zhvillohej është rast historik për t’u çliruar nga armiku.
-Lufta e djemve të lirisë është e drejtë,- foli gjyshi.- Dhe është bukur mirë e organizuar, ka një ushtri dhe betimi ësjhtë bërë nën një flamur. E tillë është UÇK-ja.
Një ditë gjyshi i kishte rrëfyer sesi i kishte vuajtur pesë vjet burg të rëndë, dhe sesi e kishin privuar nga çdo e drejtë për punë. Kishte mbetur gjithë jetën bujk, por krenar për idealin e pathyeshëm, që e kishte ruajtur në shpirtin e vet.
-Unë i uroj kësaj gjenerate që sa më parë ta shohë dritën e lirisë, sepse ajo është e shmangshme dhe shpejt do të vijë. Sepse është luftë e drejtë e djemve dhe vajzave të Kosovës nën emblemën e UÇK-së .
-Kjo, pra Granit ishte në pika të shkurtëra ai kontributi luftës sonë për çlirimin e tokave shqiptare, por që nuk e arritëm,- tha duke ofsharë gjyshi.
Graniti kishte mbetur i habitur nga tregimi i gjyshit dhe vizioni i tij se e kishte parë në një kohë shumë të hershme të ardhmen e popullit tonë, i vinte keq për vuajtjet e gjyshit nëpër burgje, e që kur më parë nuk ia kishte treguar.
-Të falëminderit shumë gjysh!,- e përqafoi atë dhe iku për të lozur me shokët.


XVIII

Dita e parë e shtatorit, Granitin dhe gjithë shokët e tij, së bashku me gratë, pleqtë dhe fëmijët i gjeti në pyll të strehuar.Granatat e tankeve të armikut që binin pa nda mbi shtëpitë e fshatit, e kishin bërë të pa mundur qëndrimin e popullatës nëpër shtëpitë e veta .
Mëngjesi kishte aguar me diell, fëmijët ishin zgjuar të gëzuar, që do të fillonin mësimin në shkollë, kur aty rreth orës tetë filluan të bienin granatat e armikut nga të gjitha anët, fshati u ngrit në alarmë. Sipas një urdhëri që kishte ardhur nga komanda e UÇK-së, popullata duhej të strehohej në pyll, dhe ashtu u veprua. Armiku gjuante nga bjeshkët për- rreth, në çdo anë luftohej, forcat e UÇK-së bënë një rezistencë të pa- thyeshme gjatë asaj dite. Luftimet nuk pushuan gjatë gjithë ditës, vetëm buzë mbrëmjes për një gjysëm ore...
Graniti me nënën, motrën Blertën dhe gjyshen ishin strehuar në pyll, por merakoseshin shumë për gjyshin. Ai nuk kishte pranuar të largohej nga shtëpia, disaherë Graniti e kishte lutur që edhe ai të rrinte me të ose të shkonte në strehimore, por gjyshi nuk u kishte pranuar as njërën as tjetrën, më kot kishte ngulur këmbë Graniti. Gjyshi kishte vendosur të qëndronte në kullë. “ Këtu u linda,- thoshte,- dhe këtu dua të vdes. Ju duhet të largoheni nga këtu”. Vetëm pas këmbënguljes së gjyshit, ishte larguar Graniti, dhe tani që po afrohej mbrëmja, ai ishte merkosur shumë për gjyshin.
Aty-këtu ndonjë shtëpie në fshat i dilte tymi nga granatat e armikut, ai tym dukejt edhe nga pylli ku gjendet Graniti .
Buzë mbrëmjes erdhi dajë Xhema me disa shokë, që ishin të caktuar të kujdeseshin për popullatën civile; kishin sjellë edhe ca bukë dhe ujë. Graniti u gëzua shumë kur e pa dhe e pyeti:
- Ç'kemi dajë Xhemë?, - Gjyshi nuk erdhi, dhe nuk dimë asgjë për të.
-Ai është mirë Granit, isha unë në shtëpi, dhe e pashë vetëm më dha edhe ca bukë, m’i bëjë të fala Granitit.
Graniti e mori bukën që ia kishte dërguar gjyshi dhe sytë iu mbushën lotë.
-Ç'ke Graniti?,- tha dajë Xhema.- Ai është mirë, e luta edhe unë të vijë këtu tek ju, por qe e pamundur, ai ka vendosur të qëndrojë në kullë. “ Nuk dal nga kulla”, më tha. “Vetëm vdekja mundet të më nxjerrë”. Unë do të kujdesem edhe për të herë pas here, Granit. Ne na duhet të mbajmë edhe pozicionet tona, por edhe të kujdesemi për ju. Ju mos u brengosni fare, as lëvizje mos bëni nëpër pyll dhe as zjarr mos ndizni, sepse armiku mund të gjuajë nga bjeshkët nëse ju hetojnë. Dajë Xhema la edhe shumë porosi për popullatën civile, i la disa ushtarë, që të kujdesen për ta dhe me disa shokë të tjerë u kthyen në vijat e frontit.
Luftimet vazhduan edhe tri ditë e tri netë rresht. Ushtarët e UÇK-së, krahas që duheshin mbrojtur, ata duhej të kujdesheshin vazhdimisht edhe për popullatën civile, që gjendej në pyll. Ata edhe dajë Xhema të paktën njëherë në ditë i vizitonte ata.
Gjëmimet e granatave që binin mbi fshat ishin bërë të zakonshme. Tani nga zhurma e tyre shurdhuese gjëmonin malet ane- mbanë, dhe askush më nuk frikohej; ishte njësoj të vdisje apo të jetoje asnjërit nuk i dhimbsej jeta. Gjyshja merakosej së tepërmi.
-Po si nuk qëndrova edhe unë,- thoshte në shtëpi, nuk e zinte vendi, uria tanimë i kishte kapluar të gjithë, vetëm ndonjë mollë apo dardhë mund të gjendej pemëve, që ishin përskaj arave dhe ujë që rridhte luginave. Dajë Xhema nuk kishte më çfarë të sillte, edhe ai kishte uri, kishin kaluar tri ditë, asgjë s'kishin ngrënë, por përpara popullatës nuk jepej fare, shumë shpejt thoshte do të përfundojë ofensiva armike dhe ju do të ktheheni në shtëpi.
Ditën e fundit ishte i zbehur fare, dukej edhe i mërzitur, sytë ishin skuqur nga pagjumësia, kishin kaluar pesë ditë e pesë netë luftë dhëmbë për dhëmbë me armikun, edhe për gjyshin. Kur e pyeti Graniti se si ishte, ai kishte thënë se është mirë, por gjysëm toni. Dukej se diç fshehte në vete, por nuk jepej dot.
Rënien e gjyshit, Graniti e mori vesh ditën kur u kthyen në fshat. Ofensiva armike kishte përfundurar, fshati gati i tëri ishte i djegur. Rrallë ndonjë shtëpi kishte shpëtuar, ishte bërë një kasaphanë, që e kishte bërë armiku. Gjikah shihje kafshë të vrara: lopë, kuaj, qenë, maca, por edhe njerëz moshash të ndryshme...
Fshati ishte kthyer në gërmadhë, kurse rënia e gjyshit kishte ndodhur në momentin kur forcat armike kishin hyrë në fshat. Gjyshi kishte zënë pozicion në dritaren e shtëpisë, katër policë i ishin vërsulur kullës, dhe që të gjithë kishin rënë në pritën e gjyshit. Këtë e dëshmonte dajë Xhema, sepse trupat e tyre ai vetë i kishte larguar nga oborri, ndërsa gjyshi kishte vazhduar luftën deri në rënien e tij heroike.
Kur i tregoi dajë Xhema përpara se të hynin në oborrë, Graniti filloi të qante.
- Gjithmonë më thoje Granit se je bërë burrë, e burrat nuk qajnë, -ia preu dajë Xhema.
- Ke të drejtë dajë, por gjyshi m’u dhimbs shumë, unë nuk mund ta pranoj vdekjen e tij, dajë. Dhe u kthye me shokët e tij në vijat e frontit, atje kishte shokë të tjerë të rënë në luftë kundër armikut.
Në shtëpi mbetën vetëm disa burra të fshatit për të përgatitur kufomën e gjyshit. Buzëmbërmjes u bë edhe ceremonia e varrimit të të gjithë të rënëve në varrezat e fshatit.
Graniti u mërzit shumë për rënien e gjyshit. I dhimbsej shumë, ndërsa e tërë shtëpia i dukej e zbrazët pa të, saqë edhe pse ndiente dhembje të madhe, e ngushëllonte atë, edhe dajë Xhema që vinte shpeshe .
Megjithatë, rënien e mësuesit e mori vesh po atë ditë, kur i varrosën të gjithë në varrezat e fshatit. Ato ditë ishte bërë një rezistencë e paparë e ushtarëve të UÇK-së kundër forcave armike. Pesë ditë e pesë net rresht luftë. Ishte zhvilluar një luftë për jetë a vdekje.
Ishte mësuesi me shokë, që kishin vendosur të mos i lëshonin pozicionet e tyre deri në vdekje.Mu në pikën ku ishte gjetur mësuesi, armiku e kishte filluar sulmin, duke përdorur makineri të përsosur të luftës kundër pozicioneve të UÇK-së, por njësiti i mësuesit kishte qëndruar i pathyeshëm deri në vdekje kishte rënë heroikisht mësuesi me njëmbëdhjetë shokë të vet Pra ishte zhvilluar një betejë e madhe, ndërsa shokët që kishin shpëtuar në këtë betejë tregonin se edhe armiku kishte lënë qindra policë e ushtarë të vrarë.
Rënia e gjyshit, por edhe e mësuesit kishin hapur plagë të rënda në shpirtin e Granitit. Ai e kishte dashur mësuesin sa edhe prindërit e vet, gjithmonë e kishte menduar se mësuesi një ditë do të kthehet në shkollë, do të vazhdonte me mësimin dhe do t’u fliste për luftën, për historinë e UÇK-së. Por të gjitha këto mendime kishin mbetur vetëm një dëshirë e tij që do t’i mungojë gjithmonë.
Graniti kishte njohur të gjithë të rënët në këtë betejë, i ishin dhimbsur si t’i kishte vëllezër, edhe pse ai ishte djalë i vetëm, e ndiente atë mungesë, nuk mund ta largonte nga mendja rënien e tyre; sytë i rrinin të mbushur me lot gjithnjë.
U munduan shumë ato ditë Graniti, gjyshja, nëna, por edhe Blerta e vogël. Shtëpia ishte e djegur, mezi kishin arritur ta futnin kokën në një bodrum ato ditë, edhe dajë Xhema u ishte gjindur shumë krahas punëve të tij të shumta që i kishte. Edhe babai ato ditë kishte ardhur nga mërgimi dhe u kishte gjetur vend për t’u strehuar që ta kalonin vjeshtën dhe dimrin që po afrohej. Dimri kishte qenë i ftohtë , tamam si ai dimri i luftës. Tani edhe gjyshja i thoshte Granitit se gjithmonë nëpër luftëra bëhen dimra të fortë me borë dhe të ftohtë, por qëndrimi i oxhaqeve në këmbë tregon se liria do të vijë shumë shpejt edhe për ne.
Dajë Xhema me shokët e vazhduan luftën dhe amanetin e shokëve të rënë e çuan deri në fund. Dhe në ditën e ardhjes së lirisë, në Kosovë, ishte qershor ajo verë kur armiku me shumë humbje, dhe kokulur, e i tërbuar iku nga Kosova. Ishte vërtet kënaqësi kur e shihje Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës kudo nëpër qytetet e saj, së bashku me ushtarët e NATO-s. Gëzimi për ardhjen e lirisë në Kosovë për Granitin, mësuesin dhe shokët e tij ishte gjëja më e madhe, saqë dhembje e tij ia vidhte ca gëzimin në liri, por ai, megjithatë arrinte ta përballonte.
Të gjitha këto ngjarje, Granit Sharri na i rrëfeu, në një ditë shtatori kur po i përkujtonim të rënët për liri.Sot për ta, shokët e luftës dhe të idealit, ata që mbetën gjallë e kishin ngritur edhe një lapidar në shenjë përkujtimi, nderimi dhe respekti për veprën e tyre heroike .
Graniti ishte krenar që e kishte pasur një gjysh aq trim, por i vinte keq që kurrë nuk kishte arritur t’ia njihte trimërinë e gjyshit sa ishte gjallë. Ai dukej se pak , shumë pak e kishte njohur gjyshin, por edhe mësuesin që klasa e tij gjithmonë me padurim e kishte pritur kthimin e tij...
Mirëpo Graniti sot shkon në shkollën e re të ndërtuar nga bashkësia ndërkombëtare, sepse shkollën ua kishte djegur armiku, dhe është nxënës mi i mirë në shkollë.
Ka vendosur që kur të mbarojë shkollën fillore të regjistrohet në një shkollë ushtarake, që nesër të bëhet oficier i ushtrisë së Kosovës. Kjo është edhe dëshira e babait të tij, që t’i mbrojë frytet e lirisë, gjakun e derdhur nga trimat e UÇK-së dhe popullit të Kosovës, në mënyrë që ta vazhdojë idealin e gjyshit, mësuesit, dajë Xhemës, i cili për çdo rast i gjendet pranë.
Për ta mbrojtur këtë liri që u fitua me aq shumë gjak e sakrificë kufijtë këtij shteti, që më kurrë të mos shkelë këmba armike mbi dheun e Kosovës.