Udhëkryqet Shqiptare Të Historisë

Shkruan Kastriot BIMO

Historian

Historiografia shqiptare po i afrohet një fundshekulli në një kaos të vërtetë, nga ku jo vetëm nuk ka dalë alfa, e vërteta historike, parë kjo në analizë akademike e shkencore, detyrë kjo primare e saj për të bërë atë tregues të munguar zyrtar. Por përpilimi i biografive të njerëzve që spikatën fuqishëm në veprimtaritë luftarake, politike, kulturore, atyre që kanë lënë gjurmë në fatet e atdheut, jo vetëm është qesharak sot, duket si i lënë diabolikisht në hije. Por në ç’do rrethanë kjo e dyta është e barazvlefshme me të vërtetën e munguar, kështu që përkohshmëria nuk do ta dominojë kurrë atë, pasi nga të gjithë shkencat, historia i jep formë dhe përmbajtje një kombi, përballë kombeve të tjerë. Por për të mbrritur tek e vërteta “Faktet kanë kuptim vetëm brenda kontekstit”, sqaron filozofi Vittgenstein, arsye kjo që na bën ta paraqesim domosdoshmërisht veprimin në kontekstin e ngjarjes dhe vetë ngjarjen në kontekstin historiko-kohor. Kështu që ndahet rruga e studimit të shkencës në fjalë me atë material të interpretuar, e sidomos tek ne shqiptarët, të cilët pa menduar fare shkojnë më tej: Të gjykojnë historinë. Kjo e dobëson dukshëm pozitën e atij që merr përsipër të bëjë vlerësime, ndoshta jo më shumë se cili është ai dhe gjykimet e tij, të cilat në shumicën absolute të rasteve paraqiten në mënyrë tendencioze justifikuese, duke treguar vetëm njërën anë të medaljes, atë të interesit të ngushtë, se sa diabolizmi i dukshëm, se duke hedhur pluhurin e harresës qëllimisht mbi  figura me peshë në histori, le të flijohet edhe ajo pjesë e saj.

Por unë paraqes hapur një “teori” timen që shkon më tej. Ajo çka theksuam, harresa, është tipari vjetër nihilist, më i thjeshti por dhe më kompleksi, me shpresë se funksionon akoma, natyrshëm për sa kohë rron shpresa. Ta zhvendosim argumentin me tej. Duke sfumuar apo fshirë fare figurën historike, pra ngjarjen dhe rrafshin historik ku ai ka vepruar si protagonist, synohet pas pluhurit, duke vepruar me të gjitha mënyrat në këtë faze, për ta zvëndësuar fare atë, siç u veprua në çdo aspekt nga historiografia komuniste e pasluftës, deri sa vetë sistemi diktatorial i majtë, praktikuar i pari në historinë botërore, rezultoi i dështuar. Por sipër nesh qëndron gjykatësi i pamëshirshëm “Kohë”, të cilit nuk i fshihemi e as ti shesim dokrrat tona për të vërteta, për arsyen e thjeshtë se vetë ne jemi të përkohshëm, e vërteta jo! Po si do ta kuptojnë gjeneratat që do të vijnë, të cilat jo atëherë por qysh tani gjykojnë e argumentojnë vetëm juridikisht, ligje të cilat zor se ndonjë reminishencë e asaj të kaluare tek çdo lloj moshe, do ti dominonte ato?! Gjithsesi kjo është zgjedhja e kësaj pjese që ka apo jo në dorë përkohësinë dhe e përdor atë në mënyrat e lartpërmëndura, po përkohësisht, vërtetuar kjo nga praktika e jetës.

Nuk ka skaj të territoreve shqiptare të mos të jetë treguar ndjenja e përgjegjësisë ndaj atdheut, përpjekjeve për liri, zhvillim e progres, të figurave të shquara, në etapa të caktuara kohore, që me luftën e punën e tyre kanë shkruar këtë histori, pa na “pyetur” ne, që nuk jemi në gjëndje ta evidentojmë, jo më ta vendosim denjësisht aty ku e meriton atë.

Rrafshi i tejzgjatur kohor historik e bën më të nevojshëm këndvështrimin e duhur të studimit, përsa i përket ngjarjeve të ndodhura qysh në kohët antike, ku heronjtë mund t’i “rrëmbejnë” asimilojnë e gjithfarë elementë mode kombet zhvatës, jo sot, por qysh herët.

Pa përmëndur mbetërit ilirë, por rasti i Pirros është evident, ku për fatin e “keq” të shqiptarëve, të cilët nuk mundën të çohen në podin e kërkuar nga koha, figuron si mbrojtës i qytetërimeve greke në jugun e Apeninëve e të kolonive helenë atje. Rasti i Perandorisë Bizantine, ku në territoret arbërore silleshin si sundimtarë me lidhje gjaku perandorak, si Mihali I Ëngjëll, Teodor Duka, Komnenët etj, pasi me princët vendas shfaqej përherë e më tepër vështirësi dhe mosmarrveshje të shumta.

Por doja të ndaloja që në zanafillën e vendosjes së emrit Arbanon, ku si tepër e sigurtë, shfaqet ajo e përdorimit gjërësisht të termit arbër në shek. XI. Në pamjen e parë pothuaj merret apriori ky fakt, duke evidentuar si mprehtësinë e këtij problemi, por dhe atë të burimeve të ndyshme të studiuesëve kryesisht të huaj gërshetuar kjo me burimet bizantine,

ku “ajo figuron si një nga problemet më të mprehta dhe më të pazgjidhura që shtrohen në Ballkanin Mesjetar.” Si pikë referimi konsiderohen burimet e pamjaftueshme historike, të cilat shfaqen “..të rralla e të paqarta..hipoteza të panumërta, nga të cilat.. asnjëra nuk është bindëse për.. përcaktimin sa më të saktë.. të krahinës që autorët bizantinë e quanin.. Arbanon”, vëren  Alian Ducellier tek “Arbanoni dhe shqiptarët në shek. XI” Pa menduar dhe vënë në dyshim se ky lloj problemi i mprehtë mund të jetë detyrë zgjidhjeje së historiografisë së cekët shqiptare, por e Bizantologjisë botërore, kam përshtypjen se një fakt nga më interesantët gati “anashkalohet” në një kohë që shumë popuj e kombe i “shpikin” faktet, madje kanë dhjetra, ndoshta qindra vjet që operojnë me të pavërtetat, që duhet thënë se përkohësisht e japin efektin. Nuk duhet lejuar në asnjë rast kur bizantologët botërorë “vendosin” për çështje madhore të njohura prej tyre, por jo prej opinionit të sotëm, si në rastin vendosjes nga Ndërkombëtarët të Kosovës Republikë, ku pala kundërshtare serbe kishte manipuluar çdo hallkë politike, e sociale, sa për të vërtetën ishin të detyruar tashmë t’i drejtoheshin “Mësueses së Jetës” Historisë. Mbi njëmijë e pesëqind faqe u përpiluan dhe nxorrën në dritë të vërtetën, që “habiti” opinionin botëror, se paska qënë e kundërta e asaj që dinte, për vendasit arbër dhe ardhësit sllavë. Këtu nuk përmendim faktin se Muzeu Qëndror në Shkup, pavionin e tij më të rëndësishëm nuk e publikon, por e ka nisur në rrugën e zhdukjes duke e hedhur në magazina për të fshehur të vërtetën historike të përbërë prej më se njëmijë e pesëqind artifaktesh që vetë qyteti është krijuar nga vendasit ilirë e arbër.

Por në rastin e ekzistencës së abitatit antik me emrin “Arbanon”, zgjeruar e rritur më pas, shfaqet një burim qysh në shek II (pas Krishtit) nga një e dhënë e lënë nga një pjestar i dinastisë së Ptolemejve, një gjeograf aleksandrian Claudi Ptolomaei (Klaud Ptolemeu), ku fakti që ai përmend konsiston në ekzistencën e një fisi ilir me emrin “Alban” dhe të kryeqendërs së tij “Albanopolis”, natyrish si strukturë e athershme në përbërje të Provincës Romake të Maqedonisë. Madje gjeografi “saktëson” dhe shtrirjen në hapësirën midis Durrësit dhe Liqeveve Lyhnidë (Ohrit) (C. Muller, Claudi Ptolomaei Geographia, vol. I). Duhet pranuar se deri në mesin e shekullit XI Alban nuk përmendet në mënyrë të drejtpërdrejtë emërtimi i popullsisë arbërore, por “fakti Arbanonin, sipas burimeve historike e gjejmë po në ato vise të banuara nga albanët nëntë shekuj më parë, mendohet se nuk ka qënë rastësi”, këmbëngul S.Anamali, në “Nga Ilirët tek Arbërit” Të çudit vërtet fakti që bizantologjia botërore flet “pro” këtij fakti, ndërsa historiografia shqiptare, nuk e përmend, a thua se bëhet fjalë për fakte dhe probleme të një vendi të panjohur..