SADIK RAMË GJURGJEVIKU - FIGURË E PAVDEKSHME KOMBTARE

Mr. Asllan Krasniqi :

KLINA ME RRETHINË NË VALËT E HISTORISË
=SADIK RAMA DHE UKË SADIKU=

Gjurgjevikasit u dogjen dhe u poqen disa herë, por mbijetuan e dolen më të fortë. Ata dikur dinin pak shkrim e këndim, por për urti e shkollë e kishin besen dhe oden.Nga ky mjedis revolucionar e patriotik doli edhe Sadik Rama, ashtu si shumë luftetarë të Lidhjës Shqiptare të Prizrenit. Gjurgjeviku dha shumë trima. Sadik Ramen, Zeqir e Rexhë Isufin, Metë Ymerin, Bali Fazlinë, Ukë e Shaban Sadikun, profesorin e luftetarn Ymer Berisha, Smajl Hajdarin, Hali Sadrinë, Nezir Balinë etj. Sadik Rama ishte nga të parët që mori pjesë në Kuvendin e Madh të Pejës në janar të vitit 1899, kryesuar nga patrioti i shquar Haxhi Zeka. Sadiku në këtë kuvend foli për zgjërimin e luftës kundër Perandorisë Osmanedhe për shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë. Ai u njoh me atdhetarët siç ishin Haxhi Zeka, Hasan Prishtina, Bajram Curri, Isa Boletini etj., me të cilët edhe ishte vëlazëruar. Më vonë u njoh edhe me luftetarin e madh Azem Bejta dhe me te mbeti bashkëluftetar dhe i afërt gjithë jeten.
Sadik Rama ishte pjesmarrës aktiv në luftë kunder pushtuesëve osmanë gjatë viteve 1903-1906 dhe 1908-1912, kur dhe qe plagosur rëndë.
Më 1903 shqiptarët u ngriten në kryengritje kundër reformave osmane, të cilat ngarkonin tatimin ndaj shqiptarëve dhe vështirësonin gjendjen e tyre nën pushtim. Për këtë arsye, në shkurt të vitit 1903, mbahet një tubim i shqiptarëve afër manastirit të Deviçit, ndërsa në muajin mars mbahet një tubim tjetër i madh te Ura e Llukës. Në këto tubime Sadik Rama ishte gjithënjë aktiv me njerëzit e tij. Tek Ura e Llukës merrnin pjesë edhe Tahir Sadiku dhe Tafil Uka nga Kijeva. Këtu u kundershtuan reformat osmane në luftë për mbrojtjen e interesave jetësore kombtare dhe më 1902-1904 e më tutje këto kundërshtime u rriten në kryengritje shqiptare, të cilat kishin karakter të plotë politik e nacional, të drejtuara kundër pushtetit osman dhe synimeve të shteteve të mëdha, si dhe të atyre ballkanike ndaj tërësisë teritoriale shqiptare.
Në fund të vitit 1910 Turqia i kërcnonte kryengritësit për dorëzim. Në këtë kohë në Mal të Zi kishin emigruar 50 krerë shqiptarë, në mesin e të cilëve gjëndeshin edhe Isa Boletini, Sadik Rama etj. Me gjithë shpalljen e amnistisë, ata nuk pranuan të këtheheshin.
Në fillim të muajit shkurt 1912 konsuli i Prishtinës Milojeviq vuri kontakte edhe me Sadik Ramen e Ramadan Shabanin . Sipas udhëzimeve të ministrit të jashtëm Millanoviq, Milojeviqi i njohtonte ata se qeveria serbe do të ishte e gatshme të plotësonte kërkesat e tyre për armë, municion e të holla por me kusht që ne të ardhmen të vepronin vetëm sipas instrukcioneve të konsulit të Prishtinës. Si kusht i parë dhe themelor për marrjen e ndihmës ishte heqja dorë nga çdo synim për autonominë administrative.
Gjatë pregatitjës së kryengritjës u paraqit problem serioz sigurimi i armëve dhe i municionit, prandaj shqiptarët për këtë u shtërnguan të drejtohen nga Mali i Zi e Serbia. Këtë qëllim e kishte edhe udhëtimi i Sadik Ramës, Bali Fazlisë e Metë Ymerit për në Beograd. Në fund të muajit prill 1912 kur Sadik Rama, Qerim Begolli i Pejës dhe disa krerë të tjerë ishin mbledhur në shtëpinë e Xhemajl Agushit në Prishtinë për të pleqnuar çështjen rreth kryengritjës, konsuli serb Milojeviq vazhdonte orvatjet për shtyerjen e fillimit të kryengritjës. Ai pati disa takime edhe me Sadik Ramen të cilit i dha disa pushkë, por vetëm atëherë kur ky i dha fjalen se do të fillonte luften në anen e Llapushës në marrëveshje me te. Këtu qendron shkaku qe u shkoi në ndihmë kryengritësve në Istog me pak vonesë në maj të vitit 1912. Megjithate, qëllimi i kryengritësve ishte të siguroheshin armët për t’u hedhur pastaj në kryengritje, ndërsa grumbullimi i tyre u bë në Istog. Mu për këtë nga Peja për në Istog u nis një taborr nizamësh me dy topa dhe një repart xhandarësh, por kryengritësve, edhepse me pak vonesë, u erdhen në ndihmë 500 burra nga Llapusha, luftetarë të Sadik Ramës, të udhëhequr nga mixha i tij, Bali Fazlija. Pas një lufte 24 orëshe ushtria turke pësoi disfatë të plotë dhe nuk guxoi të vazhdonte aksioni derisa nuk erdhen përforcime të reja nga Ferizaji. Rreth Istogut vazhduan luftëra të rrepta deri në muzgun e 11 majit 1912, kur fshati me predha topash u rrënua tërësisht. Forcat kryengritëse u tërhoqen në mal, por nuk e ndërprenë luften.
Sadik Ramen e gjejmë jo vetëm në luftëra por edhe npër kuvende burrash. Nga 17 deri 20 maj 1912 u bënë besëlidhjet shqiptare të anës së Llapushës në prani të Hasan Prishtinës. Në Kuvendin e Junikut (21-25 maj 1912) u dëgjua me vemendje fjala e Sadik Ramës, i cili i udhëhiqte trimat e anës së vetë dhe të Rrafshit të Dukagjinit. Për këtë kënga popullore kujton :
“Po pëvet Hasan Prishtina,
Sadik Rama ku rri me trima?
Sadik Rama i Gjurgjevikut
burr i mençëm i odës s’ Junikut
shqipe malit, zemer trime
prijës i Rrafshi të Dukagjinit”.
Në verë të vitit 1912 e gjithë Kosova ishte përfshirë në kryengritje. Në to, si gjithëherë, nder të parët ishte Sadik Rama. Pas kryengritjes, ai me shokë hyn në Shkup më 14 gusht, të prirë nga Bajram Curri, me flamuj e muzikë, ku u priten si çlirimtarë.
Edhe gjatë kohës së luftërave 1912-1918 luftetari Sadik Rama me shokë vazhdoi luften kundër pushtuesëve të rinj.

Sadik Rama nuk mashtrohet

Në pranverë të vitit 1919 Sadik Rama kishte krijuar një rreth të gjërë e të fortë me njerëz të armatosur.. Pas luftës në Radishevë edhe Azem e Shotë Galica kaluan në Llapushë te patrioti Sadik Rama.. Të dy këta, si edhe të afërmit e Sadik Ramës, Metë Ymeri, Bali Fazlija, e Ramadan Shabani i Kijevës, deri në maj 1919 vizitonin fshatrat e Llapushës, ku mbanin kuvende burrash dhe përgatitnin terenin e mobilizonin njerëzit për kryengritjen e madhe të Llapushës kundër Serbisë. Qeveria e Beogradit, krahas dhunës, nuk la pa perdorur edhe dredhinë, rrugen e lajkave e të bisedimeve me Sadik Ramen e të tjerë. Në bisedime me Sadik Ramen heren e dytë qenë të pranishëm edhe Njerëzit e Esad Pashës: Hasan bej Shijaku dhe Et hem Efendiu nga Durrësi. Përpjekje të tilla bëri edhe një delegacion që erdhi për këtë qëllim nga Beogradi me në krye me Aleksa Zhujoviqin, duke i afruar Sadik Ramës, pos tjerash, edhe 15 mijë napolona, por të gjitha këto ai i hodhi poshtë. Me gjith premtimin e gradave, rrogave e shumës së madhe te të hollave nga qeveria dhe njerëzit e Beogradit, përgjigjëja e Sadik Ramës, Azem Galicës etj, ishte se Kosova është shqiptare dhe do të luftojë deri sa të fitojë lirinë. Kështu patrioti Sadik Rama i hodhi poshtë me përbuzje prpozimet serbe dhe e ruajti të paster në thellësi të shpirtit ndjenjen e atdhedashurisë. Nuk kaluan shumë ditë e Sadik Rama me të tjerë u dhanë urdhër çetave të tyre t’ua drejtonin pushken serbëve. Në këto kryengritje grupin e çetave të anës së Rahovecit e udhëhiqnin Sadik Rama, Ramadan Shabani, Metë Ymeri, Bali Fazlija etj. Populli shkonte pas tyre.
Naten e 5 majit 1919 kryengritësit rrethuan qendren administrative të Drenicës, Deviçin dhe të gëdhirë të ditës së 6 majit filluan sulmin. Kryengritja u zgjërua në Llapushë, Drenicë e Rrafsh të Dukagjinit. Patriotet në këtë rast kerkonin që pushtuesit serbë të tërhiqeshin dhe i gjithë pushteti të kalonte në duar të forcave kryengritëse. Nga Deviçi, Azem e Shotë Galica u këthyen në Gjurgjevik të vogel ku ishte përqendruar edhe forca kryesore kryengritëse me Sadik Ramen. Këtu forcat e Sadik Ramës u hetuan. Forcat serbe u nisen kinse për bisedime me Sadik Ramen, por kishin për qëllim ta kapnin e ta internonin. Në Gjurgjevik të Vogel Sadik Rama gjendej i rrethuar duke luftuar si dragua. Në atë çaste Bali Fazlija e Metë Ymeri ishin njohtuar për rrethimin e Sadikut.
Duke parë rrezikun se Sadik Rama mund të binte në duat të serbëve, Baliu u nis me 200 trima dhe çau rrethimin. Këtë veprim e përshkruan edhe kënga popullore :
“Sadik Rama trim drangue,
Në Gjurgjevik ka mbetë rrethue
në Gjurgjevik ka mbetë rrethue
si asllanat tuj luftue
fyt për fyt me serbijak
e tanë kulla u la me gjak”.
Lufta në Gjurgjevik të Vogel ne të vërtetë ishte zgjërim i kryengritjës së vitit 1919. Kjo kryengritje u zgjërua sidomos në Llapushë, prandaj quhet kryengritja e Llapushës. Me të filluar luften Bali Fazlija ndihmohet menjëherë nga Zef Gjidoda, ktryetar çete në Lugun e Drinit..:
“Bash si llava tue shkue pas tij
Lugu i Drinit 300 shpi
Zef Gjidoda tue iu pri ... “.
Gjatë Lëvizjës Kombtare dhe luftërave çlirimtare uniteti ndërmjet komuniteteve fetare ka qenë gjithëherë në nivelin më të lartë. Në krahina e Dukagjinit vepronte çeta luftarake e Pjeter Arangjit, grupet e Gjeli Lugos, Zef Gjidodës dhe vëllait të tij Pjeter Gjidodës. Poashtu, Isa Boletini kishte tubuar rreth vetës 400 veta (të gjithë shqiptarë katolikë) kundër ushtrisë turke dhe të huajve të tjerë. Kryengritësit përparuan deri në Zallç të Pejës dhe Gjurakoc të Istogut. Gjatë luftës zmbrapsen edhe fotrcat serbe të ardhura nga Peja. Armiku pësoi mjaft humbje. Vetëm gjatë një sulmi. Forcat kryengritëse lanë 40 armiq të mbytur në Drinin e Bardhë. Sadik Rama ishte udhëheqës edhe i anës së Rahovecit. Ai me kryengritësit, së bashku me Azem Galicen, depertoi fitimtar deri në Rahovec. Ata thyen batalonet serbe që erdhen nga Prizreni me në krye kolonelin Kataniq dhe i detyruan të nderprisnin luften.
Shkrimi është mjaft i gjatë në librin e cekur por për këtë herë unë po shkruaj vetëm kaq ndersa shpresoj se do të vazhdoj me pjesët tjera ditëve të ardhëshme.
Si ilustrim këtu unë po e postoj edhe poezinë time “Gjyrgjeviku si kala” të cilen ia kam kushtuar fshatit të Sadik Ramë Gjyrgjevikut dhe shumë trimave e heronjëve të këtij fshati i cili njëherit është edhe vendlindja ime.

GJYRGJEVIKU SI KALA

Kur këtij dheu iu sul armiku
për të vrarë e djegë në zjarr,
gjithëçka nisë nga Gjyrgjeviku
dhe Sadik Rama në plis të bardhë.

Në gjithë etapat e historisë
me trim pas trimi e djal pas djali
duke u gjetur në ballë të trimërisë
ndoq traditen që i la i pari.

Edhe në kohën e osmanlisë
për këtë tokë prore luftoi,
bijtë më të mirë – vigaj të lirisë
luftës së shenjtë ai i dhuroi.

Këtu Azem Bejta me shumë shokë
e pas tij shumë trima tjerë,
solemnisht para flamurit
janë betuar të vdesin me nderë.

Ra Isuf Dushi me 20 anëtarë,
ranë shumë burra, gra e fëmijë,
shumë Serbia i kish djegë në zjarr
që rrallë ndodhë në histori.

Trimat kurr s’e kursyen gjakun,
atdhut të vetë iu përkushtuan,
bashkë me motren Marie Shllakun
kurr nga lufta s’u larguan.

Ymer Berisha bën Platformen
për çlirim-bashkim kombtar,
promotor qe i gjithë lëvizjës
vdiq e shkoi me faqe të bardhë.

‘I çerek shekulli pas të jatit
Ukë Sadiku me shokë të vetë
prap ia këtheu pushken armikut
se baba Dikë i la amanet.

Kurdoherë thërriste vatani,
kur të bijtë thërriste Shqipëria,
ndër të parët si skyfter mali
shkëlqen trimi Halil Sadrija.

Të hapte rrugen drit’s së diellit
e për të mbrojtur truallin e të parit,
si rrufe që shkrepë prej qiellit
kriste pushka e Smajl Hajdarit.

Shumë kanë rënë n’altar të lirisë
luftë pas lufte kurr pa u ndalë,
qe të ruajn nderin e shqiptarisë
me ballë hapur e krenar.

Bijtë më të mirë të shqiptarisë
porsi yjet n’qiell sot shkëlqejnë,
për gjithë brezat që do vijnë
udhërrëfyes do të sherbejnë.

Porsi uji që rrjedh ndër gurra
me atë çiltëri që s’ka të ndalë,
Gjyrgjeviku dha shumë burra
si Demë Rexhen mendimtar.

Si kala që përshkon shekujt
nga stuhitë që nuk shkatrrohet,
Gjyrgjeviku i fortë si hekur
ka pse mburret dhe krenohet.

Adem Berisha

Dera e familjes Berisha në arkivat e historisë
-- nga Tomë Mrijaj & Klajd Kapinova
Shtetet, kombet, qytetet, komunat, familjet, kanë historitë e tyre. Ata zënë fill që herët në shekujt e kaluar, për të ardhur në ditët, kur studiuesit, historianët, analistët dhe gazetarët gërmojnë në arkivat e tyre, duke ndriçuar atë pjesë të historisë të lënë në heshtje gjatë shekujve. E tillë është familja e njohur në Kosovë e Ismet Ukë Sadikut, të cilën ne bashkëautorët e librit, do të përpiqemi t’a zbardhim me fakte, dokumente dhe dëshmi të lënë në dorëshkrim nga bashkëkohësit, arkivat e pasura të "Lidhjes Shqiptare të Prizrenit", për të ardhur tek arkivat private, që ruan me kujdes e dashuri pinjolli i tyre Ismet Ukë Sadiku.
Historia e kësaj familje të madhe është e lidhur me historinë legjendare të " Lidhjes së Prizrenit", që vetëm në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ka një vijimësi aktiviteti patriotik 40 vjeçarë (1962-2002).
Familja e Sadik Ramës nëpër shekuj
Në historinë e popullit shqiptar familjet e mëdha brez pas brezi kanë transmetuar, bujarinë, trimërinë, urtinë, mirësinë, atdhedashurinë, duke luftuar gjithnjë me pushkë në dorë dhe mendje të shëndoshë në mbrojtje të interesave të shenjta të atdheut. Herë pas here, në historinë e çdo kombi, fati e sjell që të provohet forca morale dhe vendosmëria e mbijetesës së tij. Këto raste të jashtëzakonshme janë "monomente të privilegjuara", ose shpesh herë tragjike, por revalojnë fisnikërinë e masave popullore dhe në mënyrë të veçantë guximin e jashtëzakonshëm, dhe si të thuash, fati i fton të tregojnë burrërinë e tyre në formën e saj më të lartë. Ata hyjnë në larminë e heroizmit, për një moment të vetëm, që është momenti suprem i jetës së tyre. Dhe kësisoj, ata bëhen heronj të pavdekshëm me jetën dhe veprën në dobi të interesave të larta të kombit shqiptar, flamurit të Skënderbeut, që e lanë me gjakun e vet të pastër. Këtë fat dhe privilegj të mirë e kemi ndeshur gjatë hulumtimeve tona në tre brezni të kësaj familje të njohur në shekuj. Familjet më të njohura të Kosovës ishin miq dhe bashkëpunëtorë të ngushtë të Sadik Ramës, gjatë luftrave që zhvilloheshin në Kosovë, duke filluar nga patrioti i njohur Hasan Prishtina, Bajram Curri, Isa Boletini, Azem Bejta i cili u vra në kullën e Sadik Ramës dhe u varros në shpellën e Gllarevës, Rexhep Vojvoda i Llaushes Bajraktari i Llaushes Fazli Berani, Kamber Loshi, Tahir Berisha, Ram Blaca, Banush Sadllari, Shaban Mrasori, të cilit i masakruan 9 anëtarë të familjes (motrën e nanës 7-vjeçare me bajonetë) Maloket e Ploqices Lutant e Turiqevcit, Bashotet dhe Dakajt e Cerovikut në Siçevë Bek Syla, Demush Ahmeti, Alush Cenin e Bardh Isufi, Zeqir Rexha, Qazim Bajraktari Rrust Kabashi, Ndue Perlleshi, Zef Sokoli Ali Kurtet e Cerovikut, Deli Martinet, Sali Gjoket, Zef Gjidoda, Gjon Bardhi i Dollcit, Haxhi Zeka, Gjemajl Beg Prishtina, Ferat Draga, Ramazan Jela, Karajt e Kavajës, Cen Elezi, Idriz Seferi, Murat Kaloshi, Dina Hoxha, Ibrahim Lutfija, Muharrem Bajraktari, Musa Juka, Shaq Curri, Kolë Bib Mirakaj, Duqaxhiu Rexh Alija, Dem Alija, familja Mulukaj në Lumbardhë, Aga i Rashkovcit, Mehmet Agë Berisha, Isuf Musa Jasharit dhe i tërë Lugu i Drinit, e sa e sa familje të njohura të Kosovës, ishin miq përsonal të Sadik Ramës, për mbrojtjen e Kosovës. Edhe Azem Bejta nga plagët e rënda vdiq në kullën e Sadik Ramës nw Gjurgjevik të madh. Më vonë të njëjtat familje ishin përkrahës të Ukë Sadikut në mbrojtje të interesave të larta të Atdheut. Të gjithë këto familje të njohura, kanë pësuar shumë rëndë gjatë periudhës së errët të komunizmit, duke kaluar nëpër kalvarin e përsekutimit, masakrimeve, djegie shtëpish dhe e njëjta gjë është përsërit në fund të shekullit XX dhe më saktë në vitin 1999. Ndërsa në ditët tona, të rinjtë dhe të rejat pasatdhës pinjoll të këtyre dyerve të njohura në Kosovë, në emigracion dhe vendlindje ndihmojnë pa kursim këtë familje gjatë aktivitetit patriotik të përhershëm të Lidhjes së Prizrenit në SHBA. Familja e madhe e Gjopepë e Arapit të Pukës, ishte e njohur qysh në periudhën e lavdishme të "Heroit Kombëtar" Gjergj Kastriotit Skënderbeut. Një pjesë e kësaj familje u shpërngul në Kosovë rreth vitit 1700. Në fillim ata zunë vend në fshatin Nopole, Lugu i Baranit, e më vonë në Gjurgjevik të Madh, ku kjo familje jeton edhe sot.
Në vitin 1872, nga gjiri i kësaj familje u lind "luani i Kosovës", siç u quajt nga populli Sadiku. Sadik Rama nga Gjurgjeviku, bënte pjesë në rajonin e Rahovecit. Ai ishte një burrë i urtë, i mençur, largpamës dhe bujarë me zë. Ky burrë rrjedh nga fisi Berishë dhe gjithnjë gëzonte simpatinë e fisit, në mbarë krahinën e Dukagjinit e rrafshit (Metohi) e deri në Berishën e brigjeve në Alshiçe, përtej katundit Iballë, rajoni i Pukës në Shqipërinë e Veriut. Familja me emër të mirë e Arapit të Pukës, (në Rrafshin e Kosovës), do të njihet si familja e Sadik Ramës, një dinasti e re, ku, aktiviteti për çështjen kombëtare u përcoll ndër brezni nga i ati, tek i biri e kështu me radhë. Kjo është karakteristikë e Derave të mëdha dhe princërve, që kanë dhënë aq shumë për popujt e tyre, duke mbetur kësisoj në histori të pavdekshëm.
Nacionalisti i njohur Sadik Rama, veprimtarinë e tij patriotike e filloi qysh në rininë e tij të hershme, duke i rezistuar me pushkë në dorë çdo armiku që kishte sulmuar vendin. Në moshën 21 vjeçare, u dallua për trimërinë e shkathtësi në luftën e Drenicës 1893, kundër pushtuesve osmanë, duke marrë famë në tërë Kosovën. Drenica, ishte djepi i trimërisë legjendare, ndonëse një pjesë e udhëheqësve të saj patën për fat të keq një fund tragjik. Drenica, gjatë shekujve ka qenë kryeqendra e zjarrit të pashuar të nacionalizmit, një vullkan, ku, kishin zanafillën e tyre shumë lëvizje të fuqishme çlirmtare, një votër e kryengritësve të njohur, që luftonin pa iu trembur syri kundër pushtuesve të njëpasnjëshme, që u dyndën në tokën arbërore. Këtu patën strehën e tyre fatosat e denjë liridashës, si: Ali Pashë Gusia e Jakup Feri, Bajram Curri e Hasan Prishtina, Isa Boletini e Idriz Seferi, Aqif Bluta e Mulla Idriz Gjilani, Sadik Ramë Gjurgjeviku e Azem e Shote Galica, do të lëshonte shkëndijat e veta në vitin 1945, mbas pushtimit të Kosovës nga Jugosllavia komuniste, duke përsëritë epopetë e luftrave kreshnike, nën flamurin e kreshnikut të Drenicës Shaban Polluzha, që me zjarr e gjak luftarësh vulosi shqiptarizmin e kulluar të Dardanisë martire. Më 14 janar 1945, u zhvillua ndeshja e parë me brigadat komuniste, e cila filloi në majë të Çiçavicës ku, u zhvilluan përpjekje e luftime të përgjakshme, për të vazhduar deri në fund të marsit.

Në fillim Beogradi nuk i dha rëndësi kryengritjes së Drenicës dhe sikurse kujton Sekretari i Përgjithshëm i Lidhjes II të Prizrenit (1943) Tahir Zajmi: "... ky zjarm i rezistencës shqiptare mund të shtypej e mund të shuhej shpejt e shpejt, por tue pa se Brigadat sulmuese të operacionit po i shgatrroheshin njena mbas tjetrës zu m’u tranditë mjaft, aqë sa po kërcnohej edhe kryeqendra e Kosovës, Prishtina, dhe organizoj fuqina të reja në nji masë serjoze tue dërgue Brigada mbas Brigadash që humbshin efektivet e tyne në nji mënyrë të tmerrëshme, sa me habitë e shqetësue Shtabin Madhnuer, i cilli vu në veprim edhe aviona ajrorë bombardimi dhe kishte urdhnue komanden e operacjoneve për masakrime në masë dhe djegie e rrënime katundesh e shtëpijash shqiptare. Thuhet se në kët rasë u dogjen e u banë hi e pluhun 44 katunde të Drenicës dhe krejtë gjaja e gjallë e pasunija e tundëshme e banorvet u plaçkit dhe u bajt nga fuqi qeverritare.
Numri i të ramvet ndër ndeshjet e kësaj lufte dhe aj i të pushkatuemvet kalon 5000 vetët, ndërsa edhe aj i partizanvet komunist flitët me siguri se nuk ka qenë ma i pakët. Kah mbarimi i marsit në nji ndeshje e sipër vritët edhe udhëhjeksi i pafat i kryengritjes, Shaban Polluzha, dhe krahu i djathët i tij Kapiten Mehmet Gradica me shokë të tjerë trima dhe kështu merr fund qindresa e Drenicës, për të vazhdue tragjedija në vende e kohna të tjera. Edhe Salih Bajraktari i Drenicës bashkë me 7 shokë të tjerë prej rrahjeve e torturavet kanë vdekë ndër burgje, kurse 160 luftarë të tjerë, djelmosha dhe burra të plagosun e të merdhimbë kambësh në luften e Drenicës, kanë vdekë ndër male, pa pasun mundësi, as mjetët ma elementare me i mjekue plagët e tru pave të tyne. N’atë kohë asht vra edhe Shaban Sadik Gjurgjeviku bashkë me disa shokë të tij në nji përpjekje me partizanet komunist."
Sadik Rama në vitin 1899, së bashku me shumë krerë të Kosovës, mori pjesë në Kuvendin e Besëlidhjes Shqiptare të Pejës, në kullën e Haxhi Zekës. Në kryengrijen e vitit 1906-1908 kundër turqve, mori plagë të rënda. Ka qenë pjesëmarrës i Lidhjes së Junikut dhe një ndër udhëheqësit e kryengrijes shqiptare të vitit 1912, në Rrafshin e Dukagjinit. Ashtu sikurse Mucius Scevola i Romës antike, që vuri dorën në zjarr, për t’i treguar armikut se sa të vendosur ishin romakët në mbrotjen e Atdheut të tyre, ashtu edhe Sadik Rama dhe më pas Ukë Sadiku dhanë shembullin e trimërisë shqiptare që pushtuesit serbomalazezë, italianë ta njihte kudo që kaloi, nëpër çdo fushë e male, ku jehoi pushka e rezistencës antifashiste e antisllave.
Sadik Rama ka luajtur rol të rëndësishëm, si prijës i kryengritjes së vitit 1919, së bashku me Hasan Prishtinën, Bajram Currin, Zef Gjododën, Azem e Shote Galicën e shumë krerë të tjerë. Betejat zgjatën disa javë dhe ishin shumë të përgjakshme. Këto kryengritje asgjesuan poskomandat dhe pikat kyçe të xhandarmarisë serbe në shumë krahina të Kosovës. Në një nga artikujt e gazetës "Republika", shkruar nga Tahir C.Kërrnaja, përshkruhet heroizmi i luftëtarit të njohur Sadik Rama i Gjurgjevikut. Ndër të tjera lexojmë: "Një nga këta burra të vjetër që na fliste në mënyrë të zjarrtë, ka qenë edhe Sadik Rama i Gjurgjevikut, patriot nga më të njohurit në Kosovë, i njohur për trimëri e rezistencë kundër xhandarmarisë së Krajlit serb. Ai na tregonte për luftrat e bëra së bashku me Bajram Currin, Beqir Rexhën, kryetrimin Azem Galica dhe gruan e tij legjendare, Shote Galica, Hasan Prishtinën, Idriz Seferin, Hoxhë Kadriun e të tjera figura heroike të Kosovës së martirizuar. Ajo kafene e vogël në Tiranë ishte kthyer në një çerdhe të madhe e të ngrohtë atdhetare, ku flitej për Kosovën, ku këndohej për heronjtëe e punohej për çlirimin e saj... Aty flitej për "Lidhjen e Prizrenit" dhe Kuvendin e Pejës dhe të tjera ngjarje. Dhe çdo bisedë përfundonte me një thirrje për të rinjtë: "Edhe ju, na thoshte Sadik Rama, o djemtë e mi, pasi të kryeni shkollën duhet të jeni të gatshëm e të përvisheni për mbrojtjen e vëllezërve e motrave tuaja që po shtypen në Jugosllavi".
Kryeministri i Serbisë, Nikolla Pashiqi, për t’ia ndalë turrin kryengrijes, që kishte marrë përmasa të mëdha, përdori dredhitë e tij, duke dërguar tek Sadik Rama kolonelin Katiniq dhe Aleks Zhujeviqin, me premtime shumë të mëdha. Ata ishin gati t’i ofronin shuma të mëdha në para, nëse ai pranonte të bindej ndaj urdhërave të tij. Ai nuk ishte një burrë që shitej për para. Programi i kryengritjes së vitit 1919, ishte çlirimi i të gjithë tokave shqiptare të pushtuara. Meqenëse qeveria e Beogradit kishte ushtri të përforcuar, solli shumë divizione të ushtrisë dhe regjimente të xhandarmarisë, të cilat u vendosën përreth zonave të kryengritësve në tërë Kosovën.

Shovinistët serbomëdhenj vranë e masakruan njerëz, rrënuan me altileri shumë fshatra dhe plaçkitën çdo gjë që gjenin përpara. Kryengritja e vitit 1919 u shtyp më gjak, por lufta për liri nuk pushoi, Shpirti liridashës i popullit të Kosovës nuk u shua asnjëherë.
Shefi i UDB-së, Gojko Medenica, në fejtonet e luftës në Kosovë, të botuar në gazetën "Veçernje Novosti" të Beogradit, të titulluara "Poraz pod Pashtrikom" ("Humbjet në Pashtrik"), të datës 22 shkurt deri më 19 mars 1965 dhe në gazetësn "Rilindja" të Prishtinës me titull: "Nata e frorit 24-26 shkurt 1965 " ndër të tjera thotë:
"Historia u përsërit: Bijtë e atyre, të cilët para 20 vjetësh lanë pushkët dhe morën pasaportat për udhëtim zëvendësuan baballarët e tyre rrokën pushkët. Kur Italia hapi kufirin ndër të parët në Prizren arriti Sadik Rama prej Gjurgjevikut. Ai që u zemërua me ministrin e Beogradit dhe në oborrin mbretëror të Serbisë, ishte në vitet e pleqërisë e nuk pranoi asnjë pozitë në pushtetin e ri. Erdhii në krahinën e vet si "çlirimtar" Uka, djali i Sadik Ramës, kishte mbaruar shkollën dhe kishte mundësi të gëzonte detyra të mëdha, por i la të gjitha. E kishte marrë malli për ato male, në të cilat, si fëmijë, shihte të atin, kaçakun, shihte pushkën e tij dhe mendonte se kur do të arrinte të bëhej si i ati. U bë kryetar i komunës në Dollc më 1941, afër fshatit të tij, ndërmejet të vetëve".
Por, serbët e malazezët e këtij fshati e pritën me hidhërim ardhjen e Ukë Sadikut si kryetar, sepse e kishin njohur mirë babain e tij, Sadik Ramën, kundërshtarin e madh të serbo-sllavëve. Dhe qysh në ditët e para të detyrës filluan ankesat e tyre pranë xhandarmarisë italiane, të stacionuar në Zllakuqan për "keqtrajtimet" gjoja Uka atyre.
Një ditë, kur Uka kishte thirrur në një mbledhje në komunën e Dollcit, anëtarët e Këshillit dhe kryepleqtë e fshatrave që i takonin kësaj komune, pa pritur, në dhomën e mbledhjes hyn marshalli italian me dy karabinierë. Si përkthyes, marshalli italian kishte sjellë Gjokë Marlekun, ngaqë Uka nuk e njihte italishten. Marshalli e urdhëroi Ukën të mbyllte mbledhjen dhe të shkonte në stacionin e karabinierisë në Zllakuqan për një bisedë zyrtare. Uka i thotë se mund të bisedonin aty. Marshalli zemërohet dhe çon dorën tek revolja, por Gjok Marleku ia kap dorën marshallit dhe plumbi godet tavanin. Uka kërcen nga dritarja. Sipas tregimeve të dëshmitarëve, Gjoka, i zënë ngushtë, në atë çast kacafytet me marshallin. Por marshalli si ushtarak ishte shumë më i përgatitur e hedh Gjokën në gjunjë. Palush Marleku, një i ri i fuqishëm ia rrëmben revolen nga dora marshallit dhe Gjokës, që ishin në kacafytje dhe me atë armë vret marshallin dhe plagos karabinierin që ishte shoqërues i marshallit, i cili të nesërmen edhe ky vdes nga plagët e rënda. Por karabinieri tjetër, që kishte dalë në ndjekje të Ukës me të dëgjuar krismat e pushkëve kthehet dhe e vret Palushin pas shpine dhe kështu ai mbetet i vdekur në vedin e ngjarjes. Roja përsonale e Ukë Sadikut, Smajl Hajdari bëri të pamunduren për të çarë rrethimin dhe iku.
Populli për këtë episod historik, që kishte dhe një fund tragjik, përmes këngës popullore do të përjetojë gojë më gojë brez pas brezi edhe këto vargje:

"Kur kërciti pushka së pari,
prite, prite i thanë Smajl Hajdari,
Kur kërciti pushka së dyti,
shpejt ia ngjiti Ukë Sadiku,
Kur kërciti pushka së treti,
vrau marshallin me kapter Palush Marleku..."
Fatime (Tima) Ukë Sadiku, së bashku me të gjithë fëmijtë ishte mbështetur tek miqtë e familjes dhe shokët e Sadik Ramës, si në Kralanë, Kpuzë, Llaush, Korish, etj., vende, sepse lypeshin për internim nga forcat fashiste. Thuhej se edhe Uka kishte marrë një plagë në shpatullën e djathtë dhe nga ai moment ishte strehuar në Mitrovicë, që ishte nën okupimin e gjermanëve. Karabinierët italianë, në shenjë hakmarrje, të nesërmen pushkatuan Gjokë Marlekun në derën e shtëpisë së tij. Uka qëndron në Mitrovicë, gjer në kapitullimin e Italisë fashiste, më 9 shtator 1943.
Kur u kthye nga Mitrovica, e emërojnë nënprefekt në Rahovec, detyrë e cila i dha mundësi Ukë Sadikut të organizojë forcat kryengritëse në mbrojtje të tokave shqiptare nga serbët e malazezët. Rahoveci ishte qyteti i fundit që ra në duart e komunistëve.
Me largimin e gjermanëve nga Kosova, vedin e goditi mortaja sllavo-komuniste e shqiptare, që ishin betuar në parrullën mashtruese komuniste " vllazërin-bashkim". Nacionalistët kishin bërë përgatitjet e duhuara për t’i përballuar hordhitë komuniste. Ukë Sadiku, Qazim Bajraktari me shumë kryengritës kishin zënë zonat rreth Rahovcit e Përdrinit, Mulla Kadriu vepronte në krahinën e Gjilanit, Adem Voca në Mitrovicë e Shalë Bajgorës, Ndue Përlleshi në Lugun e Drinit dhe Anën e Dushkajës, Sali Rama i Rugovës vepronte gjer në Pejë. Jehonë rezistëncës, i jep dezertimi i Shaban Polluzhës nga radhët partizane, ku, me 10.000 kryengritës, kishin filluar luftën në Tërstenik të Drenicës. Në këtë rrethim ishte edhe Ukë Sadiku me forcat e tij. Aty atë e emërojnë nënkomandant, i cili ndihmoi Shtabin e Përgjithshëm të luftës.
Më 14 shkurt të 1945 u zhvillua ndeshja e parë midis brigadave komuniste dhe çetës së nacionalistëve në majë të Çiçavicës, ku u zhvilluan perpjekje e luftime të përgjakshme e cila vijoi deri në fund të muajit mars. Lufta e Drenicës zgjati rreth dy muaj dhe i dha grusht të rëndë armikut, duke lënë shumë të vrarë në fushën e betejës, derisa u shpartalluan më 20-21 shkurt 1945. Në fillim qeveria zyrtare komuniste e Beogradit nuk i dha rëndësi kësaj kryengritje të Drenicës dhe "mendoj", se ky zjarr i rezistencës shqiptare mund të shuhet shumë shpejt, mbasi ishte një rebelizëm sporadik. Por në të vërtetë, jugosllavët kishin gabuar, sepse të gjithë forcat e armatosura të tyre me armatime të mëdha, filluan të shkatërrohen njëra pas tjetrës.
Pas dështimit të luftës së Drenicës, Kuvendi i Dobërdolit pati rëndësi, për organizimin e forcave nacionaliste. Kuvendi, u mbajt më 4-5 gusht 1945 në Llugën e Dan Pjetrit. Aty u mblodhën 2000 luftarë e prijës çetash të rajoneve të ndryshme nga Kosova, Shqipëria e Veriut, Sanxhaku dhe Rozhaja. Kuvendin e hapi Ukë Sadiku, i cili i dha fjalën Prof. Ymer Berishës. Procesverbalin e mbajti Marije Shllaku. Komandant u zgjodh njëzëri Ukë Sadiku, ndërsa udhëheqës politik u zgjodh unanimisht prof.Ymer Berisha. Po ashtu u zgjodhën komisarët e çetave kryengritëse, sipas territoreve dhe e tërë Kosova u nda në 12 sektorë luftarakë. Ata u quajtën "dymbëdhjetë këshillat". Pas Kuvendit të Dobërdolit, u bënë shumë takime me popullatën e vendit për organizimin dhe mobilizimin rreth organizatës "Besa Kombëtare".
Ukë Sadiku, Qazim Bajraktari, Ndue Përlleshi e Prof.Ymer Berisha, u nisën për një mbledhje të përbashkët me krerët e Shqipërisë së Veriut, diku në Malin e Pashtrikut. Çeta e Ukë Sadikut, mbeti nën udhëheqjen e vëllait të Ukës, Shaban Sadikut. Data e 10 shtatorit 1945 është një datë e paharruar për banorët e Prekorupës dhe Drenicës. Në Fushëgropë (Çelia e Jallocit), mes maleve të Çelisë së Jellovcit, brigada famkeqe e Kotorrit kishte rrethuar Çelinë ditën e tretë të Bajramit. Aty mbetën të vrarë 23 luftarë dhe 9 të plagosur rëndë. Nga radhët e armikut mbetën 40 partizanë të vrarë e dhjetra të plagosur. Treni pa pasur vendin e stacionit të vet, u ndal për të marrë të vdekurit dhe të plagosurit në radhët e ushtrisë partizane komuniste. E kobshme ishte dita 17 shkurtit 1947, ku, nga OZN-a dhe ushtria serbo-sllave plagosej rëndë komandanti i NDSH-së, Ukë Sadiku. Në Sverkën e Gashit mbeti i vrarë Qazim Bajraktari dhe Halil Sadria i Gjurgjevikut.

Pas shumë dekade të kësaj historie të kobshme, në një bisedë me kryetarin e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, Ismet Berishën, në lidhje me arrestimin e babait të tij, Ukë Sadikut, nga UDB-ja jugosllave, ai ndër të tjera thotë: "Ishim në burg në Rahovec, të gjithë si familje. Më tepër se 300 familje miqsh, shokë, nipa dhe të tjerë ishin arrestuar dhe dërguar në Bjeshkën e Drenocit. U befasuam familjarisht, kur dëgjuam, se babai ynë ishte kapur nga UDB-ja dhe se gjendej në burg të Prishtinës. Unë dhe nëna shkuam për të parë babain në burg. E sollën të lidhur me pranga në duar e këmbë dhe të gjakosur. Unë e përjetova shumë rëndë, kur e pashë babain në atë gjendje. Sa herë që e vizituam më vonë, kam pritur deri sa babai të afrohet tek muri, për të mos ia parë plagët. Të them të vërtetën, unë nuk e kam pyetur atë asnjëherë, se si është kapur nga UDB-ja. Por, pasi e kanë pushkatuar, nëna më ka treguar, sipas fjalëve që i kishte thënë babai: "Në shtëpinë e Din Arifit, në Sverk të Gashit, kemi kaluar shumë net, kurse ditën jemi strehuar në vend tjetër. Para se të afroheshim jepnim shenjë, duke përplasur dy gurë me njëri-tjetrin. Në atë mënyrë na janë përgjigjur edhe familjarët. Këtë mbrëmje gjendja ndryshoi. Kur ne përplasëm gurët, u dëgjuan shumë përplasja (krisma gurësh).
I them Qazimit:
- Diçka s’është në rregull. S’është e mundur të ketë dalë gjithë familja e Din Arifit për të na pritur sonte.
- Qazimi ma ktheu:"75 ushtarë e oficerë të OZN-ës kanë dalë për të na pritë në befasi, duke u përpjekur për të na futur sa më shpejt ne grackën e tyre. Ishte me të vërtetë një gjendje shpirtërore e tensionuar. Tash së voni e ke humbur besimin në çdo kënd."
Pa i mbaruar fjalët Qazimi, nga çdo anë kanë filluar të shtënat. Jam hedhë e s’e di as vetë se si kam shpëtuar. Por pas pak kohe, kam parë gjakun që më rridhte nga këmba. E kam shtrënguar disi me shaminë që kisha me vete dhe nga aty jam futur në ca rrasa, gjer sa kam parë një njeri me qerre. Ky më ka përcjellë dhe jam nisur për te nipat në Cerovik. Aty m’i kanë mjekuar plagët dhe më kanë thënë që vendi është i rrethuar nga partizanët. U thashë që t’më përcjellin gjer tek Hajdin Murga, në Murgë. Aty bija e jonë Sela e Tahir Fazlisë, m’i ka ndërruar plagët dhe rrobet. Ashtu, me plagë të lidhura, jam shtrirë në krevat. Pas pak kohe kam dëgjuar që dikush fliste nga jashtë. Më njoftuan që kishte qenë i fejuari i mbesës, Manushes, Hazir Tufa, që punonte në "Rilindje" të Prishtinës, por ishte kthyer, sepse ishte shumë i zënë me punë. Dhe sipas gjasave, Hazir Tufa kishte lajmëruar UDB-n. UDB-ja dhe partizanët kishin pritur kur treni të kalonte pranë Murgës, pra kur kishte zhrumë e nuk ndihej lëvizja e njerëzve dhe ishin futur brenda në shtëpi dhe më kapën në shtratin e vdekjes, pa më dhënë mundësi të kap armën, tamam si luanin e plagosur në strofkullën e tij.
Më 10 prill 1947, në procesin gjyqësor të gjykatës ushtarake në Prishtinë, të kryesuar nga Ali Shukriu, u dënuan me vdekje, me pushkatim:

Ukë Sadiku,
Gjon Serreqi,
Ajet Gërguri,
Osman Bunjaku.
"Me pushkatimin e babait jam betuar, se sa të jem gjallë do të luftoj pushtuesit jugosllav dhe veglat e tij. Nga ajo ditë, me shokët e mi kemi organizuar minimin e hekurudhës Klinë-Prizren, kemi vënë eksploziv për shkatërrimin e ekonomisë së shtetit jugosllav, kemi prishur telefonat, tunelet, urat, stacionet e milicisë dhe kemi ngritur flamurin shqiptar nëpër pika të ndryshme", thotë Ismet Berisha dhe shton: "Në Kosovë filluan edhe burgjet e mia dhe të familjes sime. Burgjet filluan nga Rahoveci në Prizren, Gjakovë, Ujmir, Hereq, Gjurakoc, Pejë, nga Peja në Novi Sad e prej andej kam ikur nga burgu, me ndihmën e disa miqve e shokëve të mi, duke dalë në Austri në vitin 1958.
Më 7 dhjetor të vitit 1960, arrita në Amerikë, kur fillova jetën time familjare dhe në vitin 1962 kemi themeluar "Lidhjen Shqiptare të Prizrenit" në mërgim dhe jam në këtë organizatë për 4o vjet. Jemi përpjekur se si t’i vijmë në ndihmë popullit tonë të shumëvuajtur, nga armiqtë serbosllavë. Qysh në demostratat e marsit e prillit të vitit 1981, si kryetar i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit vura çdo gjë në dispozicion, për t’i dalë në ndihmë popullit tim. Duke fillaur me demostrata të njëpasnjëshme, protesta, peticione, takime me senatorë, kongresistë etj.
Me daljen e UÇK-së në skenë, dyert e Lidhjes u hapën me bujari dhe zyrja u kthye në një kazermë të UÇK-së dhe këtu filloi puna për grumbullimin e mjeteve të nevojshme për luftë. Ndër trimat bashkëpunëtorë mund të përmendi Muharrem Dovolani, Xhabir Zharku (Qorri), Florin Krasniqi, Ajshe Gjonbalaj, Xheme Hoti, Selim Berisha, Gjekë Gjon Lekaj, Veton Binakaj, Fatmir Hamza, Nazar Mehmeti, etj. Gjatë kësaj periudhe kisha takime me Akademinë Ushtarake të Shqipërisë dhe UÇK-në. Për disa ditë iu drejtova popullit të Kosovës nga Radio Hajati i Sarajevës në gjuhën shqipe që të luftojnë deri në pikën e fundit për të arritur fitoren. Kur filloi lufta në Preshevë po ashtu ndihmova që shqiptarët të arrinin lirinë. Zyra e Lidhjes së Prizrenit në Bronx ishte e hapur për ndihma. Kështu ndodhi edhe në luftën në Maqedoni. Lidhja e Prizrenit nuk e konsideron programin e saj të realizuar përderisa nuk arrihet që edhe shqiptarët në Çamëri, Preshevë me rethinë, në Mal të Zi e Pazarin e Ri të realizojnë aspiratat e tyre për t’u bashkuar", thotë kryetari i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit.
Pas 43 vjetësh në mërgim u ktheva në Kosovë shumë i përmalluar. U ula dhe e putha tokën e Kosovës, tregon Ismet Berisha:"Gjatë këtyre viteve pashë shumë vende dhe qytete të bukura të botës, por Gjurgjeviku im m’u duk më i miri." Edhe babai i tij, Ukë Sadiku kur ishte kthyer në atdhe pas 20 vjetësh, kishte puthur tokën e vendlindjes. Kështu bëri edhe i biri i Ukës, Ismeti, pas 43 vjetësh, duke puthur me mall tokën e mëmëdheut të dashur.
"Kosova më dha një jetë të re, për të jetuar dhe për të ndihmuar deri në arritjen e pavarësisë dhe plotësimin e aspiratave të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, për bashkimin e të gjithë trojeve shqiptare", thotë Ismet Berisha. Me kullën legjendë të Sadik Ramës lidhen shumë kujtime. Kullës, ia vunë flakën në periudhën e Pashiqit, gjithashtu serbo-sllavët e dogjën përsëri në kohën e Ukë Sadikut. Tani së fundi kulla u rrënua krejtësisht në vitin 1998. Por me Kosovën e re, më e fortë se kurrë, do të ngrihet kulla kala e Sadik Ramës.