Thethi, bukuria natyrore e bjeshkeve te veriut

Thethi eshte park zoologjik natyror ne afersi te Shkodres,
Shqiperi. Shtatedhjete kilometra nga qyteti i Shkodres, i mbrojtur nga tre
malet Radohima, Sheniku, Papluku, me lartesi mbi 2500m mbi nivelin e detit,
shtrihet lugina e larte e Thethit, nje nga zonat me te veeanta te ketyre
Alpeve, 750 deri 950m mbi nivelin e detit, me nje siperfaqe prej 2630
hektaresh.
Thethi nga lashtesia e deri sot
Historia e Thethit dhe e Shales ishte e lidhur me ate te
fisit ilir te Labeateve. Ne shekullin e VIII-te, kjo zone ishte pjese e Pultit,
i cili ndahej ne Pultin e siperm dhe Pultin e poshtem. Thethi per here te pare
shfaqet i dokumentuar ne Defterin e regjistrimit te Sanxhakut te Shkodres, ne
vitin 1485, me emrin Fusha dhe ne ate kohe kishte vetem 7 shtepi te medha.
Ne shekullin e XVIete, turqit e izoluan kete zone nga
Shkodra dhe Malesia e Madhe, duke e bashkuar administrativisht me Sanxhakun e
Dukagjinit me qender ne Peje. Qe nga ajo kohe Thethi konsiderohet pjese e
Dukagjinit. Edhe sot, te tri zonat se bashku: Shala, Shoshi dhe Pulti
konsiderohen pjese e Dukagjinit. Me pas ne fillim te shekullit te XIX-te, fisi
i Ahcajve nga Thethi arriti ta bashkoje kete zone me Bushatlinjte e Shkodres.

Coronelli eshte i pari qe e permend Thethin ne harten e
vitit 1688, ndersa ne vitin 1916-1917 shkon ne fshatin Theth at Shtjefen
Gjeeovi, i cili shkruan per te dhe e ben te njohur. Viti 1921 e gjen Thethin me
shkolle te ndertuar nga Kryqi i Kuq Amerikan dhe me pas ne 1936 hapet rruga
automobilistike qe shoqerohet nje vit me vone me hapjen e nje agjencie
turistike.
Me kalimin e viteve qe nga viti 1968 e ne vazhdim do te
hapen disa qendra te tjera turistike dhe do te ndertohen godina, hotele e shume
objekte te tjera, qe do te prisnin vizitore te shumte nga e gjithe Shqiperia
dhe Evropa Lindore per 35 vjet rresht. Kapaciteti i sezonit veror ishte
mesatarisht deri ne 600 vete dhe ne dimer mbi 400 vete, mesatarisht 1 pushues
per 1 banor.
Ne vitin 1976, Thethi shpallet ePark Kombetare. Pas
ndryshimeve te e90etes, hoteli funksionon vetem pjeserisht me nje kapacitet
prej 30 shtreterish dhe eshte privatizuar. Deri ne vitin 1997, hoteli, qe sot
mban emrin Frashnishta, ka pritur e percjelle shume pushues vendas e te huaj,
por me trazirat qe perfshine gjithe vendin u prish edhe rregulli i frekuentimit
te zones turistike te Thethit.

Bukurite e paperseritshme te ketij fshati malor ne zemer te
Alpeve shqiptare, e bejne Thethin qe te zere nje vend te rendesishem ne natyren
dhe turizmin shqiptar. Duke u nisur nga veeorite e tij dhe nga vendndodhja prane
kufirit, Parku Kombetar i Thethit eshte propozuar qe te jete pjese e nje parku
nderballkanik te quajtur Parku i Paqes, ku te perfshihen territore edhe nga
Kosova dhe Mali i Zi.

Kurora mes maleve
Thethi rrethohet nga male te larta dhe qafa mahnitese, duke
filluar nga Qafa e Thanes, Shtegu i Dhenve, Radohima, Sheniku, Papluku, Maja e
Alise, Qafa e Pejes, Gropa e Bukur, Qafa e Jezerces, Maja e Zeze, Maja e
Zorgjit, qe fshehin ne brendesine e tyre ballafaqime te panumerta me alpiniste,
spedologe, botaniste, gjeografe dhe shume dashamires te alpeve, te te cilet kjo
zone le mbresa te pashlyeshme.
Fshatrat e kesaj zone shtrihen ne te dy anet e lumit nga
Okoli deri ne Grunas, ku spikasin shtepite karakteristike qe te gershetuara me
sfondin alpin, te shfaqen si peizazhe te paperseritshme dhe te papara
ndonjehere.

Thethi, park zoologjik natyror
Quhet i tille nga banoret dhe nga vizitoret, pasi ka nje
hapesire te admirueshme, e cila i ofron kushte te mira jetese disa llojeve te
ndryshme te kafsheve te egra si: ariu, dhia e eger, derri i eger, kaprolli,
dhelpra, ujku, lepuri, pa harruar rreqebullin, zardafin e iriqin.

Po pervee shumellojshmerise se kafsheve te egra, pylli i
Thethit eshte mjaft i pasur edhe me shpende te ndryshem si shqiponja, skifteri,
thelleza, pellumbi i eger, gjeli i eger dhe pula e eger e shume shpende te
tjere qe shtegtojne ne Theth gjate sezonit te riprodhimit. Nuk duhen lene pa u
permendur edhe pasurite e lumit te Shales, qe buron ne Okol dhe te lumit te
Kaprese, qe shquhen per peshkun karakteristik: troften pikaloshe e kryemadhe,
pa harruar edhe liqenin e akullt te Terthores, ku gjendet peshku triton alpin
dhe shume lloje te tjera.
Pasurit natyrore
Resurset natyrore te kesaj zone jane te lidhura se bashku
edhe me trashegimine kulturore dhe historike te banoreve vendas, duke formuar
keshtu, bazat me te rendesishme per zhvillimin e turizmit. Lidhur me kete fakt
ka shkruar edhe alpinisti Georg Heinshemer, i cili e ka konsideruar Thethin,
padyshim, vendin me te pershtatshem per turizem nder Bjeshket e Veriut te
Shqiperise, duke e krahasuar ate me viset e bukura te Tirolit, Austri.

Ndersa per banoret e kesaj zone, Dr. Franc Nopca ka shkruar
se epo teu biesh ne bese, ne asnje vend tjeter te botes nuk do te ndihesh me i
sigurtee. Resurset natyrore i dallon edo vizitor, sa le Gryken e Nderlyses dhe
ballafaqohet me mrekulline e kanionit te Grunasit qe eshte rreth 2 km i gjate,
40 deri 60 m i thelle dhe vetem 2 deri ne 3 m i gjere.
Pervee kanionit, ne Theth gjenden nje numer i konsiderueshem
shpellash, por ato qe kane terhequr vemendjen e shume alpinisteve, spelologeve,
gjeografeve etj, jane Shpella e Harapit dhe Bira e Rratheve, te cilat me
permasat e tyre dhe dukurite interesante qe mbartin brenda tyre si liqenet
nentokesore, galeri, sifone etj., jane bere shkak i shume legjendave te
krijuara nga vete banoret e zones.

Nje bukuri natyrore, te veeante, te bjeshkeve te veriut,
shpalos ne kete zone, Ujvara e Thethit me lartesi 25m, ku se bashku me cirqet
perreth dhe Mullirin e Blojes, formojne nje nga vendet me interesante per teu
vizituar. Por jo me pak terheqes eshte edhe vendburimi i lumit te Shales ne
Okol, burimet e te cilit nxjerrin 2.5 deri ne 3 m kub uje ne sekond, qe ve ne
pune nje hidrocentral te vogel dhe 12 mullinj, qe sherbejne per uje te pijshem,
cilesia dhe pastertia e te cilit eshte per teu admiruar.
Ujevara e Thethit

Thethi